Votisk språk

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

votisk (vad̕d̕a tšeeli)
Klassifisering:	Uralsk votisk
Bruk
Tala i:	Russland
Område:	Leningrad oblast'
votisktalande i alt:	ca. 10
Rangering:	Ikkje topp-100
Skriftsystem:	ikkje skriftfesta
Språkkodar
ISO 639-1:
ISO 639-2:	vot
SIL	VOT

Votisk er eit språk som høyrer til dei austersjøfinske språkgreina i den uralske språkfamilien.

[endre] Etymologien til etnonymet

Ordet vatja har same bakgrunn som finsk vaaja eller kile tai sauva. Det same ordet har også blitt brukt som inngruppenamn av eindel samer, vuowjoš og om det gamle stadnamnet Vaiga i austre delar av Estland. Russiske krøniker nemner votarane allereie på 1000-talet, dei blir der kalla водь (vod'). I moderne russisk er namnet på votisk водский язык (vodskij jazyk) og votarar er водский (vodskij). Det finske ordet for votisk og votarar er vatjan kieli og vatjalaiset.

[endre] Dagens situasjon

Votisk er eit alvorleg truga språk. Etter den sovjetiske folketeljinga var det i 1989 62 personar med votisk som morsmål. I 1998 var det berre 30-40 som hadde votisk som morsmål, dei budde i Ingermannland langs breidda av Laukaanjoki, sommaren 2003 var det rundt 10 personar som snakka votisk, den yngste talaraen var fødd i 1935. Språket blir ikkje lenger lært av ungar. Votarane har alltid vore eit relativt lite folk, på 1800-talet var det heller ikkje meir enn 5 000 av dei.

[endre] Grammatikk

Votisk har mange drag som skil det frå dei andre austersjøfinske språka. Ein skilnad er lydovergangen k -> tš /ʧ/ foran fremre vokalar, jf. tšentšä, fi. 'kenkä', "sko", mätši, fi. 'mäki' "bakke", retši', fi. 'reki' "slede" og tšeeli, fi. kieli "språk". Sjølve lydovergangen er vanleg nok, vi har det same i vestnorske dialektar og i svensk: (köpa [ʧø:pa]), og i italiensk (centro [ʧɛntro]).

Votisk har ein meir omfattande stadieveksling enn det vi finn i finsk, i tillegg til klusilane (lukkelydane) p, t, k gjeld det klusilsamband, affrikatar og, lang s. Jf. idgön', fi. 'itken' "eg gret", pezäD fi. 'pesät' "reira", laizgaD fi. 'laiskat' "dei late", püsüD fi. 'pyssyt' "geværa", redžeD fi. 'reet' "sledane" og mädžē fi. 'mäen' "bakkens". Her er -dg-, -z-, -zg-, -s-, -dž- svakt stadium av -tk-, -s-, -sk-, -ss-, -tš-.

I vestvotisk har h, k falle bort i slutten av ordet (som det også har gjort i finsk), men i austvotisk er dei bevart, t.d. annaɢ, fi. 'anna' "gje!", kasõɢ fi. 'kaste' "dogg", og pereh fi. 'perhe', "familie" . Også suffikset for første person singularis i verb, -n, har falle bort, og sluttvokalen er forlenga, t.d. annā fi. 'annan' "eg gjev" og johsī fi. 'juoksin' "eg sprang", med lang final a og i. Alle nasalar har falle bort der dei stod før klusil i trykksvak staving, t.d. paratan fi. 'parannan' "eg forbetrar", stamme *paranta-, og suurõpi fi. 'suurempi', større.

[endre] Å studere votisk

Det er mogleg å studere votisk som del av eit studium i austersjøfinsk, ved universiteta i Helsingfors, Joensuu, Jyväskylä og Tartu.

[endre] Litteratur

Adler, Elna ja Merle Leppik: Vadja keele sõnaraamat. Tallinna: Signalet, 1990, 1994; Tallinna: Eesti teaduste akadeemia, Eesti keele instituut, 1996, 2000.
Ariste, Paul: A grammar of the Votic language. Bloomington, Indiana: Indiana University, 1968.
Kettunen, Lauri: Vatjan kielen äännehistoria. Suomalaisen Kirjallisuuden Seuran toimituksia 185. Helsinki, 1930.
Kettunen, Lauri: Vatjan kielen Mahun murteen sanasto. Castrenianumin toimitteita 27. Helsinki, 1986.
Kettunen, Lauri ja Lauri Posti: Näytteitä vatjan kielestä. Suomalais-ugrilaisen seuran toimituksia 63. Helsinki: Suomalais-ugrilainen Seura, 1932.
Laakso, Johanna: Vatjan käänteissanasto. Kotimaisten kielten tutkimuskeskuksen julkaisuja 49. Helsinki: Suomalais-ugrilainen seura, 1989.
Lauerma, Petri: Vatjan vokaalisointu. Helsinki: Suomalais-ugrilainen seura, 1993. ISBN: 9519403574.
Posti, Lauri: Vatjan kielen Kukkosin murteen sanakirja. Helsinki: Suomalais-ugrilainen seura, 1980.
Salminen, Väinö: Runonäytteitä Vatjan kielestä. Helsinki: Suomalaisen kirjallisuuden seura, 1928.
Tsvetkov, Dmitri: Vatjan kielen Joenperän murteen sanasto. Helsinki: Suomalais-ugrilainen seura, 1995.
Viitso, Tiit-Rein: Vadja keele Luutsa-Liivtšülä murraku fonollogia. Emakeele Seltsi aastaraamat VII. Tallinna, 1961.