Silezië
Van Wikipedia
Silezië (Pools: Śląsk; Duits: Schlesien; Tsjechisch: Slezsko) is een historische regio in Midden-Europa die zich uitstrekt aan weerszijden van de midden- en bovenloop van de Oder. Het is te verdelen in het vlakke Neder-Silezië met de stad Wrocław en het bergachtiger Opper-Silezië, dat rijk is aan delfstoffen en waar in het zuidoosten een van de grootste industriegebieden van Europa ligt. De regio wisselde in de loop der eeuwen verschillende malen van eigenaar en behoort sinds 1945 grotendeels tot Polen. Kleine delen horen bij Duitsland en Tsjechië.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
[bewerk] Middeleeuwen en Habsburgse tijd
Silezië dankt zijn naam mogelijk aan de Germaanse stam der Silingen, die zich aan het begin van de 1e eeuw n.Chr. aan de Oder vestigde. Zij trokken in de 5e eeuw naar het westen, waarna de regio werd gekoloniseerd door Slavische stammen, waaronder de Ślężanen, die ook wel als naamgevers worden aangewezen. In de tiende eeuw betwistten de Poolse Piasten en de Boheemse (Tsjechische) Přemysliden elkaar het gebied. Het werd aanvankelijk onderworpen door Bohemen, maar de Piast Mieszko I veroverde het in de jaren 990. Zijn zoon Bolesław I de Dappere stichtte er in 1000 het later invloedrijke bisdom Wrocław. Sindsdien, maar vooral sinds de dertiende eeuw, verduitste Neder-Silezië aangemoedigd door de Piasten sterk; in Opper-Silezië verduitsten alleen de steden. Ook aan de Silezische Piastenhoven werd Duits de voertaal.
Bolesław III Scheefmond bepaalde dat het Poolse rijk na zijn dood zou worden verdeeld over alle erfgerechtigde zoons, waardoor na zijn dood in 1138 een zelfstandig hertogdom Silezië ontstond. In 1163 viel ook dit uiteen in de hertogdommen Breslau (Wrocław) en Ratibor (Racibórz), waarvan zich in de dertiende eeuw in Neder-Silezië de hertogdommen Liegnitz (Legnica), Glogau (Głogów), Jauer (Jawor) en Schweidnitz (Świdnica) afsplitsten en in Opper-Silezië Oppeln (Opole) en Teschen (Cieszyn/Těšín). Ook daarna vond nog een reeks opdelingen en samenvoegingen plaats, zodat er eind vijftiende eeuw maar liefst zestien Silezische staten bestonden. Jan de Blinde van Bohemen bracht aan het begin van de veertiende eeuw vrijwel alle Silezische hertogdommen onder de Boheemse kroon en daarmee bij het Heilige Roomse Rijk. In 1335 bewoog hij de Poolse koning Casimir III de Grote ertoe af te zien van zijn aanspraak op Silezië.
Silezië schaarde zich in de strijd tegen de Boheemse Hussieten aan de zijde van keizer Sigismund en had daardoor erg te lijden onder de Hussietenoorlogen (1425-1436). Met Bohemen viel Silezië in 1526 toe aan het Huis Habsburg. Het gebied in de jaren 1522-1555 grotendeels protestants geworden gebied schaarde zich in de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) met Bohemen en Saksen tegen de Habsburgers.
[bewerk] Pruisisch-Duitse tijd
De Pruisische koning Frederik II de Grote viel na de dood van de Habsburger Karel VI in 1740 Silezië binnen. Officieel maakte hij aanspraak op het gebied op grond van een in 1537 met Frederik II van Liegnitz-Brieg-Wohlau gesloten erfovereenkomst, maar in feite was het hem om economisch gewin te doen. Silezië was door zijn mijnbouw en textielindustrie in de achttiende eeuw het welvarendste deel van het Habsburgse rijk. In de drie Silezische Oorlogen (1740-1742, 1744-1745 en 1756-1763) wist Pruisen Silezië te veroveren en te behouden, met uitzondering van het zuidelijke deel (Oostenrijks Silezië) met Teschen, Troppau (Opava) en Jägerndorf (Krnov).
Onder het Pruisische bewind vormde Silezië sinds 1815 een provincie, die ook delen van de Lausitz omvatte. Het gebied industrialiseerde in de negentiende eeuw sterk en werd een van de belangrijkste Duitse industriegebieden. Neder-Silezië was in deze periode vrijwel geheel Duitstalig geworden, Opper-Silezië bleef gemengd Pools/Duits.
Als deel van Pruisen behoorde Silezië sinds 1871 tot het Duitse Keizerrijk. Na de Duitse nederlaag in de Eerste Wereldoorlog organiseerden de geallieerden een volksraadpleging over de vraag of Opper-Silezië Duits moest blijven of Pools moet worden. Ondanks het feit dat 60% vóór Duitsland stemde, werd het oosten van het gebied met het grootste deel van de industrie na de drie pro-Poolse Silezische Opstanden (1919-1921) aan Polen toegekend. Het Opper-Silezische Hultschiner landje kwam - ook ondanks een pro-Duitse meerderheid - aan Tsjechoslowakije, evenals het grootste deel van Oostenrijks Silezië. Tsjechoslowakije en Polen betwistten elkaar Teschen, dat een aanzienlijke Poolse en Tsjechische bevolking had. Dit leidde tot een opdeling van het gebied in Cieszyn (Polen) en Český Těšín (Tsjechoslowakije), die het conflict echter niet oploste.
Tsjechisch Silezië werd na de Conferentie van München (1938) Duits, met uitzondering van Teschen, dat door Polen werd bezet. In 1939 heroverde Duitsland ook Pools Opper-Silezië. Begin 1945 liep de Sovjet-Unie Silezië echter onder de voet. Na de Tweede Wereldoorlog werd geheel Silezië ten oosten van de Oder-Neissegrens Pools. Een klein deel van de provincie Silezië met steden als Niesky en Hoyerswerda, dat historisch echter tot de Opper-Lausitz behoort, bleef Duits. De stad Görlitz aan de Neisse werd hierbij verdeeld in een Duits en een Pools deel (Zgorzelec).
[bewerk] Poolse tijd
Van de 4,5 miljoen Duitse Sileziërs was een groot deel al in 1945 gevlucht voor of verdreven door de Sovjets. Een deel van hen keerde na de oorlog terug, maar in 1946-1947 verdreef de Poolse bevolking het grootste deel van de Duitse bevolking. Tienduizenden, mogelijk honderdduizenden mensen kwamen hierbij om. De meeste Duitsers die, vanwege onduidelijkheden over hun nationaliteit of nut voor de economie, mochten blijven, emigreerden in de loop van de eeuw naar Duitsland. Ook thans leeft er in Silezië echter nog een aanzienlijke Duitse minderheid, met name rond Opole. Polen herbevolkte het gebied in Operatie Wisła met Oekraïners, onder wie Bojken en Lemken, afkomstig uit de Poolse gebieden die door de Sovjet-Unie waren geannexeerd.
Polen nam de industrialisering van Silezië voortvarend ter hand. Het gebied rond Katowice groeide uit tot één groot industriegebied. Sinds het eind van de twintigste eeuw krijgt milieubescherming meer aandacht.
[bewerk] Geografie
Silezië wordt verdeeld in Neder-Silezië in het noordwesten en Opper-Silezië in het zuidoosten. Binnen Neder-Silezië onderscheidt men de agrarische Silezische laagvlakte tussen Opole en Głogów met de grootste stad van het gebied, Wrocław; het voorgebergte van de Sudeten tussen Jawor en Nysa, een landbouw- en industriegebied; en de Sudeten zelf langs de Tsjechische grens, rijk aan steenkool en bekend om het landschap. Neder-Silezië behoort in Polen tot het gelijknamige woiwodschap Neder-Silezië, Duits Neder-Silezië tot de deelstaten Brandenburg en Saksen. De grootste steden van het gebied zijn Wrocław (Breslau), Wałbrzych (Waldenburg), Legnica (Liegnitz), Jelenia Góra (Hirschberg) en Lubin (Lüben) in Polen en Görlitz en Hoyerswerda in Duitsland.
Opper-Silezië, verdeeld over de Poolse woiwodschappen Opole en Silezië en met een klein deel in Tsjechië, kent een grote industriële agglomeratie rond Katowice met circa 2,5 miljoen inwoners (Zwart Silezië), maar kent ook een groen gebied in het zuiden (Groen Silezië) en in het oosten de Beskiden, waar wintersport kan worden beoefend. De grootste steden zijn Katowice (Kattowitz), Częstochowa (Tschenstochau), Sosnowiec (Sosnowitz), Gliwice (Gleiwitz), Zabrze (Hindenburg), Bytom (Beuthen), Bielsko-Biała (Bielitz-Biala), Ruda Śląska, Rybnik, Tychy (Tichau), Dąbrowa Górnicza (Dombrowa) en Opole (Oppeln).
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Silesia van Wikimedia Commons. |
