Spółgłoska zwarto-otwarta

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Sposób artykulacji
ze względu rodzaj przegrody:
Spółgłoski zwarte
Spółgłoski zwarto-szczelinowe
Spółgłoski szczelinowe
Spółgłoski zwarto-otwarte: Spółgłoski nosowe spółgłoski płynne Spółgłoski drżące Spółgłoski uderzeniowe Spółgłoski boczne
Spółgłoski półotwarte
ze względu na jamy kanału głosowego:
Spółgłoski ustne
Spółgłoski nosowe
Ze względu na typ artykulacji ustnej:
Spółgłoski środkowe
Spółgłoski boczne
Ze względu na mechanizm przepływu powietrza
Spółgłoski wydechowe, płucne
Mlaski
spółgłoski glottalizowane Spółgłoski iniektywne Spółgłoski ejektywne
Zobacz też: klasyfikacja spółgłosek, miejsce artykulacji, narząd artykulacji

Spółgłoski zwarto-otwarte powstają, gdy w czasie artykulacji dochodzi do zwarcie i równocześnie otwarcia innego kanału (ustnego lub nosowego), którym uchodzi powietrze lub zwarcia i otwarcia następują szybko po sobie.

[edytuj] Artykulacja

Można wyróżnić zasadniczo trzy typy artykulacji zwarto-otwartej:

artykulacja nosowa - w jamie ustnej dochodzi o zwarcia, ale podniebienie miękkie jest opuszczone i powietrze może uchodzić przez jamę nosową
artykulacja drżąca - polegająca na serii szybkich zwarć i rozwarć w jamie ustnej
artykulacja boczna - dochodzi o częściowego zwarcia jamie ustnej, ale powietrze może wydostawać równocześnie innym torem ustnym.

Artykulacja zwarto-otwarta może przebiegać też w sposób bardziej skomplikowany, oprócz zwarcia dochodzi równocześnie do powstania zbliżenia, w którego wyniku powstaje szumu. (Od artykulacji zwarto-szczelinowej odróżnia ją równoczesność zwarcia i szczeliny.) Z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku szczelinowych spółgłosek bocznych dziąsłowych [ɮ], [ɬ], czy w przypadku czeskiej spółgłoski ř (wariant bezdźwięczny, wariant dźwięczny), która jest szczelinową spółgłoską drżącą.

Spółgłoski zwarto-otwarte są zwykle dźwięczne i w wielu językach mogą być elementem sylabotwórczym. Cechy te zbliżają spółgłoski do samogłosek.

[edytuj] Przykłady

W międzynarodowym alfabecie fonetycznym IPA wymienione są m.in. następujące głoski zwarto-otwarte:

spółgłoska nosowa
- dwuwargowe: [m] posłuchaj ^*
- wargowo-zębowe: [ɱ] posłuchaj ^*
- dziąsłowe: [n] posłuchaj ^*
- z retrofleksją: [ɳ] posłuchaj ^*
- podniebienne: [ɲ] posłuchaj ^*
- miękkopodniebienne: [ŋ] posłuchaj ^*
- języczkowe: [ɴ] posłuchaj ^*
drżące:
- dwuwargowe: [ʙ] posłuchaj ^*
- dziąsłowe: [r] posłuchaj ^*, [ɾ] posłuchaj ^*
- z retrofleksją: [ɽ] posłuchaj ^*
- języczkowe: [ʀ] posłuchaj ^*
boczna:
- dziąsłowe: [l] posłuchaj ^*, [ɫ] posłuchaj ^*, [ɺ]
- z retrofleksją: [ɭ] posłuchaj ^*
- podniebienne: [ʎ] posłuchaj ^*
- miękkopodniebienne: [ʟ]

[edytuj] Przykłady w języku polskim

W języku polskim występują następujące spółgłoski zwarto-otwarte:

[edytuj] Terminologia

Spółgłoski zwarto-otwarte to inaczej spółgłoski sonorne lub półspółgłoski. Spółgłoski zwarto-otwarte tworzą razem ze spółgłoskami półotwartymi klasę sonantów (rzadziej stosowana nazwa sonorantów). Określenie spółgłoski półotwarte używane też jest zamiennie z terminem spółgłoski zwarto-otwarte.