Na hOileáin Chanáracha

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.

Is oileánrach iad na hOileáin Chanáracha (Spáinnis Islas Canarias) (28° 06'N, 15° 24'W) i Ríocht na Spáinne, tá seacht n-oileáin san áireamh, agus ag am éigin ba bolcáin iad sa Muir Atlantach. Ta suite taobh thiar thuaidh den aifric (Maracó agus an Sahára iartharach). Déanann siad suas ceann de comhphobal féinrialathach na Spáinne.

[athraigh] Sanasaíocht

Is cosúil go tagann a ainm ó treibhthe tuaisceart Aifric (na Canarii), sa teanga Berber glaotar Tkanaren orthu, ach b'fhéidir freisin go tagann an ainm ón laidin Insularia a ciallaíonn oileáin na madraí, (ar dtús ní cuireadh an t-ainm sin ach leis an oileán Gran Canaria). Cheaptar gur chuaigh an méid madraí fíochmhar i bhfeidhm ar na Rómhánaigh a tháinig ansin.

[athraigh] Stair

Sa bhliain 1402, thosaigh na Spáinnigh le tógáil na hoileáin, le airm Juan de Bethencourt agus Gadifer de la Salle ar dtús báire go dí an oileán Lanzarote. Ón ait sin lean siad orthu agus tar eis tamaill bhí Fuerteventura agus Hierro tógtha acu. Túgadh an teidil Rí na hOileáin Chanáracha do Béthencourt cé gur ghlac sé leis an Rí Anraí III mar a ardrí. Bhunaigh Béthencourt Dún ar an oileán Gomera, ach thóg sé tamaill leis an oileán a chuir go hiomláin faoi chóis. Bhí muintir na hOileáin frithbheartach ar feadh ar a laghad aois iomláin, in aigheadh na Spáinnigh. Idir 1448 agus 1459, bhí teannas idir Castilla agus an Phóirtingéil thóg An Phortaingéil na hoileáin nuair a dhíol Maciot de Bethencourt riail Lanzarote le Prionsa Anraí an Loingseoir na Póirtingéile, rud nár ghlac muintir na háite nó muintir na Spáinne a bhí ina chónaí ann. D'éirigh siad amach agus tar eis tamaill chuireadh na Póirtingéiligh as.

I rith réim Dara Poblacht na Spáinne d'fhás eagraíochtaí le smaointe Marxach agus ainrialaí, toisc ceannairí mar Jose Miguel Perez agus Guillermo Ascanio. Ach ní raibh iontu ach mionlach, seachas i cúpla contaethe.

Sa bhliain 1936, tháinig Francisco Franco go dtí na hOileáin Chanáracha mar Ghinearál Cheannfort, agus ó na hoileáin seo thosaigh sé an t-Éirí Amach míleata ar an 17ú Iúil, a chuir tús le Chogadh Chathartha na Spáinne. Thóg sé an oileánrach go tapa agus gan troid seachas frithbeartaíocht beag ar oileáin La Palma agus i mbaile Vallehermoso, (ar oileán Gomera). Cé nach raibh mórann troid ar na hoileáin, i ndiadh an cogadh bhí smachtú fíochmhar ann.

I rith an Dara Cogadh Domhanda rinne na Sasnaigh pleananna le na hoileáin a thógáíl ar eagla na heagla go tógadh Gibraltar.

D'fhás freasúra, le chuir i gcoinne Franco ó na 1950í ar aigheadh. Tar eis bás Franco agus chuir i mbún an daonlathas, túgadh féinríalú chuig na hoileáin sa bhliain [1982]. Sa bhliain 1983, bhí toghacháin i gcomhair rialtas na comhpobaile, bhauigh an pairtí sóisialach spáineach, PSOE iad. Sa lá atá inniú annta an Comhrialtas Chanárach i gcumhacht.

[athraigh] Tír Eolas

Seo iad na hoileáin agus a bpríomhchathair:

Oileáin	Príomhchathair
Gran Canaria	Las Palmas de Gran Canaria
Tenerife	Santa Cruz de Tenerife
Lanzarote	Arrecife
La Palma	Santa Cruz de La Palma
La Gomera	San Sebastián de La Gomera
El Hierro	Valverde
Fuerteventura	Puerto del Rosario
La Graciosa	Caleta de Sebo

Tá an oileán is gaire le cósta an Aifric, 108 cm uaidh.

Déanann na hoileáin éicréigiún Macaronesiach le na Azores, Cape Verde, Madeira, agus na hoileáin Sabhaois. Tá an bolcáin Teide (ar an oileán Tenerife) an sleibhte is airde sa Spáinn, agus an tríú bolcáin is mós sa domhain. Ag braith ar suíomh na hoileáin maidir lena gaoithe thrádála, is féidir leis an aimsir bheith séimh ach fliuich nó an-tirim.

Ta ceithre de páirc náisiúnta na Spáinne suite ar na hoileáin (níos mó ná aon comhphobal féinrialathach eile).

Comhphobail féinrialaitheacha na Spáinne
Andalucía | Aragón | Asturias | Na hOileáin Bailéaracha | An Tír Bhascach Theas | Navarra | Na hOileáin Chanáracha | Cantabria | An Chatalóin | Castilla-La Mancha | Castilla y León | Extremadura | Galicia | La Rioja | Comhphobal Maidrid | Murcia | Comhphobal Valencia