Armata morska 102 mm Mark XVI

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Armata morska 4-calowa (102 mm) Mark XVI (oznaczenie brytyjskie: 4 inch L/45 QF HA Mark XVI, w skrócie Mk. XVI) to brytyjska morska armata uniwersalna kalibru 102 mm z lat 30. XX wieku, występująca przede wszystkim w wersji podwójnie sprzężonej, na podstawie Mark XIX. Było to prawdopodobnie najliczniejsze działo średniego kalibru na okrętach brytyjskich podczas II wojny światowej, używane także na okrętach sojuszniczych.

Armaty Mk.XVI na podstawie Mk.XIX

Armaty Mk.XVI na podstawie Mk.XIX (tylna część bocznych ścian półwieży jest zabudowana w nieoryginalny sposób)

[edytuj] Historia

Nową armatę uniwersalną 102 mm Mark XVI opracowano około 1934 i zaczęto wprowadzać do użytku w 1936. Zastąpiła ona starsze działo przeciwlotnicze tego kalibru 4-in L/45 QF Mark V, na pojedynczej podstawie. W przeciwieństwie do niego, działo Mark XVI było przewidziane przede wszystkim do użytku jako podwójnie sprzężone. Po pewnym czasie opracowano działo o ulepszonej konstrukcji lufy (lufa samowzmacniana, płaszczowa), oznaczone Mark XVI* (początkowo Mark XVIII). Nowa wersja stała się standardowa i wcześniejsze działa Mark XVI doprowadzano do wersji Mark XVI* podczas remontów (na ogół w literaturze obie wersje określa się po prostu jako Mark XVI).

Oznaczenie brytyjskie: 4-inch L/45 QF HA Mark XVI oznaczało armatę kalibru 4 cale, o długości lufy 45 kalibrów, na amunicję z łuską metalową (QF - Ouick Firing), przeciwlotniczą (HA - High Angle), model XVI.

Armata Mk. XVI szczególnie dobrze nadawała się do celów obrony przeciwlotniczej na większych odległościach, jednakże przy zastosowaniu przeciw celom nawodnym, za wadę uważano stosunkowo małą masę pocisków, o mniejszej skuteczności, niż stosowanych powszechnie na niszczycielach tego okresu dział 120 mm. Ponadto, nie miała ona wysokiej celności. Mimo to, uważana jest za udane działo uniwersalne.

Wyprodukowano do pierwszych lat powojennych ok. 2555 dział Mk. XVI i Mk. XVI* w Wielkiej Brytanii, 504 w Kanadzie i 45 w Australii. Używane były w niektórych marynarkach jeszcze przez kilka dziesięcioleci po wojnie,

Istniały ponadto dwa pokrewne modele dział: Mk. XVII, o zmniejszonej masie dla krążowników ciężkich typu County (zbudowano 12 dział, przerobionych następnie na Mk. XVI) oraz nowa lżejsza wersja Mk. XXI (z samowzmacnianą lufą monoblokową). Armat Mk. XXI zbudowano 238 sztuk w Wielkiej Brytanii i 135 w Kanadzie, używano je na części fregat.

Działa Mark XVI na polskim niszczycielu eskortowym ORP Krakowiak (typu Hunt II) w akcji

[edytuj] Zastosowanie

Armata na podstawie Mk. XIX trafiła na część brytyjskich modernizowanych pancerników i większość krążowników jako uzbrojenie pomocnicze oraz na nowo budowane niszczyciele eskortowe, slupy, część fregat i wiele innych okrętów jako uzbrojenie główne.

Armata Mark XVI na podstawie Mark XIX była używana na okrętach (lista nie jest wyczerpująca):

Jako uzbrojenie pomocnicze:

HMS Hood
HMS Rodney
HMS Barham, HMS Malaya, HMS Warspite
Pancerniki typu R
krążowniki ciężkie typu County
HMS Exeter
krążowniki lekkie typu Swiftsure
krążowniki lekkie typu Colony
krążowniki lekkie typu Belfast
krążowniki lekkie typu Southampton
krążowniki lekkie typu Arethusa
krążowniki lekkie typu Amphion
krążowniki lekkie typu Leander
HMS Effingham
HMS Danae (ORP Conrad)
niszczyciele typu Tribal

Jako uzbrojenie główne:

lotniskowce: HMS Furious, HMS Unicorn
lotniskowce eskortowe typu Nairana, HMS Pretoria Castle, HMS Activity
krążowniki lekkie typu C (przebudowane na przeciwlotnicze)
stawiacze min typu Abdiel
HMS "Gorham", "Lance", "Legion", "Lively" (niszczyciele typu L zmodyfikowane)
niszczyciele eskortowe typu Hunt
slupy typu Black Swan
slupy typu Egret
slupy typu Yarra zmodyfikowane
slupy typu Bittern zmodyfikowane
slupy typu Grimsby zmodyfikowane
fregaty typu Bay
fregaty typu Stettler (typ River kanadyjski)

Rufowe półwieże Mark XIX na ORP "Błyskawica", z pokrowcami

Okręty sojusznicze wyposażane w Wielkiej Brytanii:

[edytuj] Opis

Armata kalibru 102 mm, strzelająca amunicją scaloną, ładowana odtylcowo. Lufa gwintowana, płaszczowa, samowzmacniana (Mark XVI*). Zamek klinowy, półautomatyczny, otwierany w dół, zamykany ręcznie. Amunicja ładowana ręcznie. Działo naprowadzane było ręcznie (część pod koniec wojny otrzymała napędy elektryczne). Żywotność lufy wynosiła ok. 600 strzałów.

Działa Mk. XVI montowano przede wszystkim po dwa na wspólnej lawecie, podnoszone razem, w podwójnych stanowiskach Mk. XIX, osłoniętych z przodu i częściowo z góry i po bokach maską przeciwodłamkową (półwieżach). Masa półwieży Mk. XIX wynosiła 16,8 t.

W znacznie mniejszej liczbie używano pojedynczych stanowisk Mk XX i Mk XXIV (tego ostatniego, dla dział Mk.XXI). Masa stanowiska Mk. XX - 10 t, Mk. XXIV - 8,63 t.

Używano dwóch rodzajów pocisków:

wybuchowy (HE)
przeciwpancerny (SAP)
szrapnel
oświetlający

[edytuj] Dane taktyczno-techniczne

kaliber: 102 mm
długość armaty: 4839 cm
długość lufy: 4572 cm (L/45)
wielkość komory nabojowej: 8,387 dm3
kąt podniesienia: -10° +80°
szybkostrzelność: 15-20 strzałów/min
masa armaty: 2395 kg
masa naboju HE: 28,8 kg
masa naboju SAP: 30,28 kg
masa pocisku HE: 15,88 kg
masa pocisku SAP: 17,35 kg
długość naboju: 114,6 cm
prędkość wylotowa: 811 m/s
donośność (pociski HE): (dane różnią się w publikacjach)
- pozioma: 18.150 m
- pionowa: 11.890 km