Глаголица

Од Википедија, слободна енциклопедија

Глаголица
Тип:	Азбука
Јазици:	Старословенски
Создадено од	Свети Кирил и Методиј
Временски период:	862/863 до Средниот век
Матични писма:	вештачко писмо Глаголица
ISO 15924 код:	Glag
Башчанската плоча Белешка: Оваа статија содржи ИФА-фонетски знаци во Уникод.

Гласолското писмо или глаголица е најстарата позната словенска азбука. Била создадена од Св. Кирил (827-869) и Св. Методиј (826-885) во 855 или околу 862–863 за преведување на Библијата и други книги на словенските јазици.

Името доаѓа од старословенскиот збор глагољ, што значи збор (исто така и потекло на буквата „Г“).

Глаголицата има 41 буква, но нивниот број малку варира во подоцнежните верзии. Дваесет и четири од тие 41 букви водат потекло од графеми во средновековното курзивно грчко писмо (мали букви), но во глаголицата тие имаат орнаментален изглед. Се претпоставува дека буквите ша, шта и ци доаѓаат од хебрејското писмо (буквите шин и цади) — фонемите кои овие букви ги означуваат не постоеле во грчкиот, но постојат во хебрејскиот и се чести во сите словенски јазици. Другите букви се со непознато потелко. За некои од нив се претпоставува дека се засноваат на хебрејски и самаритските писма, кои Кирил ги научил за време на неговата посета на Хазари во Херсон.

Хрватската глаголица има долга и интересна историја, подолга од 1000 години. Хрватите биле единствениот народ во Европа кому папата му има дозволено да се користи со сопствениот јазик и писмо во црквата.

Друга теорија (видете Црноризец Храбар) вели дека глаголицата се заснова на старословенски руни (цртки и рецки), кои се користеле само за свети текстови во словенската религија.

Содржина 1 Историја 2 Карактеристики 3 Уникод 4 Видете исто така 5 Литература 6 Фусноти

[уреди] Историја

Растислав, кнезот на Велика Моравија, сакал да го ослободи словенскиот народ во неговото царство од зависноста од источните франкски свештеници и затоа, во 862 побарал од византискиот император да му прати дваjца мисионери, Свети Кирил и Методиј, во Велика Моравија. Кирил создал нова азбука: глаголица. Азбуката била користена во Велика Мооравија помеѓу 863 (кога Кирил и Методиј пристигнале таму) и 885 за владини и црковни документи и во Великоморавското училиште основано од Кирил, каде се образувале следбениците на солунските браќа (како и самиот Методиј).

Во 886, источнофранкскиот бискуп на Нитра по име Вихинг го забранил писмото и затворил 200 следбеници на Методиј (главно ученици од првобитното училиште). Потоа тие се распрснале или, според некои извори, биле продадени како робови. Меѓутоа тројца од нив, стигнале до Бугарија и од нив било побарано од страна на царот Борис I да ги образуваат свештениците на словенски јазици. Пои прифаѓањето на христијанството бо Бугарија во 865, верските церемонии биле изведувани на грчки од свештеници пратени од Византија. Заради сѐ поголемото византиско влијание и ослабувањето на државата, Борис гледал на новото писмои и јазик во црквата како важен чекор за зачувување на независноста на Бугарија. Како резултат на преземените мерки, две академии биле отворени во Охрид и Преслав.

Одтаму, учениците патувале по разни места и ја ширеле азбуката. Некои отишле во Хрватска и Далмација, откаде ја започнале хрватската варијанта која се користела многу долго време. Во 1248, папата Инокентиј IV им дал на хрватите уникатна привилегија да се користат со тој јазик и писмо во црквата.

Некои од студентите на охридската школа отишле во Бохемија каде таа азбука се користела во 10-тиот и 11-тиот век, заедно со други писма. Глаголицата исто така се користела и во Русија, меѓутоа прилично ретко.

При крајот на 9-тиот век, еден од овие ученици на Методиј кој се преселил во Преслав (Бугарија) ја создал Кирилицата, која речиси целосно ја истиснала глаголицата за време на средниот век. Кирилицата води делумно потекло од грчкото писмо, со (најмалку 10) уникатни словенски букви кои доаѓаат од глаголицата.

Денес глаголицата се користи само кај црковнословенските и понекогаш во литургиските книги на мајчин јазик во католичката Крижевска епархија во Хрватска.

Името „глаголица“ на чешки е hlaholice, на словачки hlaholika, на полски głagolica, на руски, македонски и бугарски глаголица, на хрватски glagoljica, на украински глаголиця, на белоруски глаголіца, на словенечки glagolica,на српски глагољица/glagoljica итн.

[уреди] Карактеристики

Азбуката има две варијанти: заоблена и аглеста. Кај заоблената варијанта доминираат кругови и криви линии, додека во аглестата прави агли и трапезоиди. Видете приказ на двете варијанти (нецелосен). Или за поподробно Кај аглестата варијанта се користат лигатури многу пообилно одколку кај кирилицата и латиницата.

Оваа табела ги дава буквите по ред, со слика (заоблена варијанта), име, приближна звучност¹, претпоставеното потекло (доколку се знае) и соодветната современа кирилична буква. Постојат неколку букви кои немаат современа варијанта, како на пример назалните самогласки јус.

Изглед	Уникоден знак	Старословенско име	Црковнословенско име	Звучност на македонски	Претпоставено потекло	Потомци во словенските јазици
	Ⰰ	Азъ	Аз	а	Знак крст или хебрејската буква Алеф א	(А а)
	Ⰱ	Бoукъі	Бoукъі	б	Непознато; Самаритската буква /м/ го има исиот знак, но превртен	(Б б)
	Ⰲ	Вѣдъі	Веди	в	Веројатно од латинското V	(В в)
	Ⰳ	Глаголи	Глаголи (Глагол)	г	(Γ γ) грчка гама	(Г г)
	Ⰴ	Добро	Добро	д	(Δ δ) грчка делта	(Д д)
	Ⰵ	Естъ	Јест	је	Веројатно од самаритското /хе/ или грчкиот број сампи (900)	Руско (Е е), (Є є);
	Ⰶ	Живѣте	Живете	ж		(Ж ж)
	Ⰷ	Ѕѣло	Ѕело	ѕ		(Ѕ ѕ)
	Ⰸ	Земліа	Земља	з	(Θ θ) варијанта од грчка тета	(З з)
,	Ⰺ, Ⰹ	Иже	Иже	и, ј	(Ι ι) грчка јота со диресеза	(И и)
	Ⰻ	И	I	и, ј	Непознато, веројатно комбинација од христијанските симболи круг и тријалогник	(І і)
	Ⰼ	Г'ервь	Ѓерв	ѓ	Непознато	(Ѓ ѓ) (Ћ ћ), (Ђ ђ)
	Ⰽ	Како	Како	к	Од хебрејската Коф ק	(К к)
	Ⰾ	Людьѥ	Људи	л	(Λ λ) грчка ламбда	(Л л)
	Ⰿ	Мъіслите	Мислете	м	(Μ μ) грчко му	(М м)
	Ⱀ	Нашь	Наш	н	Непознато	(Н н)
	Ⱁ	Онъ	Он	о	Непознато	(О о)
	Ⱂ	Покои	Покој	п	(Π π) грчко пи	(П п)
	Ⱃ	Рьци	Р'ци	р	(Ρ ρ) грчко ро	(Р р)
	Ⱄ	Слово	Слово	с	Непознато, веројатно комбинација од христијанските симболи круг и тријаголник	(С с)
	Ⱅ	Тврьдо	Твердо	т	(Τ τ) грчко тау	(Т т)
	Ⱆ	Оукъ	Ук	у	Лигатура на он и ижица	(У у)
	Ⱇ	Фръть	Ферт	ф	(Φ φ) грчко фи	(Ф ф)
	Ⱈ	Хѣръ	Хер	х	Непознато	(Х х)
	Ⱉ	Отъ	От	от	Лигатура на он и превртено он	От (се користи само за транскрипција од грчки)
	Ⱋ	Шта	Шта	Шт	Лигатура на ша врз тврдо	(Щ щ)
	Ⱌ	Ци	Ци	ц	(צ ץ) хебрејско цаде צ	(Ц ц)
	Ⱍ	Чрьвь	Черв	ч		(Ч ч)
	Ⱎ	Ша	Ша	ш	(ש) хебрејски шин ש	(Ш ш)
	Ⱏ	Ѥръ	Јер	' (како во 'рж)		(Ъ ъ) тврд знак, македонскиот знак ' пред зборови кои почнуваат со буквата Р
	ⰟⰊ	Ѥръі	Јери	' + и		(Ы ы) јери
	Ⱐ	Ѥрь	Јерј			(Ь ь) мек знак
	Ⱑ	ІАть	Јат	ја	Можеби од епиграфската грчка алфа Α	(Ѣ ѣ) јат (отфрлена од рускиот во 1917 и од бугарскиот во 1945)
	Ⱖ	Је	Јо	је		(Ѥ ѥ) Е јотирано (вон употреба)
	Ⱓ	Ју	Ју	ју		(Ю ю)
	Ⱔ	Ѧсъ (Юсъ малъіи)	[мало Јус]	/ɛ̃/		(Ѧ ѧ) Јус мало (вон употреба)
	Ⱗ	Ѩсъ	[Мало јотирано Јус]	/jɛ̃/	лигатура на Јест и назалност	(Ѩ ѩ) Мало јотирано јус (вон употреба)
	Ⱘ	Ѫсъ (Юсъ большии)	[Големо Јус]	/ɔ̃/	Лигатура на он и назалност	(Ѫ ѫ) Јус големо (вон употреба)
	Ⱙ	Ѭсъ	[Големо јотирано Јус]	/jɔ̃/		(Ѭ ѭ) Големо јотирано Јус (вон употреба)
	Ⱚ	Θита	Фита	/θ/	(Θ θ) грчка тета	(Ѳ ѳ) Фита (само за транскрипција од грчки)
	Ⱛ	Ижица	Ижица	/ʏ/, и	Лигатура од Иже и Јер	(Ѵ ѵ) Ижица (отфрлена од рускиот во 1917)

Јери е само дијаграф на Јер и I.

[уреди] Уникод

Глаголицата е додадена во Уникод-от во верзијата 4.1. Кодпоинт-опсегот е U+2C00 – U+2C5E. Видете исто така:

• Приказ на глаголскиот код

[уреди] Видете исто така

• Глаголска миса

[уреди] Литература

• Fucic, Branko: Glagoljski natpisi. (In: Djela Jugoslavenske Akademije Znanosti i Umjetnosti, knjiga 57.) Zagreb, 1982. 420 p.
• Fullerton, Sharon Golke: Paleographic Methods Used in Dating Cyrillic and Glagolitic Slavic Manuscripts. (In: Slavic Papers No. 1.) Ohio, 1975. 93 p.
• Gosev, Ivan: Rilszki glagolicseszki lisztove. Szofia, 1956. 130 p.
• Jachnow, Helmut: Eine neue Hypothese zur Provenienz der glagolitischen Schrift - Überlegungen zum 1100. Todesjahr des Methodios von Saloniki. In: R. Rathmayr (Hrsg.): Slavistische Linguistik 1985, München 1986, 69-93.
• Jagic, Vatroslav: Glagolitica. Würdigung neuentdeckter Fragmente, Wien, 1890.
• Kiparsky, Valentin: Tschernochvostoffs Theorie über den Ursprung des glagolitischen Alphabets In: M. Hellmann u.a. (Hrsg.): Cyrillo-Methodiana. Zur Frühgeschichte des Christentums bei den Slaven, Köln 1964, 393-400.
• Miklas, Heinz (Hrsg.): Glagolitica: zum Ursprung der slavischen Schriftkultur, Wien, 2000.
• Steller, Lea-Katharina: A glagolita írás In: B.Virághalmy, Lea: Paleográfiai kalandozások. Szentendre, 1995. ISBN 9634509223
• Vais, Joseph: Abecedarivm Palaeoslovenicvm in usum glagolitarum. Veglae, [Krk], 1917. XXXVI, 74 p.
• Vajs, Josef: Rukovet hlaholske paleografie. Uvedení do knizního písma hlaholskeho. V Praze, 1932. 178 p, LIV. tab.

[уреди] Фусноти

¹ Каде што буквата неможе да се претстави со ниедна македонска буква или комбинација од букви, користен е соодветниот знак од МФА (Меѓународна фонетска азбука).