Kemal Atatürk
Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
B'é Gazi Mustafa Kemal Atatürk (1881-1938) a bhunaigh poblacht nua-aoiseach na Tuirce. Fuair sé oiliúint an tsaighdiúra is an oifigigh, agus throid sé sa Chéad Chogadh Domhanda in aghaidh na Sasanach. Nuair a thit an tóin as an nGearmáin i ndeireadh an chogaidh, fuair sé a sheans agus chuaigh sé i gceannas ar arm mór in oirthear na Tuirce. Chuir sé cogadh ar na Sasanaigh, na Francaigh, na Gréagaigh agus na hIodálaigh, agus d'éirigh leis sa deireadh díormaí armtha na gcumhachtaí coimhthíocha a ruaigeadh as an tír. Ansin, rinne sé poblacht den Tuirc. B'iad an náisiúnachas agus an tsaoltacht na clocha ba mhó ar a phaidrín, agus chuir sé in aghaidh na gcléireach Muslamach le lámh láidir chun an tsaoltacht a thabhairt isteach sa tír agus an tIoslam a dhíbirt as an bpolaitíocht. Bhain sé na fiala de na mná agus choisc sé ar na fir féin culaith thraidisiúnta na tíre a chaitheamh. Theastaigh uaidh cuma an Iarthair a chur ar an Tuirc ar fad.
[athraigh] Tús a Shaoil
Rugadh Mustafa Kemal sa bhliain 1881 i Selânik (Thessalonike i nGréig an lae inniu). Mionstátseirbhíseach ab ea a athair a chuaigh le tradáil adhmaid mar shlí bheatha. De réir nósanna an lae sin, ní bhfuair an buachaill ar dtús ach aon ainm amháin - Mustafa. Fuair athair Mhustafa, Ali Rıza Efendi, bás nuair nach raibh an mac ach seacht mbliana d'aois, agus fágadh faoina mháthair, Zübeyde Hanım, an buachaill a thabhairt suas.
In aois a dhá bhliain déag, chuaigh Mustafa óg ag foghlaim saighdiúireachta i scoil mhíleata Selânik agus, ina dhiaidh sin, i Manastır (inniu, Bitola i bPoblacht na Macadóine). Bhí an dá scoil mhíleata seo lonnaithe sa chuid den Impireacht Otamánach ina raibh na Gréagaigh ag éirí amach in aghaidh na dTuirceach. Bhí Mustafa go han-mhaith ag tógáil matamaitice i scoil Selânik, agus bhronn an múinteoir matamaitice an leasainm Kemal - "Foirfeacht" - ar an mbuachaill. Sa bhliain 1895, chuaigh sé ag staidéar san acadamh míleata i Manastır. Bhain sé amach céim an leifteanant sa bhliain 1905, agus cuireadh ar fiannas leis an gcúigiú harm i nDamascus é. Ansin, chuaigh sé i rúnchumann d'oifigigh náisiúnaíocha darbh ainm Vatan ve Hürriyet ("Tír Dhúchais agus Saoirse"), agus é ag iompú ina namhaid don Impireacht Otamánach. Sa bhliain 1907, bronnadh céim an chaptaein air, agus chuaigh sé sa tríú harm a bhí ar garastún i Manastır, áit a raibh aithne aige uirthi cheana féin. San am sin, chuaigh sé sna Turcaigh Óga. Sa bhliain 1908, chaill an sabhdán Abdülhamid a Dó an chumhacht i Réabhlóid na dTurcach Óg, agus i ndiaidh na réabhlóide seo, bhí Mustafa Kemal ina oifigeach sinsearach in Arm na Tuirce.
Sa bhliain 1910, bhí sé ag foghlaim cogaíochta san Fhrainc, agus sa bhliain dár gcionn, bhí sé ar seirbhís sa Roinn Chogaidh in Iostambúl. Ina dhiaidh sin sa bhliain chéanna, chuaigh sé go cúige Trablusgarp sa Libia leis an gcúige a chosaint ar ionradh na nIodálach. Bhí sé chomh maith ag cosaint Tobruk ar an 22 Nollaig 1911 is go ndearnadh ceannasaí Derne de ar an 6 Márta 1912.
D'fhill sé go hIostambúl nuair a phléasc an chéad Chogadh Balcánach amach i Mí Dheireadh Fómhair sa bhliain 1912. Le linn an Chéad Chogadh Balcánach, throid sé arm na Bulgáire ag Gallipoli agus ag Bolayır ar chósta na Tráice (Trakya as Tuircis), agus bhí an-ról aige nuair a d'athghabh an Tuirc Edirne agus Demotika (Didymoteicho) le linn an Dara Cogadh Balcánach. Sa bhliain 1913, cuireadh go Sóifia, príomhchathair na Bulgáire, é mar attaché míleata le hé a choinneáil ar shiúl ó scéiméireacht pholaitiúil na príomhchathrach. Sa bhliain 1914, bronnadh céim an leifteanantchoirnéil air.
[athraigh] Ar Fiannas sa Chéad Chogadh Domhanda
Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh.
