Mèlk
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
Mèlk is 't voodselriek voch wat aofgesjeie weurt oet de mèlkklere, meis tepele, vaan 't vruiwlik zoegdier, wienie dit zjus e joonk gekraoge heet. Melk is bedoeld veur 't joonk te veuje wienie dit nog gei vas voodsel verdräög, nog gein tan heet en voodsel fien kint kawwe, en zeker nog neet zelf op jach kin. Lui drinke es klein keend mojermèlk; daoneve besteit veural oonder blanke de gewuunte veur mèlk vaan ander diere, speciaol daoveur gehawwe, te drinke: koojmèlk, sjaopemèlk, geitemèlk en peerdemèlk.
Inhawd |
[bewirk] Samestèlling en vojingswierde
[bewirk] Mojermèlk
Minsemèlk oondersjeit ziech vaan ander mèlksaorte door 'n relatief dunheid vaan compositie. 't Gehalte aon koolhydrate, veural lactose, is hoeg. In eus streike blijf 'ne baby e haaf jaor of korter aon de boors, in oontwikkelingslen gebäört dat langer. Op de door zal e keend de melk neet mie good kinne verdraoge, vaanweeg 't hoeg lactosepercentaasj.
[bewirk] Koojmèlk
Koojmèlk is de meis gedroonke mèlk, zeker in Wes-Europa en Noord-Amerika. Keuj weure veur e good deil speciaol veur de mèlk, neet veur 't vleis, gehawwe. Koojmèlk heet meender sókkers en mier eiwitte es mojermèlk. Veural caseïne is dómmenant. Koojmèlk bevat ouch mie spoereleminte, wie vitamines.
[bewirk] Debat euver de gezoondheid vaan koojmèlk
Traditioneel weurt mèlk es 'ne gezoonden draank gezeen. Dit beeld kaom veural op in de jaore zesteg, wie 'n groete campanje woort opgezat veur de Nederlandse boere vaan hun mèlkeuversjotte aof te hölpe. Zeker is wel tot mèlk 'n aontal belangrieke functies in 't lief aonvölt. 't Is good veur de weerstand en heet 'n groete vojingswierde. Ouch bevat 't stoffe die 't haart en de heersene oontwikkele. Daotegeneuver steit dat de melk natuurlik geproduceerd is veur kaver, neet veur volwasse lui. Doadoor is 't vetgehalte, ouch 't verzaodeg vetgehalte, bes hoeg, wat naodeileg kin zien veur de cholesterolspegel. 't Drinke vaan haafvol of mieger mèlk hölp dao alleech tege. Ouch heet me geopperd tot 't veurdeileg effek vaan calcium in mèlk op de sterkde vaan bonke teneet gedoon weurt door de eiwitte, die de structuur vaan bonke aon zouwe taste. Euvermaoteg gebruuk zouw zelfs tot kanker kinne lije; dit is evels neet bevesteg. Waorsjijnlik geit dit um neveneffekte vaan de vitamine die drin zitte: allewel tot die noedzakelik zien veur te kinne euverleve wèrke ze soms ouch carcinogeen.
Teslotte lije väöl lui aon mèlkallergie. Dewijl die bij de blanke in de meenderheid zien heet 't mierendeil vaan de negers en mongoloïde dao wel las vaan (mèlk is dus net goed voor elk); vaandao tot dao allein door bepaolde stamme mèlk gedroonke weurt. De stèlling tot mèlk 'nen oongezonden draank is geit veur de Europeane per se neet op.
Veur lijers vaan mèlkallergie is 'n surrogaot, sojamèlk geneump.
[bewirk] Geitemèlk, sjapemèlk, peerdemèlk
Peerdemèlk kint me veural in Rösland en in Centraol-Azië. Geite- en sjapemèlk weurt väöl gedroonke op de Balkan. Sjapemèlk is bezoonder vèt, peerdemèlk weer hendeg dön.
[bewirk] Productie en bewèrking vaan mèlk
De kooj weurt meistal in 'ne speciaole stal, op 'ne loupende baand gemolke. De baand drejt door es 't mèlkmesjien veerdeg is. De boer slut 'ne zóknap um d'n udder, boeraon e slengske is bevesteg.
Nao 't mèlke weurt de mèlk meistal nao e zuvelfebrik gesjik. Oonderwijl moot ze, es bederflike vleujstof, keul gehawwe weure. In 't febrik weurt ze getes en vaan bacterië en virusse oontdoon; dit kin door pasteurisatie (verwerming tot 75°C), sterilisatie (verwerming tot 90°C), UHT-sterilisatie (korte verwerming tot 'n ultra-hoeg temperatuur) of door 't oet te koeke, wat veural boete 't febriksproces gebäört. Gepasteuriseerde mèlk is belangriek meender laank good te hawwe es gesteriliseerde, meh de smaak is beter.
Mèlk kin ouch oontroump weure. Neet of weineg oontroumde mèlk neump me vol mèlk (35 gram vet per lier of mie), aofgeroumde mèlk hèt mieger melk, dewijl haaf aofgeroumde mèlk, haafvol mèlk, 't meis gebrukelik is.
[bewirk] Mèlkproducte
In Wes-Europa weure väöl vaan mèlk aofgeleide producte geconsumeerd. Es mèlk aofgeroump weurt is roum 't aofvalproduk. Dit weurt dèks gebruuk veur ete mèt op smaak te bringe. Wienie me in 't sjifte nog wijer geit verkrieg me boeter. 't Zoegenaomp karne zörg veur kies; daovaan is karnemèlk 't residu. Ouch dit veterm produk weurt verkoch. Verzoeringspercesse mèt joghurtbacterië make e stroepereg produk, joghurt. Indikke vaan mèlk en ze op smaak brènge leit tot vlaoj. Ouch consumptie-ies es sjókkelaat höbbe mèlk es groondstof.
Mèlk weurt soms mèt get aanders op smaok gebach. Hiel algemein, zeker oonder kinder, is sjókkelademèlk. In Australië zien ouch ander saorte mèlk mèt smäökskes te koup. Ouch joghurt weurt algemein op smaok gebrach.
