Owain ab Urien

Oddi ar Wicipedia

Owain yn codi ei ystondardd gyda'i frain yn y cefndir yn ymladd marchogion Arthur (engrafiad yn "Mabinogion" Charlotte Guest (1877)

Un o arweinwyr Brythoniaid yr Hen Ogledd a ddaeth yn ffigwr pwysig yn rhamantau'r Oesoedd Canol oedd Owain ab Urien neu Owain fab Urien (fl. 6ed ganrif). Roedd yn fab i Urien Rheged, brenin Rheged.

Cysylltir Owain ab Urien â'r bardd hanesyddol Taliesin. Yn Llyfr Taliesin cedwir testunau dwy gerdd a ganodd Taliesin iddo. Yn 'Gwaith Argoed Llwyfain' ymddengys fod Owain yn arwain byddin ei dad Urien (a oedd erbyn hynny'n rhy hen i ymladd efallai) yn erbyn byddin o Eingl-Sacsoniaid a arweinir gan Fflamddwyn. Mae'r ail gerdd yn farwnad i Owain, yr hynaf yn y Gymraeg. Mewn pennill enwog dywedir fod Owain wedi lladd Fflamddwyn. Roedd mor hawdd iddo a syrthio i gysgu ac rwan mae nifer o'r gelyn yn "cysgu" â'u llygaid yn agored i olau'r dydd:

'Pan laddodd Owain Fflamddwyn

Nid oedd fwy nog yd cysgaid;

Cysgid Lloegr, llydan nifer,

 lleufer yn eu llygaid.'

(Canu Taliesin, cerdd X 'Marwnad Owain', mewn orgraff ddiweddar)

Crybwyllir Owain sawl gwaith yn y cylch o gerddi cynnar a elwir yn 'Canu Llywarch Hen'. Yno fe'i gelwir yn 'Owain Rheged' gan bwysleisio ei ran yn amddiffyn ac arwain y deyrnas honno. Yn ôl buchedd y sant Cyndeyrn, a gyfansoddwyd yn y 12fed ganrif, mae Owain yn dad i'r sant, ond amheuir hynny gan y mwyafrif o ysgolheigion.

Erbyn yr Oesoedd Canol yr oedd Owain, fel sawl cymeriad hanesyddol arall o'r Hen Ogledd (e.e. Taliesin fel Taliesin Ben Beirdd), wedi troi'n ffigwr chwedlonol. Mae'n arwr y rhamant Iarlles y Ffynnon, un o'r Tair Rhamant Cymraeg, ac yn ymddangos fel Yvain yn y gerdd Le Chevalier au Lion ('Y Marchog a'r Llew') gan y Ffrancwr Chrétien de Troyes. Mae Owain ab Urien yn gymeriad amlwg yn y chwedl ddychanol Breuddwyd Rhonabwy yn ogystal. Yn y gweithiau hyn i gyd cysylltir Owain â chylch y brenin Arthur (yntau wedi troi'n ffigwr chwedlonol). Ceir nifer o gyfeiriadau at Owain yng ngwaith Beirdd y Tywysogion a Beirdd yr Uchelwyr yn ogystal, weithiau fel 'Marchog y Ffynnon' neu 'Marchog y Cawg'.

[golygu] Ffynonellau a darllen pellach

• Rachel Bromwich (gol.), Trioedd Ynys Prydein (Caerdydd 1961; argraffiad newydd 1991)
• R. L. Thomson (gol.), Owein (Dulyn, 1986)
• Ifor Williams (gol.), Canu Taliesin (Caerdydd, 1960)