Sjedinjene AmeriÄke Države
Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije
|
|||||
Službeni jezik | nema (neslužbeno: engleski) | ||||
Glavni grad | Washington | ||||
Predsjednik | George W. Bush | ||||
Podpredsjednik | Dick Cheney | ||||
Površina - Ukupno - % vode |
3. na svijetu 9.631.418 4,875% |
||||
Stanovništvo - Ukupno - Gustoća |
3. na svijetu 293.027.571 32/km² |
||||
Nezavisnost | 4. juli 1776 | ||||
Valuta | Dollar | ||||
Vremenska zona | od -4 do -10 | ||||
Državna himna | "The Star-Spangled Banner" | ||||
Internetski nastavak | .gov, .edu, .mil, .us, .um | ||||
Pozivni broj | 33 |
Sjedinjene AmeriÄke Države, ili SAD su država u Sjevernoj Americi, sa populacijom od otprilike 300.000.000 stanovnika. SAD je jedna od najmoćnijih država na svijetu i ekonomski i politiÄki. Sjedinjene AmeriÄke Države su nastale od trinaest originalnih britanskih kolonija u Sjevernoj Americi. Nezavisnost su dobili od Velike Britanije 4. jula 1776. godine. Od tada kroz ratovanje i mirnu ekspanziju, Sjedinjene AmeriÄke Države se proÅ¡iruju sve do Tihog okeana. Sjedinjene AmeriÄke Države su u prethodnih 300 godina uÄestvovale u nekim od najvažnijih dogaÄ‘aja u svjetskoj historiji.
Sadržaj[sakrij] |
[uredi] Historija
Prije dolaska Evropljana na kontinent, na podruÄju sadaÅ¡njih AmeriÄkih Država živjela su razna plemena AmeriÄkih starosjedilaca (poznatijih kao Indijanci). Nije precizno utvrÄ‘eno odakle potiÄu ameriÄki starosjedioci, ali se smatra se da je bar jedna grupa doÅ¡la iz Sibira prije otprilike 20.000 godina. Kolumbovo putovanje nije bilo prvo prvo putovanje na kojem su Evropljani "pronaÅ¡li" Novi svijet ali je najznaÄajnije. Poslije njegovog putovanja, Å panija i Francuska su uspostavile kolonizacijska carstva u Sjevernoj i Južnoj Americi.
Englezi su relativno kasno uspostavili kolonije, ali njihove kolonije na istoÄnoj obali Sjeverne Amerike su bile najuspjeÅ¡nije. Većina naseljava engleske kolonije prvenstveno u nadi da će se obogatiti. Mnogi se kasnije odluÄuju za put u nadi za vjerskom slobodom na novom kontinentu. Zbog ovih i raznih ostalih razloga, 13 razliÄitih kolonija je osnovano do 1750ih godina. Poslije velikog Francusko-Engleskog rata, Englezi su uspostavili veliki porez na engleske kolonije da bi mogli naplatiti ratnu Å¡tetu. Amerikanci su se odvojili od Velike Britanije 1775. godine većinom zbog politiÄko-ekonomskih razloga Äime poÄinje AmeriÄki rat za nezavisnost.
Amerikanci su dobili rat za nezavisnost uz pomoć Francuza. 1787. godine napisan je Ustav Sjedinjenih AmeriÄkih Država, koji 1789. uspostavlja prvu modernu demokraciju na svijetu. Sjedinjene AmeriÄke Države lagano poÄinju da se Å¡ire. Pod vodstvom Georgea Washingtona i njegovih nasljednika, Amerika nastoji da se udalji od evropske politike. Ipak, Amerika kupuje teritoriju Louisianne od Francuza 1803. godine a 1812. godine Amerika ponovo ratuje sa Velikom Britanijom i skoro dolazi na rub poraza.
U prvoj polovini 19. stoljeća, Sjedinjene AmeriÄke Države nastavljaju da se Å¡ire. 1846. godine, Sjedinjene Države vode rat protiv Meksika koji lagano dobivaju, osvajajući Äak Mexico City. U mirnim uslovima, Sjedinjene Države se proÅ¡iruju do Tihog oceana. MeÄ‘utim, problem ropstva u Americi postaje evidentan. 1861. godine poÄinje AmeriÄki graÄ‘anski rat izmeÄ‘u Juga i Sjevera. Sjeverne snage pobjeÄ‘uju i u dogledno vrijeme ropstvo biva ukinuto u Sjedinjenim AmeriÄkim Državama ali se država neće u potpunosti oporaviti od graÄ‘anskog rata sve do 20. vijeka.
1917. godine, Sjedinjene AmeriÄke Države ulaze u Prvi Svjetski Rat. Užas rata ima utjecaj na kulturni pokret 1920-ih godina danas poznat kao "Roaring 20s" ili "Džez Era". Prosperitet i bogatstvo ovog doba brzo nestaje tokom Velike depresije 1930-ih godina. Sa ulaskom u Drugi Svjetski Rat, Amerika se uspijeva rijeÅ¡iti ekonomske depresije. Sjedinjene AmeriÄke Države i saveznici dobijaju rat. Pred kraj rata, Amerika postaje prva država na svijetu koja upotrebljava atomsku bombu.
Druga polovina 20. stoljeća u historiji Sjedinjenih Država je poznata po rivalstvu sa Sovjetskim Savezom, poznatom kao "Hladni rat". Hladni rat u par navrata ispoljava tendenciju da preraste u otvoren sukob ali godinu utrke u naoružavanju izmjeÄ‘u dvije države ekonomski lome Sovjetski Savez koji se raspada 1991., dok Sjedinjene Države prosperiraju pod vodstvom Ronalda Reagana. Po koncu Hladnog rata, Amerika ostaje jedina supersila na svijetu. Poslije teroristiÄkog napada u New Yorku 2001., AmeriÄki predsjednik George W. Bush proglaÅ¡ava Rat protiv terorizma.
[uredi] Politika
Vlada i politika Sjedinjenih Država je zasnovana na Ustavu Sjedinjenih AmeriÄkih Država, napisanom 1787. godine. Ustav iz 1787 je do danas dopunjen sa nekoliko amandmana. Prvih 10 su prihvaćeni nedugo poslije nastanka samog ustava. Grupno se nazivaju "Spisak prava" (Bill of Rights), a odnose se na osnovna prava državljana Sjedinjenih AmeriÄkih Država, kao Å¡to su pravo na slobodu govora i vjeroispovjesti.
Vlada Sjedinjenih AmeriÄkih Država je jedna od najstarijih na svijetu. Kao federalna demokratija, sastoji se od izvrÅ¡ne, zakonodavne, i sudske vlasti. IzvrÅ¡na vlast se sastoji od predsjednika i njegovog kabineta, uz dodatak raznih državnih službi.
Zakonodavna vlast je Kongres Sjedinjenih AmeriÄkih Država, koji se sastoji od Doma zastupnika (House of Representatives) i Senata (Senate). Zastupnici i Senatori su podijeljeni po saveznim državama. U Domu Zastupnika svaka savezna država ima broj predstavnika razmjeran njenom broju stanovnika, dok u Senatu svaku državu zastupaju dva senatora. Broj zastupnika u Domu Zastupnika je 435. Senat trenutno broji 100 senatora.
Sudska vlast se sastoji od svih sudova u Sjedinjenim Državama. Vrhovni sud Sjedinjenih AmeriÄkih Država broji devet sudija, koji su na doživotnom mandatu. Nakon smrti ili povlaÄenja sudije, predsjednik SAD-a nominira novog sudiju, kojeg Å¡alje Senatu da glasa za konfirmaciju.
Svaka savezna država u Sjedinjenim Državama ima svoju vladu, Äije su granice moći ispod nivoa moći federalne vlade. Koliko taÄno ovlasti svaka država može imati je tema mnogih rasprava u ameriÄkoj politici. Glavne politiÄke stranke Sjedinjenih Država su Republikanska Stranka i Demokratska Stranka.
[uredi] PolitiÄke podjele
Sjedinjene AmeriÄke Države se sastoje od 50 saveznih država. Svaka savezna država ima svoju vladu koja u glavnom radi po istom principu kao federalna vlada u Washingtonu. Svaka država ima glavni grad i državne simbole, kao i ustav i zakone. Jedino zakoni koji su proturjeÄni postojećem federalnom zakonu nisu dozvoljeni. TaÄan balans nezavisnosti kojeg bi savezne države trebale imati od federalne vlade je kroz historiju tema brojnih rasprava AmeriÄkoj politici, naroÄito tokom 19. vijeka.
Osim saveznih država, Sjedinjene Države broje i jedan Federalni distrikt; Distrikt Kolumbije, gdje je smjeÅ¡ten WaÅ¡ington D.C.. Nekoliko otoÄnih teritorija je takoÄ‘er u sastavu Sjedinjenih Država. To su: AmeriÄka Samoa; Baker ostrvo; Gvam; Howland ostrvo; Gervase ostrvo; Johnston Atoll; Kingman Reef; Midway Atoll; Navasa ostrvo; Sjeverna Marijanska ostrva; Palmyra atoll; Porto Riko; DjeviÄanska ostrva i Wake ostrvo.
Savezne države u sastavu Sjedinjenih AmeriÄkih Država su:
|
|
[uredi] Geografija
Sjedinjene AmeriÄke Države su povrÅ¡inom treća najveća država na svijetu, poslije Rusije i Kanade, sa ukupnom povrÅ¡inom od 9 631 418 km². Sa ovako ogromnom teritorijom, geografija Sjedinjenih AmeriÄkih Država u velikoj mjeri varira od jednog podruÄja do drugog. Appalachian i Stjenovite planine planine su dva glavna planinska masiva na teritoriji Sjedinjenih Država. Stjenovite Planine su viÅ¡e i nalaze se na zapadu, dok se niže, Appalachian planine nalaze na istoku.
IstoÄno od rijeke Mississippi (Najveće rijeke u Sjevernoj Americi) je uglavnom Å¡umovito. Appalachian planine dijele ovo podruÄje u istoÄne i srednjozapadne Sjedinjene AmeriÄke Države, iako se "južne države" Äesto smatraju posebnom regijom primarno zbog kulturnih razloga. Zapadno od Mississippija su zapadne Sjedinjene AmeriÄke Države. IzmeÄ‘u Mississippija i Stjenovitih planina nalazi se Velika ravnica (SAD) (Većina Divljeg zapada) dok se Tihookeanske Sjedinjene AmeriÄke Države nalaze zapadno od Stjenovitih planina. Daleka država Alaska se smatra arktiÄkom zemljom, dok se Hawai'i smatraju tropskim podruÄijem.
Sjedinjene AmeriÄke Države imaju dugu granicu sa Kanadom i Meksikom. Granica s Kanadom je duga 8 893 km, a s Meksikom 3 326 km. 19 924 km granice Sjedinjenih AmeriÄkih Država dira okeane i mora. Å to se tiÄe klime, većina Sjedinjenih AmeriÄkih Država ima blagu klimu, izuzev nekoliko podruÄja koji imaju arktiÄku klimu (Alaska), ili tropsku klimu (Florida, Hawa'i). Neka podruÄja Sjedinjenih AmeriÄkih Država imaju visok rizik od uragana i ostalih tropskih oluja (države na južnoj atlantskoj obali i države MeksiÄkog zaljeva), tornada (srediÅ¡nje države), i zemljotresa (većinom države California i Washington).
[uredi] Privreda
Sjedinjene AmeriÄke Države su trenutno privredno najjaÄa zemlja u svijetu. 2003. godine, ukupan bruto domaći proizvod je iznosio 10,98 biliona ameriÄkih dolara (USD) Å¡to iznosi 37 800 USD po glavi stanovnika.
Privreda se odvija po kapitalistiÄkom sistemu, ali postoje i socijalni programi, kao Å¡to su "Medicare", "Medicaid" i "Social Security. Ovi programi meÄ‘utim nisu efikasni u poreÄ‘enju sa sliÄnim programima u drugim privredno razvijenim državama.
Valuta Sjedinjenih AmeriÄkih Država je ameriÄki dolar koji isto služi kao valuta u nekim drugim zemljama svijeta, poput Ekvadora. Burzne dionice Sjedinjenih AmeriÄkih Država su poznate kao pokazitelji stanja svjetske privrede.
Najveći trgovinski partner Sjedinjenih Država je Kanada. Ostali meÄ‘unarodni partneri su Meksiko, Evropska Unija, Japan, Indija, i Južna Koreja. Trgovina sa Kinom je takoÄ‘er vrlo znaÄajna.
Sjedinjene Države su treća najpopularnija destinacija svjetskih turista, poslije Francuske i Španije.
[uredi] Stanovništvo
Prema najnovijim procjenama, Sjedinjene Države trenutno broje oko 293 027 571 stanovnika. Glavne etniÄke grupe su bijelci, crnci, Hispanci, azijati, i AmeriÄki starosjedioci (Indijanci, Eskimi i dr.).
Od ukupnog broja bijelaca, 23% su porijeklom Nijemci, 16% Irci, 13% Englezi, 6% Talijani, 6% Nizozemci, i 7% Slaveni (U glavnom iz Poljske i Rusije).
Crnci Äine malo manje od 13% stanovniÅ¡tva Sjedinjenih Država. Hispanci Äine 13,4% stanovniÅ¡tva, ali dolaze iz raznih zemalja iz Centralne i Južne Amerike. Većina su Meksikanci koji su tekoÄ‘er Äine većinu u nekim saveznim državama na jugozapadu zemlje. Azijati Äine 4,2% stanovniÅ¡tva a AmeriÄki starosjedioci tek 1.5%.
Å to se tiÄe religija, 2001. godine većina Amerikanaca (52%) su Protestanti, 24,5% Katolici, 13,2% ne pripada odreÄ‘enoj vjeri, i 1.3% su Jevreji. Muslimani i Budisti Äine manje od 1% ukupnog stanovniÅ¡tva.
Prema procjenama AmeriÄke vlade, otprilike 130 000 BoÅ¡njaka živi u Sjedinjenim Državama. Većina se nalazi u centralno-zapadnoj regiji, u gradovima poput St. Louisa i Chicaga (25 000+ u tim gradovima). U nekim malim gradovima poput Utike (srediÅ¡nja New York država), BoÅ¡njaci Äine većinski dio stanovniÅ¡tva. Prema nekim procjenama, BoÅ¡njaci su treća najveća grupa muslimana u Americi.
[uredi] Kultura
Kultura Sjedinjenih Država je imala ogroman utjecaj na svijet. AmeriÄka muzika je poznata Å¡irom svijeta. ÄŒuveni stilovi džez i bluz su oba iz Sjedinjenih Država, a Amerikanci su imali veliki utjecaj na rock-n-roll muziku.
AmeriÄki filmovi su takoÄ‘er izuzetno popularni u svijetu. ÄŒuveni Hollywood se nalazi do Los Angelesa.
Sjedinjene Države imaju preko 4 000 univerziteta, a neki poput Harvarda i Yalea su meÄ‘u najÄuvenijim i visoko-obrazovnim institucijama na svijetu. Mnogi poznati pisci i nauÄnici, poput Mark Twaina i Thomasa Edisona su bili Amerikanci.
[uredi] Relevantni Älanci
- Komunikacije u Sjedinjenim AmeriÄkim Državama
- Prijevoz u Sjedinjenim AmeriÄkim Državama
- Vanjski poslovi Sjedinjenih AmeriÄkih Država
- Vojska Sjedinjenih AmeriÄkih Država
[uredi] Vanjski linkovi
- Službena stranica vlade Sjedinjenih AmeriÄkih Država ((en))
- Ambasada Sjedinjenih AmeriÄkih Država u Bosni i Hercegovini ((en))
- USAAK Sjedinjene AmeriÄke Države 600.000 linkova ((en))
PolitiÄke podjele Sjedinjenih AmeriÄkih Država | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Države Sjeverne Amerike |
---|
Antigva i Barbuda | Bahami | Barbados | Beliz | Dominika | Dominikanska Republika | Grenada | Gvatemala | Haiti | Honduras | Jamajka | Kanada | Kosta Rika | Kuba | Meksiko | Nikaragva | Panama | Salvador | Sjedinjene AmeriÄke Države | Sveta Lucija | Sveti Kristofor i Nevis | Sveti Vincent i Grenadini | Trinidad i Tobago |
Zavisne teritorije: Angila | Aruba |Bermuda | Britanska DjeviÄanska ostrva | AmeriÄka DjeviÄanska ostrva | Grenland | Gvadalupe | Holandski Antili | Kejmanska ostrva | Martinik | Montsera | Porto Riko | Sveti Pjer i Mikelon | Turks i Kejkos |