Liczby naturalne

Z Wikipedii

Liczby naturalne – liczby używane powszechnie do podawania liczności (na obiedzie były trzy osoby) i ustalania kolejności (był trzeci na liście). Pojęcie liczby jest jednym z najstarszych pojęć jakie wytworzyła ludzkość, przez długi czas jednak nie definiowano ich. Wydaje się jednak, że niewiedza na temat czym liczby są nie przeszkadzała nam sprawnie się nimi posługiwać.

Badaniem własności liczb naturalnych zajmuje się teoria liczb, badaniem działań w obrębie zbiorów liczbowych – arytmetyka i szerzej algebra.

W matematyce nie ma zgody co do tego czy liczby naturalne to 0, 1, 2, 3, ... czy też 1, 2, 3, ... Obie wersje posiadają ścisłe formalne definicje. Różni matematycy w zależności od wygody i przyzwyczajeń przyjmują jedną lub drugą, przez co symbol jest dwuznaczny (może oznaczać lub ). Czytając tekst matematyczny zawsze warto się upewnić jak rozumie go autor. Poniżej zaprezentowano definicję zaproponową przez Peano w wersji zakładającej jednak zmieniając pierwszy aksjomat łatwo otrzymać definicję wykluczającą zero (zakładającą ).

Spis treści 1 Historia 2 Określenie formalne 2.1 Postulaty Peano 2.2 Konstrukcja von Neumanna 3 Podstawowe własności 4 Zobacz też

[edytuj] Historia

Liczby naturalne (bez zera) początkowo były stosowane wyłącznie do określania liczebności obiektów.

Pierwszy krok dla wyabstrahowania liczb naturalnych to stworzenie systemu ich zapisu. Przykładowo w Babilonii stosowano cyfry o wartościach od 1 do 10, zaś o wartości liczby decydowała pozycja kolejnych cyfr w szeregu. W starożytnym Egipcie stosowano odpowiednie hieroglify o wartościach 1, 10 i kolejnych potęgach 10 aż do miliona.

Znacznie później pojawiło się zero jako oddzielna wartość. Już w siódmym wieku p.n.e. Babilończycy stosowali zero jako cyfrę w zapisie pozycyjnym, ale nigdy nie występowało ono samodzielnie jako liczba. W cywilizacji Majów zero istniało jako liczba już w I w. p.n.e. (być może już w IV wieku p.n.e. u wchłoniętych przez Majów Olmeków), ale Majowie nie rozprzestrzenili tej idei poza Amerykę Środkową.

W 130 zera używał Klaudiusz Ptolemeusz. Współczesne pojęcie zera przypisuje się Hindusowi Brahmagupcie, który stworzył je w 628. Zero stosowano w średniowieczu, ale nie miało ono swojej reprezentacji w cyfrach rzymskich - stosowano łacińskie słowo nullae.

Pierwsze systematyczne, abstrakcyjne studia nad liczbami przypisuje się Greckim filozofom: Pitagorasowi i Archimedesowi. Poza Grecją niezależne rozważania prowadzono w rejonie Indii, Chin i Ameryki Środkowej.

[edytuj] Określenie formalne

[edytuj] Postulaty Peano

Podanie ścisłej definicji zbioru liczb naturalnych nie było proste i zajęło matematykom wiele czasu. Giuseppe Peano zaproponował następujące warunki (tzw. postulaty lub aksjomaty Peano), które musi spełniać dowolna konstrukcja zbioru liczb naturalnych:

• Istnieje liczba naturalna 0;
• Każda liczba naturalna ma swój następnik, oznaczany S(a);
• Zero nie jest następnikiem żadnej liczby naturalnej;
• Różne liczby naturalne mają różne następniki: ;
• Jeśli zero ma daną własność i następnik dowolnej liczby naturalnej ma tę własność, to każda liczba naturalna ma tę własność (zasada indukcji matematycznej).

Ostatnia z własności oznacza, że każda liczba naturalna poza zerem jest następnikiem jakiejś liczby naturalnej.

Okazuje się, że powyższe postulaty pozwalają wprowadzić arytmetykę. Dodawanie definiujemy jako operację spełniającą następujące warunki:

• 
• 

To wystarczy do wyliczenia sumy liczb np. obliczając 2 + 2 (dwa oznacza skrótowy zapis liczby S(S(0))), kolejno otrzymujemy:

• 2+2
• 2+S(1) bo 2 jest następnikiem 1
• S(2)+1 z definicji
• 3+1 następnik 2 oznaczamy symbolem 3
• 3+S(0) 1 jest następnikiem 0
• S(3)+0=S(3) z definicji
• S(3)=4 następnik 3 oznaczamy symbolem 4

Podobnie definiujemy mnożenie jako operację spełniającą warunki:

• a*0=0
• a*S(b)=(a*b)+a

Powyższe postulaty mówią jakie własności powinny mieć liczby naturalne. Pozostaje pytanie czy taki "twór" istnieje. Okazuje się, że przy założeniu aksjomatów teorii mnogości można skonstruować zbiór liczb naturalnych. Taką konstrukcję przedstawia poniższa

[edytuj] Konstrukcja von Neumanna

Jest to przykład możliwej konstrukcji zbioru liczb naturalnych, nie jedynej, ale jednej z ważniejszych. Tak skonstruowany zbiór oczywiście spełnia aksjomaty Peano. Amerykański matematyk John von Neumann zaproponował następujący sposób konstrukcji liczb naturalnych:

Niech X - zbiór induktywny.

Niech . to zbiór induktywny (dowód przy aksjomacie nieskończoności). Pokażmy, że jest to najmniejszy w sensie inkluzji zbiór induktywny.

Niech Z - zbiór induktywny. To też jest zbiorem induktywnym, bo to przecięcie zbiorów induktywnych. (z własności iloczynu) . Skoro tak, to - co kończy dowód.

Zbiór ten istotnie jest najmniejszy, jest więc jedyny. Nazwiemy go liczbami naturalnymi i oznaczymy przez .

Korzystając z faktu induktywności :

• - oznaczamy jako 0;
• - oznaczamy jako 1;
• - oznaczamy jako 2;

i tak dalej.

W teorii mnogości na każdą liczbę naturalną patrzymy jak na zbiór zawierający wszystkie poprzednie liczby naturalne, np. 2 = {0,1}, 5 = {0,1,2,3,4} itp.

[edytuj] Podstawowe własności

Dla wszystkich liczb naturalnych:

• jeśli m < n to m <= n;
• ~(n < n);
• jeśli m <= n i ~(m = n) to m < n;
• jeśli S(m) = S(n) to m = n;
• jeśli n <= k <= S(n) to k=n lub k=S(n)
• m <= n lub n <= m (porządek);
• m = n lub n < m lub m < n.

W każdym z poniższych zbiorów można wyróżnić podzbiór, który jest izomorficzny w stosunuk do zbioru liczb naturalnych:

• liczb całkowitych
• liczb wymiernych,
• liczb algebraicznych,
• liczb rzeczywistych,
• liczb zespolonych,
• kwaternionów,
• oktaw Cayleya,
• liczb p-adycznych.

Ściślej: pewne podzbiory tych zbiorów z niezmienionymi działaniami dodawania i mnożenia spełniają aksjomaty Peano, a zatem są kolejną konstrukcją liczb naturalnych.

[edytuj] Zobacz też

• Aksjomaty i konstrukcje liczb
• systemy liczbowe
• przegląd zagadnień z zakresu matematyki