Powiat tarnogórski
Z Wikipedii
Powiat tarnogórski | |||||||||||
|
|||||||||||
Położenie na mapie województwa |
|||||||||||
Województwo | śląskie | ||||||||||
Siedziba władz powiatu | Tarnowskie Góry | ||||||||||
Starosta | Arkadiusz Czech | ||||||||||
Powierzchnia | 642,63 km² | ||||||||||
Populacja (2005) - liczba ludności - gęstość |
138 458 215,46 osób/km² |
||||||||||
Urbanizacja | 68,56% | ||||||||||
Tablice rejestracyjne | STA | ||||||||||
|
|||||||||||
Starostwo
ul. Karłuszowiec 542-600 Tarnowskie Góry tel. 032 285 38 38; faks 032 285 40 03 |
|||||||||||
Strona internetowa powiatu |
Powiat tarnogórski - powiat ziemski w województwie śląskim, utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej.
Siedzibą powiatu jest miasto Tarnowskie Góry.
Spis treści |
[edytuj] Położenie
Powiat tarnogórski położony jest w południowo-zachodniej Polsce, w północno-zachodniej części województwa śląskiego i Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP).
Powiat sąsiaduje z miastami na prawach powiatu:
oraz powiatami ziemskimi:
- będziński, gliwicki, lubliniecki, myszkowski (województwo śląskie)
- strzelecki (województwo opolskie)
[edytuj] Miasta i gminy
W skład powiatu wchodzą:
[edytuj] Miasta
- miasta: Kalety, Miasteczko Śląskie, Radzionków, Tarnowskie Góry
[edytuj] Gminy
- gminy miejskie: Kalety, Miasteczko Śląskie, Radzionków, Tarnowskie Góry
- gminy wiejskie: Krupski Młyn, Ożarowice, Świerklaniec, Tworóg, Zbrosławice
[edytuj] Demografia
Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
osób | % | osób | % | osób | % | |
ogółem | 138 458 | 100 | 71 061 | 51,3 | 67 397 | 48,7 |
miasto | 94 867 | 100 | 49 086 | 51,7 | 45 781 | 48,3 |
wieś | 43 591 | 100 | 21 975 | 50,4 | 21 616 | 49,6 |
Ludność w latach:
- 1999 - 144 098
- 2000 - 143 317
- 2001 - 142 798
- 2002 - 139 197
- 2003 - 138 804
- 2004 - 138 577
[edytuj] Charakterystyka
Obszar bardzo silnie zaludniony (216 mieszk. na km²) i zurbanizowany (68,7% ludności w miastach).
Powiat położony na pograniczu Zagłębia Węglowego (GOP-u), południowa część silnie uprzemysłowiona (Tarnowskie Góry, Radzionków), północno-zachodnie tereny mają charakter rolniczo-leśny (51,7% powierzchni powiatu to Lasy Lublinieckie);
Powiat leży w obrębie dwóch regionów, część północno-zachodnia w obszarze Niziny Śląskiej (dolina Małej Panwi i Stoły), pozostała część na obszarze Wyżyny Śląskiej. Najbardziej charakterystyczną formą jest Grzbiet Tarnogórski, składający się z odosobnionych wzgórz skalistych (najwyższe to Księża Góra 353,5 m n.p.m.). Główne rzeki: Mała Panew, Stoła,Drama (dorzecze Odry) i Brynica (dorzecze Wisły), na tej ostatniej sztuczny zbiornik Kozłowa Góra, inne zbiorniki wodne to: Nakło-Chechło, Zielona.
W południowej części powiatu (okolice Radzionkowa) znajdują się złoża węgla kamiennego. Przemysł skupiony jest głównie w Tarnowskich Górach; ponadto: drzewny i papierniczy (Kalety), chem. (Krupski Młyn), hutnictwo cynku i ołowiu (Miasteczko Śląskie), przetwórstwo rolno-spoż. (Radzionków); niski udział użytków rolnych – 29,1% pow.; uprawa głównie pszenicy, jęczmienia i żyta; hodowla bydła i trzody chlewnej. Główne trasy komunikacyjne: linie kol. Chorzów-Tczew (magistrala węglowa), linia Katowice - Lubliniec oraz Bytom – Fosowskie, drogi krajowe Bytom - Lubliniec - Ostrów Wielkopolski - Poznań – Kołobrzeg (nr 11) i Chałupki – Chmielnik (nr 78) (oraz projektowana autostrada A1 Ostrawa – Gdańsk).
Turystyczna kolej wąskotorowa z 1851 na trasie Siemianowice Śląskie – Miasteczko Śląskie. Na terenie Powiatu w gminie Ożarowice znajduje się Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice-Pyrzowice (ponad 200 tys. pasażerów rocznie). Muzea w Tarnowskich Górach (Muzeum Miejskie) i Radzionkowie (Muzeum chleba); ośrodki wypoczynkowe (Kalety, Świerklaniec), jeździeckie (Kalety, Krupski Młyn, Tarnowskie Góry, Zbrosławice).
Zabytki (zamki, pałace, kościoły) w miastach oraz w wielu wsiach (m.in. Brynek, Kamieniec, Kopienica, Łubie, Miedary-Kopanina, Nakło Śląskie, Szałsza, Świerklaniec, Tworóg, Wilkowice, Zbrosławice), zabytki techniki: Zabytkowa Kopalnia Rud Srebronośnych, Sztolnia "Czarnego Pstrąga", i in. w: Tarnowskie Góry, Krupski Młyn, Niezdara, Tąpkowice, Tworóg, Żyglinek).
[edytuj] Historia
Najstarsze ślady pobytu człowieka np. narzędzia krzemienne i ceramika, na terenie Powiatu Tarnogórskiego pochodzą z ok. 10-4 tys. lat p.n.e. z terenów dzisiejszych Tarnowskich Gór i Ożarowic. Najstarszą osada w okolicy Repty (dziś dzielnica Tarnowskich Gór) po raz pierwszy wspomniano w bulli papieskiej z 1201 r. Od 1327 r. tereny te wraz z całym księstwem bytomskim przeszły pod władanie królów Czech. Od 1526 roku władcami byli Habsburgowie.
Odkrycie w okolicach Tarnowic złoża kruszców srebronośnych było przyczyna powstania osady górniczej, która szybko zdobyła dominująca pozycję w regionie i przekształciła się w miasto Tarnowskie Góry. Wydany przez księcia opolskiego Jana II Dobrego i księcia karniowskiego, margrabiego Jerzego von Ansbach "Ordunek Gorny" w 1528 r. stał się podstawą pomyślnego rozwoju miasta, które stało się tym samym kolebką nowożytnego zagłębia przemysłowego na Górnym Śląsku.
Wraz z rozwojem gospodarczym przybywało rezydencji magnackich i szlacheckich: kompleks pałacowo - parkowy w Świerklańcu, zamki w Tarnowicach Starych, Reptach, Ptakowicach, Wilkowicach, Zbrosławicach itd.
Po trzech wojnach śląskich w połowie XVIII w. Ziemia Tarnogórska - tak jak i większość Śląska - dostała się pod władanie Hohenzollernów i stałą się częścią Królestwa Pruskiego.
26 listopada 1741 r. król pruski Fryderyk II Wielki wydał ordonans nakazujący wydzielenie powiatów (niem. Kreis) i podporządkowanie ich starostom (niem. Landrat). Stolicą utworzonego wówczas powiatu formalnie był Bytom, ale faktyczną siedzibą władz Tarnowskie Góry.
Ponownym rozwój gospodarczy tych ziem związany jest z inwestycjami i działalnością hrabiego Fryderyka Wilhelma von Redena. To z jego inicjatywy powstała na ziemie tarnogórskiej m.in. kopalnia "Fryderyk" i huta "Fryderyk". Do odwadniania kopalni sprowadzono z Anglii maszynę parową. Fakt jej uruchomienia stał się głośny w całej Europie i tutaj zaczęła się jej wielka światowa kariera.
W 1818 r. władze powiatu przeniesiono do Bytomia. Ustawą z dnia 27 marca 1873 r. z północnej części powiatu bytomskiego utworzono powiat tarnogórski. W takim kształcie doczekał on końca I wojny światowej. XIX w. przyniósł ze sobą znaczny rozwój przemysłu. Huta "Fryderyk" eksportowała swoje produkty do Austrii, Rosji a nawet do Ameryki. Wraz z rozwojem przemysłu nastąpiła potrzeba budowy linii kolejowych. Początkowo Tarnowskie Góry uzyskały połączenie z Bytomiem, a potem z Lublińcem. Liczba ludności miasta przekroczyła 11 tys.
Po I wojnie światowej ziemia tarnogórska została w 1922 r. podzielona między Niemcy i II Rzeczpospolitą. Polski powiat tarnogórski obejmował 254,25 km2 i liczył ponad 66 tys. mieszkańców. Zaczęły powstawać nowe fabryki: fabryka papieru w Boruszowicach, huta cynku w Radzionkowie, fabryka chemiczna w Sowicach. 1 kwietnia 1939 r. do powiatu włączono Piekary Śląskie, Brzozowice-Kamień, Brzeziny Śląskie i Dąbrówkę Wielką.
W czasie II wojny światowej Tarnowskie Góry, jak i całe międzywojenne województwo śląskie, zostały włączone do III Rzeszy. Na mocy rozporządzenia nadprezydenta prowincji górnośląskiej z 4 listopada 1941 r., "były polski powiat tarnogórski" od 1 kwietnia 1942 r. stał się częścią niemieckiego powiatu Beuthen-Tarnowitz. Siedzibą władz powiatowych pozostały Tarnowskie Góry.
Po wojnie przywrócono podział sprzed 1 września 1939 r., który został zatwierdzony decyzją wojewody śląsko-dąbrowskiego 27 listopada 1945 r. Całość ziemi tarnogórskiej została włączona do Polski i znajdowała się w granicach województwa śląsko-dąbrowskiego (później katowickiego). Poważniejsze zmiany przeprowadzono w latach 1951-1956 gdy dołączono tereny z dawnego powiatu bytomskiego, gliwickiego i będzińskiego.
Powiaty zlikwidowano 1 czerwca 1975 r. wprowadzając dwustopniowy podział administracyjny na gminy i województwa.
W 1998 r. Sejm RP uchwalił ustawę o nowym podziale administracyjnym. Region znalazł się w granicach województwa śląskiego. W granicach przywróconego Powiatu Tarnogórskiego od 1 stycznia 1999 r. znalazły się następujące miasta: Tarnowskie Góry, Kalety, Miasteczko Śląskie i Radzionków oraz gminy: Krupski Młyn, Ożarowice, Świerklaniec, Tworóg, Zbrosławice.
[edytuj] Królestwo Pruskie
Starostwie bytomscy urzędujący w Tarnowskich Górach:
- Gottlieb Christian von Rymułtowski und Kornitz - 1743 - 1761
- Ernst von Rosteck und Goldmannsdorf - 1761 - 1771
- Erdmann Gustaw hrabia Henckel von Donnersmarck - VI 1771 - III 1804
- Karol Traugott hrabia Henckel von Donnersmarck - 1804 - II 1840 (1 X 1818 przeniósł się do Bytomia)
[edytuj] Cesarstwo Niemieckie
Starostowie tarnogórscy:
1 kwietnia 1877 - starosta tarnogórski wprowadził się do nowej siedziby przy Hugostraße 2 (dziś ul. Sienkiewicza 2).
- Baron von Varnbüler - 7 II 1884 - 1891 (do 4 XII 1884 starosta komisaryczny)
- von Falkenhayn - 10 I 1891 - 25 VI 1898
- baron von Tschammer und Quaritz - 1898 (p.o. starosta)
- von Schwerin - 11 VIII 1898 - 1 IV 1905
- Fryderyk Wilhelm hrabia zu Limburg-Stirum - 16 XI 1905 - III 1914
- Waldemar von Brockhausen - 1 IV 1914 - 1922
[edytuj] II Rzeczpospolita
- Walenty Olearczyk - 1922 - 1925
- Sławomir Żuławski - 1925 - 1927
- Władysław Bocheński - 1927 - 1931
- Józef Korol - 1931 - V 1935
- Paweł Mierzwa - V 1935 - 1939
[edytuj] II wojna światowa - III Rzesza
[edytuj] Polska Rzeczpospolita Ludowa
- Wilhelm Dyjas - I 1945 - 20 III 1945
- Wincenty Łukomski - III 1945 - 6 VIII 1945
- Józef Marek - VIII 1945 - XI 1946
- Józef Grzegorzek - XI 1946 - 1948
- ...
- 1 VI 1975 - zniesienie podziału na powiaty.
[edytuj] III Rzeczpospolita
- Antoni Jankowski - 1 I 1999 (wybrany 10 XI 1998) - 19 XI 2002
- Józef Burdziak - 19 XI 2002 - 8 XI 2003
- Józef Korpak - od 8 XI 2003
[edytuj] Powiaty partnerskie
- Powiat tucholski (Polska)
- Powiat Erlangen-Höchstadt (Niemcy) - Powiat Erlangen-Höchstadt w niemieckiej wikipedii
[edytuj] Bibliografia
A. Kuzio-Podrucki, D. Woźnicki, Herb i barwy powiatu tarnogórskiego, Tarnowskie Góry 2002
[edytuj] Linki zewnętrzne
Miasta: Kalety • Miasteczko Śląskie • Radzionków • Tarnowskie Góry
Gminy: Krupski Młyn • Ożarowice • Świerklaniec • Tworóg • Zbrosławice
Miasta na prawach powiatu: Bielsko-Biała • Bytom • Chorzów • Częstochowa • Dąbrowa Górnicza • Gliwice • Jastrzębie-Zdrój • Jaworzno • Katowice • Mysłowice • Piekary Śląskie • Ruda Śląska • Rybnik • Siemianowice Śląskie • Sosnowiec • Świętochłowice • Tychy • Zabrze • Żory
Powiaty: będziński • bielski • bieruńsko-lędziński • cieszyński • częstochowski • gliwicki • kłobucki • lubliniecki • mikołowski • myszkowski • pszczyński • raciborski • rybnicki • tarnogórski • wodzisławski • zawierciański • żywiecki