USA

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

United States of America Die Vereinigte Schtaate vo Amerika
(Details) (Details)
Wahlspruch: e pluribus unum (us viele Eins) In God We Trust (Mir vertraue uf Gott, siit 1956)
Amtsschpraach	kei Amtsschbrooch, de facto Englisch
Hauptschtadt	Washington D.C.
Schtaatsform	Präsidiali Bundesrepublik
Schtaatsoberhaupt und Regierigschef	George W. Bush
Flächi	9.631.418 km²
Iiwohnerzahl	300.888.812[1] (1. Januar 2007)
Bevölkerigsdichti	31 Iiwohner pro km²
BIP	$13.487,2 Mrd (1.) (4. Quartal 2006)
BIP/Iiwohner	$44.825 (8.) (4. Quartal 2006)
HDI	(12.) 0,951
Währig	1 US-Dollar (USD, $) = 100 Cent (¢)
Gründig	1787/89 (Verfassig)
Unabhängigkeit	4. Juli 1776 (von Großbritannien)
Nationalhymne	The Star-Spangled Banner
Nationalfiirtig	4. Juli (Independence Day)
Ziitzone	UTC-5 bis UTC-10
Kfz-Kennzeiche	USA
Internet-TLD	.us, .gov, .mil, .edu
Vorwahl	+1

USA isch d Abkürzig vo United States of America odr uf Alemannisch Vereinigte Staata fa Amerika. D USA isch as Land z'Nordamerika. Sinner Nachbarländer sin Kanada, Mexiko u as bitzeli au Russland. D USA hätt a Flächi fa 9,8 Mio km² u isch därum de drittgröschta Staat vode Wäut. Ide USA lääbe ungefähr 300 Mio. Iiwohner.

[ändere] Gschicht

Wo 1492 de Kolumbus Amerika entdeckt het isch de ganz Kontinent no vo Indianer bewohnt gsi. Mit grosse Müeh hiina aber t'Europäer 1609 Jamestown, Virginia gründet. Vorhär sina die meischte Kolonie gæng umi zerstört worde, wahrschinlech vode Indianer, das isch aber nid ganz sicher.

Mit de Jahrzähnt sina de ging meh Europäer uf Amerika uusgwanderet u sina ging witter i z'Landesinnera vortrunge. T'Indianer wo dete gläbt hii hiisi uf brutali Art u Wiis entwäder vertrübe oder "abgschlachtet". Di drüü Länder England, Frankriich u Spanie hina a regurächte Wettkampf gfüert mit nüwe Kolonie gründe. Das het natürlech u zu Spannige gführt. Verschideni Kolonie hi ab und zue umi Bsitzer gwächlset.

Allmählich hi t'Amerikaner as iigeständigs Land afo sii. So hiisi t'Unabhänigkiitserklärig verfasst was zumena Chrieg mit England gfüehrt het. Frankrich het denn t'Amerikaner unterstützt, wüu t'Franzose a schwächig vo dem überuus mächtige England hii wöle haa. 1783 isch de Chrieg fertig gange u im Vertrag vo Paris het England Amerika asena eigena Staat anerkannt.

1787 hettmu nai du a Verfassig uusgarbitet. Di Verfassig isch damaus di modärnschti gsi u isch ono hüt ging güutig. Di Verfassig het nai o as Vorbüud für a huffe Europäischi Verfassige ggulte.

Im Luuf vode Zit het sich de Norde u de Süde vode USA unterschidlech entwicklet. Im Norde hetts a huufe Industrie ghäbe, im Süde a huffe Landwirtschaft. T' Lüt im Norde sina ehnder liberau u gäge Sklave gsi, die im Süde ehnder konservativ u hi Sklave wöle, dasi ide Landwürtschaft uf die Gratis-Arbiitschräft angwise gsi sin. Dä Konflikt het de Höhepunkt im Sezessionschrieg vo 1861-165 ghäbe. I dem Chrieg het de Norde gäge Süde kämpft. De Norde het de Chrieg gwune, da si bevöukerigsmässig u o würtschaftlech im Süde starch uberläge gsi sin. So isch t'Sklaverii im Süde ufghobe cho und ali Bürger sina gliichgsetzt cho. As par Jahr lang het de Norde de Süde ono bsetzt ghaute, bis wo di Gsetz vode Gliichberächtigung dürgsetzt gsi sin.

Wo sich de Norde usum Süde umi zruggzoge het, het de Süde 1876 sofort as Rassetrennigsgsetz ersteut. Churz zämegfasst besiit das Gsetz "separate but equal" - trennt aber gliich. Das Gsetzt het derzue gfühert dass di Schwarze usde wissi Gseuschaft verdrängt cho sin. Nach grosse Protescht, angfüert vom Marin Luther King. Ersch im 1954 het de Supreme Court das Gsetz uufghobe, ide nächschte 10 Jahr hets aber no ging Rasseunrue gä.

Abde zweiti Häufti vom 19. Jahrhundert isch d'Industrialisierig ging stercher cho, t'Würtschaft isch sehr starch gwachse. T'Lüt hii gluubt, dass das Wachstum ging würt witter ga u hiina a huffe Gäud i Aktie investiert. Plötzlech hiina aber Unternäme Absatzproblem becho wüusi z'füu produziert hii. T'Lüt hi plötzlech gse, dases so nüme cha witter ga. As du a Massepanik gä und t'Börsekurse sina im frie Fau gfalle. Dä Börsekrach isch a iim inzige Tag passiert: de schwarz Fritig im Oktober 1929.

Die Würtschaftskriise wo gfougt isch het sich o uf Europa uuswürkt u usde Amerikanischi Würtschatfskriise isch di erschti Wäutwürtschaftskriise entstane. Amerika het sich ersch umi vouständig erhout ghäbe, wosi wärentum 2. Wäutchrieg massiv hii afa uufrüschte.

Nachum 2. Wäutchrieg isch de Chaut Chrieg gsi. Das isch a gwautlosa Chrieg gsi zwüschetum Weschte mit de USA um Kommunismus/Oschte mit Russland us Füehrer. De Chaut Chrieg isch parmau glii eskaliert aber de jusch Chrieg isch zum Glück nie uusbroche. De Chaut Chrieg isch ersch 1991 z'endi gange, wo t'Sowjetunion sich uuflöst het.

T'USA het o hüt ono die sterchtschti Würtschaft vode Wäut doch bechunnt vo China u vo Indie Konkurränz.

[ändere] Geografie, Sprache

D Amtssprach isch de facto Änglisch und d Hauptstadt isch Washington DC.

D'USA sin a Bund us 50 Bundesstaata, wo sich sit sinner Unabhängigkeit fa 1776 übern ganza Kontinent bis 1905 usdeent hätt.

[ändere] Bundesländer

Amerika het 51 Bundesstaate.

Lischte vo de Bundesstaate nach Flächi gordnet:

1. Alaska 1.637.854 km²
2. Texas 695.621 km²
3. Kalifornien 423.970 km²
4. Montana 380.838 km²
5. New Mexico 314.915 km²
6. Arizona 295.254 km²
7. Nevada 286.351 km²
8. Colorado 269.601 km²
9. Oregon 254.805 km²
10. Wyoming 253.336 km²
11. Michigan 250.494 km²
12. Minnesota 225.171 km²
13. Utah 219.887 km²
14. Idaho 216.446 km²
15. Kansas 213.096 km²
16. Nebraska 200.345 km²
17. South Dakota 199.731 km²
18. Washington 184.665 km²
19. North Dakota 183.112 km²
20. Oklahoma 181.035 km²
21. Missouri 180.533 km²
22. Florida 170.304 km²
23. Wisconsin 169.639 km²
24. Georgia 153.909 km²
25. Illinois 149.998 km²
26. Iowa 145.743 km²
27. New York 141.299 km²
28. North Carolina 139.389 km²
29. Arkansas 137.732 km²
30. Alabama 135.765 km²
31. Louisiana 134.264 km²
32. Mississippi 125.434 km²
33. Pennsylvania 119.283 km²
34. Ohio 116.096 km²
35. Virginia 110.785 km²
36. Tennessee 109.151 km²
37. Kentucky 104.659 km²
38. Indiana 94.321 km²
39. Maine 91.646 km²
40. South Carolina 82.932 km²
41. West Virginia 62.755 km²
42. Maryland 32.133 km²
43. Hawaii 28.311 km²
44. Massachusetts 27.336 km²
45. Vermont 24.901 km²
46. New Hampshire 24.216 km²
47. New Jersey 22.588 km²
48. Connecticut 14.357 km²
49. Delaware 6.447 km²
50. Rhode Island 4.002 km²
51. District of Columbia 442 km²

   

Dr Artikel „USA“ isch leider no ziimle kurz! Wenn du aber meh zu dem Thema weisch, schrib's eifach dezue und mach us dem Schtumpe en ebbas umfangriichere Artikel.