Solsystemet

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Eit solsystem (eller planetsystem) inneheld planetar og andre himmellekamar (til dømes asteroidar) som kretsar i bane rundt ei sentral stjerne.

Innhaldsliste

1 Solsystemet vårt
- 1.1 Oppfatningar av Solsystemet
- 1.2 Fødselen av solsystemet vårt
2 Lenkje ut

[endre] Solsystemet vårt

Illustrasjon av solsystemet vårt i storleiksskala (men ikkje avstandsskala). Frå venstre mot høgre ligg lekamane: Sola, Merkur, Venus, jorda (Tellus), Mars, Jupiter, Saturn, Uranus, Neptun og Pluto.

Planeten vår, jorda, inngår i eit planetsystem med stjerna sola i sentrum. Dette kallast ofte bare Solsystemet. Solsystemet er ein del av galaksen Mjølkevegen, og ligg omtrent 25 000 – 28 000 lysår frå galaksens sentrum. Solsystemet kretsar rundt Mjølkevegens sentrum med ein fart på omtrent 220 km/s, og brukar 226 millionar år på eit omløp.

Solsystemet vårt inneheld sola, åtte planetar, åtte kjende dvergplanetar, over hundre kjende månar, og titusenvis av mindre himmellekamar som asteroidar, kometar og kuiperlekamar.

Planetane er, frå inst til ytst: Merkur (☿), Venus (♀), jorda/Tellus (♁), Mars (♂), Jupiter (♃), Saturn (♄), Uranus () og Neptun (♆), og tradisjonelt òg Pluto (♇). Alle namna så nær som jorda er henta frå romersk mytologi. Alle planetane bortsett frå Pluto har vore vitja av romsondar frå jorda i løpet av dei siste tiåra.

[endre] Oppfatningar av Solsystemet

Det er først i relativt nyare tid menneska har hatt den oppfatninga av Solsystemet som vi har i dag. Tidlegare trudde ein at jorda var i sentrum, og at alle andre himmellekamar kretsa rundt henne. Denne tankegangen er ikkje så rar, sett med datidas auge. Det var få instrument ein kunne sjå himmellekamane klårt med på den tida, dei få som eksisterte var for dårlege til å danne eit klårt bilete av heilskapen. Difor var det først når ny teknikk kom at menneska innsåg at det var sola som var sentrum i solsystemet, og at jorda berre var ein planet som dei andre planetane.

Det var Nikolaus Kopernikus som først laga ein vitskapleg modell av Solsystemet. Planetane går i elliptiske banar rundt sola. Alle kretsar i same retning (med urvisaren, sett frå eit punkt over den sørlege halvkula; mot urvisaren viss du svevar over Nordpolen), men med ulik fart. Alle banane ligg i same plan. Dette kunne astronomane rekna seg fram til basert på observasjonar gjorde med teleskop. Mesteparten av det andre vi i dag veit om vårt eige solsystem, er blitt skaffa til vege av romsondar.

[endre] Fødselen av solsystemet vårt

Denne artikkelen kan ha godt av ei opprydding for å nå ein høgare standard.
Sjå korleis du redigerer ei side og stilmanualen for hjelp, og eventuelt diskusjonssida til artikkelen.

For omtrent fire og ein halv milliardar år sidan, kollapset protonsolen vår sakte under styrken av sin gravitet. Under den umåtelige kompresjonen forårsaket av graviteten blei den ekstremt varm. Millionar av varmegrader. Dess meir kompakt den blei, jo varmare blei den. Den var ikkje aleine i rommet, den var ein del av eit stort samfunn stjerner og protonstjerner som låg i den yttarste delen av galaksen vår, Melkevegen. Den blei feid rundt i verdsrommet, saman med naboane sine, i den utrolige farten på 100,0000 km/t.

Så langt hadde den ingen satteliter, ( planeter, måner, etc. ). Dens gravitet hadde sugd til det meste av stjernestøvet frå alle stjernene rundt, hundrede millionar kilometer i kvar retning. Den nærma seg varmen som trengs for at ein atom eksplosjon skal kunne falle sted. Protonsolen var som ein gigantisk atom hydrogen bombe, ventandes på og gå av.

Det store smellet.

Når den utrolige begivenheiten fant sted, starta atom eksplosjonen i den varmaste og tettaste delen av protonsolen. Utrolige mengder med strålende atom energi var plutselig lagd i protonsolens innvolleg. All den ny sluppane energien forårsaket ein plutselig forsørgelse av voldsam forhøyelse av trykk og temperatur i protonsolen som skapte ein serie reaksjon gjennom hele dens kjerne region.

Disse reaksjonane fikk ikkje bere stjerna til og skinne. Det gjorde at solen fekk ein voldsam ekspandering til mange gangar sin eigen størring og til slutt eksploderte den. Denne eksplosjonen sendte solens skada materie i ein utrolig fart utover alle retningar, i stor fart og størring, både gassar og smelta steinar, frå størringa av små partiklar til størringa av dei gigantiske planetane. Noko av det vart kastet ut i så stor styrke disse blei tapt for alltid til andre til andre regionar av galaksen.

Fødselen av planetane og anna sol avfall. Mye av avfallet falt til slutt tilbake, til den akselrerende solen, viss banen var riktig. Anna avfall, etter at det hadde ekspandert dets utvendige energi og hadde ikkje bryt seg fri frå solens gravitet , begynte og falle tilbake til solen.

Det falt tilbake til solen , men under solens kraftige galaktiske fart og den stadig skiftande posisjon bomma de alltid på solen. dette er materien som blei til planeter, måner, kometar og asteroidar i solsystemet vårt. Dei er dei overlevande.

Det er som ein hagleskyttar, som alltid sikter på direkte på leirdua, og tillet ikkje noko forsprang. Skoddet hans vil aldri treffe, for leirdua vil allereie. Det er slik solsystemet vårt eigentleg verkar. Det var ein tid der enormt kaos ledet sol – nærleiken, med all materien hastande mot solen frå kvar retning krasjandes mot kvarandre og falt tilbake mot solen.

Den vibrerandes sola. Etter Begynnings – eksplosjonen, begynte den raskt voksandes sola og bli kjølt ned. Når den kjølte ned området der ein smelltings reaksjon kunne ta sted, blei området mindre og mindre. Noko av smelltings reaksjonen begynte og roa seg ned. Ekspansjonen kom etterkvart til ei slutt, sidan smelltings energien ikkje var kraftig nok til å forsørgja det utvendige ekspanderandes krafta. Endelig hadde ekspansjonen stogga, og då begynte solen og trekke seg saman.

Dette stabiliserte samansmelltingen og då som tyngdekrafta til solen forsette, begynte område rundt reaksjonen igjen og utvide seg. Når solen hadde trokke saman punktet, rundt området der reaksjonen igjen var veldig stor, ekspanderte og eksploderte solen utvendig med kolossal styrke. Da sendte den samtidig meir materie ut i verdsrommet.

Den varige stjerna. Denne gangen var ikkje ekspansjonen og eksplosjonen like kraftig som første gangen. Denne rekka av begivenheten skjedde om igjen og om igjen, men kvar gong vart ekspansjonen og eksplosjonen svakare og trakk ikkje saman så kraftig som den forgje begivenheten. Disse pulsslaga gjekk etterkvart vekk, etter millionar av ”jord år”, inntil den til slutt stabiliserte seg og blei ein moden stjerna. Denne ekspansjonen og samantrekninga kan kanskje forsette den dag i dag, i ein veldig dempa avsats, kanskje det er den som lager istidene våre.

Solsystemet kommer ut av kaos. Etterkvart kom solsystemet som vi i dag kjenner det for dagen. Solen hadde endeleg slutta med der kolosale ekspanderingane og samantrekningane sine. Det meste av materien hadde falt tilbake til solen, noko hadde mista og ein liten prosent av det hadde begynt å svinge fram og tilbake framfor solen.

Solen hadde begynt å sende ut ein konstant mengde med strålandes energi. (Dette gjorde livet på jorda mulig). sol – blussa blei mindre energiske. På den tida spyttet sola av og til ut ballar av smelta materie og gassar ut i rommet, noko av dette blei kometar og andre sol kroppar. Desse framspringa skjer også i dag, men dei er ikkje kraftige nok til å over gå sola si gravtitet. Materien som blir kasta ut i rommet i desse framspringa har ikkje nok energi til og unnasleppa nærheta til sola, til rommet og sånt, så faller det tilbake til sola. Sol - blussa vi oppdagar i dag er ganske tamme i forhold til solas kolosale kraftige framspringa som skjedde for lenge sidan når eit svært store mengder med materie blei kasta fri frå solas nærleik, og kanskje i bane.

Grunnen til Bodes lov. Avfallet etter de tidlegare krampetrekningane til jorda ( sol kroppane våre, planetane, månene, kometar og asteroidar ) faller konstant direkte mot sola. Pga dens kolosale galaktiske styrke, flytter sola konstant på seg, så de treffer den sjeldan. Millionar av kollisjonar skjedde like vell mellom alt avfallet.

Gropene på månen, mars og jorda er bevis på de enorme mengdene med desse kollisjonane. Kroppane som kolliderte med kvarandre falt enten tilbake til sola, eller blei absorbert av dei større kroppane i solsystemet. Asteroide belte er mest sannsynlig lagd av avfallet til to enorme kroppar som kolliderte. I ein periode på millionar av år, kom kroppane i bane. Planetane, månane etc. er dei overlevande frå millionar av kollisjonar som skjedde når solsystemet var yngre. De er no langt i frå kvarandre og sidan dei holdar seg langt vekke i frå sola er det liten sjanse for at dei skal kollidera. Dei er dei overlevendas. Dette er grunnen for Bodes lov.

Dei overlevandes begynte og ligge seg opp på linje med solen og Saturn. Dei mindre planetane og månene som overlevde dei mangfaldige kollisjonane begynte og ligge seg på linje med dei større planetane. Planetane, utanom Pluto la omtrentlig på linje med solen og Jupiter. Pluto vill mest sannsynlig ligge seg på linje etterkvart. Kometanes baner er bøygde og veldig langstrakte. Dei er i fare for å ein dag kollidere med ein anna del av solsystemet vårt. Dei er myke yngre enn dei andre delane av solsystemet vårt. Dei kan ha blitt født av andre framspring eller være bortkomne kroppar som kom frå utensida av vårt system.

Halleys komet ferdes i ein bane som tydelig er motsatt av kursen til dei andre planetane og har ein lang elliptisk sti som kryssar banane til dei andre planetane. Den er i fare for og kollidere med ein av planetane. Linja kryssar med dei andre planetanes bane, mellom Mars og Jorda sine baner. Sjølv om kometens ser ut til og gå i bane motsatt av dei andre planetane, nærmar den seg sola frå baksida frå den galaktiske si som alle dei andre permanente kroppane i solsystemet vårt. Dei (planetar, måner, asteroidar og kometar) reiser alle i den same galaktiske sti og nesten i den same gjennomsnitts fart som sola. Halleys komet reiser faktisk i den same stien som alle dei andre planetane.

Jordas rotasjon er sakka ned. Jorda vårt roterte veldig fort når den først blei spytta ut av sola for ein halv milliard år sidan. (Venus roterte i motsatt retning når den vart spytta ut og det gjør den stadig). Jorden slo seg ned i ein heldig bane for vidare liv på planeten. 148 km frå sola fekk den akkurat nok strålande energi. Rotasjonen til jorda har sakka ned fart, seint men sikkert på desse milliardane av år og er no i ein komfortabel rotasjon på 24 timer per døgn. Det vil ta millionar av år før den stoppar heilt opp, sånn som vår mindre massive måne.

Jorda forandrar form!. I dinosaur tida når jordas rotasjon var veldig rask, var dag/natt syklusen kortare. Går man et par milliardar år tilbake, på ein tid der jorda roterte så fort at den kan ha hatt ein ring rundt seg, sånn som Saturn. Jorda var mye meir samantrykt på den tida, havane var meir konsentrert rundt ekvator, og mykje grunnare rundt polane. Havane er framleis djupare rundt ekvator enn dei er rundt polane. Jorda er framleis litt samantrykt.

Av: Fredrick Duesund Fjeldsbø