Spółgłoska zwarta

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Sposób artykulacji
ze względu rodzaj przegrody:
Spółgłoski zwarte
Spółgłoski zwarto-szczelinowe
Spółgłoski szczelinowe
Spółgłoski zwarto-otwarte: Spółgłoski nosowe spółgłoski płynne Spółgłoski drżące Spółgłoski uderzeniowe Spółgłoski boczne
Spółgłoski półotwarte
ze względu na jamy kanału głosowego:
Spółgłoski ustne
Spółgłoski nosowe
Ze względu na typ artykulacji ustnej:
Spółgłoski środkowe
Spółgłoski boczne
Ze względu na mechanizm przepływu powietrza
Spółgłoski wydechowe, płucne
Mlaski
spółgłoski glottalizowane Spółgłoski iniektywne Spółgłoski ejektywne
Zobacz też: klasyfikacja spółgłosek, miejsce artykulacji, narząd artykulacji

Spółgłoski zwarte powstają, gdy w czasie artykulacji dochodzi do blokady przepływu powietrza przez jamę ustną i nosową (zwarcia, implozji), po czym następuje gwałtownej jej przerwanie (rozwarcie, wybuch, eksplozja, plozja). Spółgłoski zwarte z plozją nazywa się spółgłoskami zwarto-wybuchowymi.

Spółgłoski zwarte należą do najbardziej rozpowszechnionych dźwięków w językach świata. Prawie wszystkie języki posiadają głoski [p, t, k], a wyjątkowych wypadkach, gdy którejś z nich brak zwarcie krtaniowe ([ʔ]) ma status fonemu.

[edytuj] Artykulacja

W artykulacji spółgłosek zwarto-wybuchowych można wyróżnić następujące fazy:

implozja - w jamie ustnej dochodzi do zablokowanie przepływu powietrza,
zwarcie - napływające z płuc powietrze zatrzymuje się przed utworzoną blokadą,
plozja - narastające ciśnienie przerywa zaporę, dochodzi do eksplozji.

Spółgłoski zwarte mogą też być artykułowane bez plozji. W języku wietnamskim wygłosowe spółgłoski zwarte wymawiane są bez plozji. (zob. plozja).

Spółgłoski zwarte, w szczególności bezdźwięczne, mogą też być wymawiane z przydechem.

Zwartym spółgłoskom bezdźwięcznym może towarzyszyć dodatkowe zwarcie strun głosowych, mówimy się wtedy o spółgłoskach ejektywnych.

[edytuj] Przykłady

W alfabecie fonetycznym IPA wymienione są m.in. następujące spółgłoski zwarte:

dwuwargowe
- [p] (posłuchaj ^*), [b] (posłuchaj ^*)
przednojęzykowe
- [t] (posłuchaj ^* ), [d] (posłuchaj ^*)
przednojęzykowe z retrofleksją
- [ʈ] (posłuchaj ^*), [ɖ] (posłuchaj ^*)
środkowojęzykowe
- [c] (posłuchaj ^*), [ɟ] (posłuchaj ^*)
tylnojęzykowe
- [k] (posłuchaj ^*), [ɡ] (posłuchaj ^*)
języczkowe
- [q] (posłuchaj ^*), [ɢ] (posłuchaj ^*)
nagłośniowa
- [ʡ]
krtaniowa (zwarcie krtaniowe)
- [ʔ] (posłuchaj ^*)

[edytuj] Terminologia

Spółgłoski zwarte z plozją to inaczej spółgłoski zwarto-rozwarte, spółgłoski plozywne. Spółgłoski zwarte razem ze spółgłoskami nosowymi i zwarto-szczelinowymi tworzą wspólnie klasę spółgłosek okluzywnych (od łac. occlusio - zamknięcie).