Skots

vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.

Skots, Scots (soms word dit ook Inglis, Lallans, Doric of braid Scots genoem) is die algemene naam wat na die Germaanse taal van Skotland verwys. Dit word soms ook beskou as 'n dialek van die Engelse taal. Dit moet nie verwar word met die Skotse Gaelies nie, wat 'n selfstandige Keltiese taal is, dus glad nie Germaans nie, en dus bitter min ooreenkomste (=veral leenwoorde) toon met Engels en Skots.

Sedert die vyfde eeu n.C. vestig baie Angele hulle in die suide van Skotland. Hulle praat 'n Germaanse taal, wat nou verwant is aan die dialekte van die Sakse en Jute, die ander twee volke wat hulle terselfdertyd in Engeland vestig. Noordelike Angel-Saksiese dialekte word sedert die 7de eeu ook in Lothian gepraat; hier is ook die meeste plekname van Germaanse herkoms.

Adam Loutful verwys in 1494 na die Skotse taal sowel as Inglis asook as Scottis. Skots het sy eie spelling en vertaling van die Bybel, en dit is die taal van die Skotse koningshof wat as die voorbeeld vir die standaardisering van Skots dien - eerder as dié van die Engelse hof.

Die taal beleef 'n bloeitydperk in die 16de eeu. Met die vereniging van die twee koninkryke Skotland en Engeland in die jaar 1603 en die samesmelting van die twee parlemente in 1707 word die taal se status afgeskaal. Dit bly egter die omgangstaal van die Germaanstalige Skotte en word deur Skotse digters en skrywers soos Robert Burns en Walter Scott nog steeds as 'n literêre taal gebruik.

Twee groot woordeboeke word sedert 1931 saamgestel: A Dictionary of the Older Scottish Tongue, wat die taalgebruik voor 1700 vermeld, en The Scottish National Dictionary, 'n woordeboek met sowat 50 000 inskrywings wat op die moderne Skotse taal fokus, en in 1927 begin is. David Murison, dosent in Skots aan die Universiteite van St. Andrews en Aberdeen, word in 1946 die uitgewer van die woordeboek. Die tiende en laaste boekdeel verskyn in 1976. Die Linguistic Survey of Scotland versamel inligting oor die Skotse en Gaeliese taal en publiseer in 1975 die eerste boekdeel van die Linguistic Atlas of Scotland.

Vandag is daar drie hoofdialekte van Skots:

• Suid-Skots, wat nou verwant is aan die dialekte van Noord-Engeland;
• Sentraal-Skots en
• Noord-Skots, 'n dialek met 'n aantal invloede uit die Noorse dialekte van Skandinawiese setlaars, wat hulle in Skotland gevestig het.

[wysig] Woordeskat

Skots is deurspek met enkele leenwoorde uit die Keltiese taal, soos galore (baie), wat sy oorsprong in Gaelies go leor het. Met die stigting van Skandinawiese nedersettings en die nou bande wat tydens die 15de en 16de eeu met Frankryk gehandhaaf word, kom 'n aantal Noorse, Nederlandse, Nedersaksiese en Franse woorde in Skots. Nedersaksies kirk, kark (kerk) word kirk in Skots, terwyl die Engels van Engeland church gebruik.

'n Klompie Skotse woorde staan dwarsdeur die Engelstalige wêreld bekend: Lass en lassie (meisie), auld (Engels: old, ou(d)), burn (van Oud-Engels burna, klein rivier), muckle (Engels: mickle; baie, groot), syne (Engels: since, sedert, nadat) en wee (van Middel-Engels wei, klein) is net enkele voorbeelde.

[wysig] Grammatika

Die grammatika toon nie baie afwykings van die Engelse standaardtaal nie, alhoewel daar enkele spesifieke Skotse sinspatrone is, wat byvoorbeeld die gebruik van partikels betref:

• Skots gebruik die intensiteitspartikel aye: She is aye busy. (Sy is baie besig).
• Skots gebruik 'n ontkenningspartikel, na: He canna sing. (Hy kan nie sing nie.)

[wysig] Uitspraak

• Skots het soms /e/ in plaas van die Engelse /ou/: stane (steen, Engels stone), hame (tuiste, huis, heim, Engels home).

• Skots gebruik soms /u/, waar Engels 'n /au/-klank het: doun (af/neer/onder, Engels down).
• Skots het 'n /x/-klank, net soos in Afrikaans lig, in loch; licht en nicht word soms /liegt/ en /niegt/ uitgespreek.

Indo-Europese tale: Germaanse tale
Noord-Germaanse tale:
Deens | Faroëes | Nynorsk en Bokmål (Noors) | Yslands | Sweeds
Wes-Germaanse tale:
Afrikaans | Duits | Engels | Fries | Jiddisj | Luxemburgs | Nederlands | Nedersaksies | Skots
Oos-Germaanse tale:
Boergondies | Goties | Vandaals