Antiochia Syryjska
Z Wikipedii
Antiochia, dla odróżnienia dla innych Antiochii zwana Antiochią Syryjską, a w starożytności Antiochią koło Dafne (gr. Antiocheia, tur. Antakya) - miasto w południowo-wschodniej Turcji, nad rzeką Orontes (Asi), 40 km od brzegu Morza Śródziemnego, u podnóża góry Silpius (Habib el-Nedżar).
Ośrodek administracyjny prowincji Hatay. 180 tys. mieszkańców (szacunek z 2003), 124 tys. mieszkańców (1990). Zakłady przemysłu metalowego (złoża rud żelaza), chemicznego, spożywczego i włókienniczego, ośrodek rzemiosła garbarskiego i handlu cytrusami, węzeł drogowy.
Muzeum z unikalnym zbiorem mozaik rzymskich i bizantyjskich. Zabytki: rzymski most, pozostałości ogromnych rzymskich murów obronnych, bizantyjska cytadela, wykuty w skale kościół świętego Piotra.
Spis treści |
[edytuj] Historia
[edytuj] Czasy Seleucydów
Antiochia nie ma tak starożytnego rodowodu, jak inne miasta Bliskiego Wschodu, co nie znaczy, że jest miastem młodym. Została założona około 300 roku p.n.e. przez Seleukosa I Nikatora, który nazwał ją na cześć swego ojca Antiocha - jednego z wodzów Aleksandra Macedońskiego.
Architekt Ksenariusz bezbłędnie wybrał miejsce dla założenia miasta - na brzegu rzeki Orontes, zaraz za jej przełomem przez łączące się nieopodal pasma Libanu i Antylibanu, na żyznej równinie u stóp góry Silpius, na skrzyżowaniu szlaków handlowych z północy na południe i ze wschodu na zachód.
Wcześniej w pobliżu tego miejsca istniały inne miasta - huryckie Alalach, zniszczone około 1200 roku p.n.e. i Antygonia, stolica konkurenta Seleukosa I - Antygona, zburzona po jego klęsce w 301 p.n.e.
Seleukos osiedlił w Antiochii swoich macedońskich żołnierzy oraz grupę Żydów z Palestyny, którym zagwarantował równouprawnienie z Grekami.
Antiochia została stolicą państwa Seleucydów i niemal od razu stała się ośrodkiem handlu. Portem Antiochii było miasto Seleucja Pieria u ujścia Orontesu. Pobliskie (8 km na południowy wschód) miasto Dafne (dziś Harbiye) ze słynną świątynią Apollina stało się wkrótce podmiejskim osiedlem bogaczy.
[edytuj] Czasy rzymskie
W 64 p.n.e. Antiochia została zajęta przez wojska rzymskie pod wodzą Pompejusza i stała się stolicą rzymskiej prowincji Syrii. Antiochię obdarzono wówczas szerokim samorządem. Pod rządami Rzymu miasto rozkwitło i stało się największą metropolią Syrii, jej militarną, gospodarczą i kulturalną stolicą.
Miasto rozbudowało się odpowiednio do swej rangi - powstały wielkie świątynie, forum, teatr, amfiteatr, biblioteka, łaźnie, akwedukty i inne budowle użytku publicznego. Dwie główne ulice miasta, krzyżujące się pod kątem prostym, zostały ozdobione posągami i kolumnadami. Zbudowano pięć mostów przez Orontes, z których do dziś ostał się jeden. Dobrobytowi miasta nie zaszkodziły dwa katastrofalne trzęsienia ziemi w połowie I wieku ani następne w 115, podczas którego o mało nie zginął cesarz Trajan. Podczas wojen partyjskich pod koniec swego panowania uczynił on Antiochię główną bazą wypadową rzymskich wojsk. W czasach bizantyjskich powstał pałac cesarski i hipodrom.
Ogromne miasto stało się kosmopolityczne, choć zawsze dominowali w nim Grecy. W Antiochii krzyżowały się wpływy najeźdźczych kultur rzymskiej i greckiej (hellenistycznej), miejscowej kultury syryjskiej (aramejskiej) i infiltrującej ze wschodu kultury perskiej. W wyniku ożywionych kontaktów handlowych w mieście pojawiali się goście nawet z Indii i Chin. W ślad za pieniędzmi do miasta ściągali również uczeni.
W Antiochii współżyły różne religie pogańskie. Mieszkańcy miasta słynęli ze sprytu i bezczelności. W odwecie za nieprzychylne przyjęcie kolejni rzymscy cesarze często pozbawiali Antiochię jej przywilejów - np. stolicę Syrii przeniesiono na jakiś czas do Laodycei. Natomiast luksusy i zepsucie Antiochii stały się w świecie śródziemnomorskim przysłowiowe.
Według Józefa Flawiusza Antiochia stała się trzecim co do wielkości miastem imperium rzymskiego. Strabon pisał, że była niewiele mniejsza od Aleksandrii. W I wieku Diodor Sycylijski szacował ludność Antiochii na 300 tysięcy wolnych ludzi. W IV wieku święty Jan Chryzostom szacował ludność miasta na 200 tysięcy ludzi, nie licząc dzieci i niewolników. Współczesne szacunki liczby ludności Antiochii w okresie jej rozkwitu wahają się od 500 do 800 tysięcy ludzi.
W 260 Antiochia wpadła w ręce Persów, lecz Rzymianie pod wodzą Aureliana wkrótce ją odzyskali i odbudowali z wojennych zniszczeń.
[edytuj] Okres bizantyjski
Po podziale cesarstwa rzymskiego w 395 roku Antiochia znalazła się we wschodniej części imperium. W 525 miasto ucierpiało od wielkiego pożaru, a w 526 i w 528 - od trzęsień ziemi, jednak od razu odbudowano zniszczone dzielnice. W 540 na krótko zdobyli je i całkowicie zburzyli Persowie. Miasto odbudował cesarz Justynian I Wielki, ale już jako znacznie mniejsze. Persowie ponownie zdobyli Antiochię w 611.
Armia Bizancjum miasto ponownie odzyskała, by w 637 utracić je na rzecz Arabów. Od tego czasu zaczął się upadek miasta, które na trwale zostało odcięte granicami od dotychczasowych szlaków handlowych i spadło do roli ośrodka regionalnego. W 969 bizantyjski cesarz Nicefor Fokas odbił Antiochię, lecz miasto nie odzyskało już dawnego znaczenia.
[edytuj] Księstwo Antiochii
W 1085 Antiochię zdobyli podstępem Turcy Seldżuccy.
2 czerwca 1098, po oblężeniu trwającym od 20 października 1097, miasto (z wyjątkiem cytadeli) zdobyli krzyżowcy pierwszej krucjaty (przyczyniła się do tego zdrada jednego z dowódców obrony, Firuza). Już tydzień później sami zostali w nim oblężeni przez turecką armię atabegi Mosulu Kerbogi. Bitwa pod murami miasta 28 czerwca 1098 przyniosła druzgocące zwycięstwo krzyżowcom, którzy przy okazji opanowali również cytadelę. W ten sposób Antiochia dostała się pod władzę normańsko-sycylijskiego wodza krucjaty Boemunda z Tarentu.
Po kampanii 1098/1099 roku Boemund wrócił do miasta i z jego okolic stworzył Księstwo Antiochii. Księstwo to, rozciągające się od Aleksandretty po Latakię, stało się najpotężniejszym z państw łacińskich w Ziemi Świętej.
[edytuj] Pod władzą Egiptu i Osmanów
W 1268 miasto zostało zdobyte i złupione przez wojska mameluckiego sułtana Egiptu Bajbarsa, które zburzyły wszystkie większe budynki i zmasakrowały mieszkańców. Był to morderczy cios dla miasta, które utraciło jakiekolwiek znaczenie i na kilka stuleci spadło do rangi osiedla, zwłaszcza że w 1401 kolejnych zniszczeń dokonały mongolskie wojska Tamerlana. Funkcje miejskie Antiochii przejęła pobliska Aleksandretta.
Już jako niewielkie miasto Antiochia została włączona w skład Imperium Ottomańskiego w 1516. W latach 1832-1840 miastem władał wicekról Egiptu Muhammad Ali. W 1872 Antiochia zostało mocno zniszczona przez trzęsienie ziemi. W latach 1920-1938 miasto należało do francuskiej mandatowej Syrii wraz z sandżakiem Aleksandretty, który w latach 1938-1939 tworzył efemeryczną republikę Hatay, a w 1939 został włączony do Turcji.
[edytuj] Antiochia i chrześcijaństwo
Antiochia Syryjska stała się drugim (chronologicznie) po Jerozolimie ośrodkiem chrześcijaństwa, jeszcze w czasach biblijnych - po ukamienowaniu świętego Stefana, rozproszeniu się gminy jerozolimskiej i zburzeniu Jerozolimy w 70 roku.
Zapewne w wyniku specyficznej sytuacji narodowościowej (liczna kolonia żydowska, która nawróciła na judaizm wielu Greków) Antiochia stała się również miejscem pierwszego ważnego przełomu doktrynalnego w chrześcijaństwie - to tam doszło do definitywnego odejścia chrześcijaństwa od mozaizmu.
W Antiochii nauczali święty Piotr Apostoł i święty Barnaba, a około roku 50 miasto było punktem wyjścia dla podróży misyjnych świętego Pawła Apostoła. W miarę rozwoju hierarchii kościelnej biskupi Antiochii szybko stali się metropolitami, a następnie patriarchami, rządzącymi kościołem całej Azji (później ich władza została terytorialnie ograniczona).
Kościół Antiochii i powstała wokół niego szkoła teologiczna odgrywały doniosłą rolę w sporach doktrynalnych w pierwszych wiekach istnienia kościoła. Do IV wieku w mieście dochodziło do sporów chrześcijańsko-żydowskich, przeradzających się nawet w zamieszki. Słynne były kościoły Antiochii - bazylika powstała jeszcze w czasach apostolskich, była pogańska świątynia Fortuny (Tychaeion) obrócona w kościół i zdobiona niesłychanie bogato bazylika cesarza Konstantyna.
[edytuj] Antiochia dziś
Dzisiejsza turecka Antakya nie ma nic wspólnego ze starożytną Antiochią - poza niewielką społecznością chrześcijan. Zajmuje tylko drobny fragment starożytnego miasta, którego większa część spoczywa pod osadami rzecznymi. Oprócz tego miasta na terenie tym istnieje jeszcze kilka wsi.
[edytuj] Z Antiochii pochodzili
- Apollofanes - lekarz króla Antiocha w II wieku p.n.e.,
- Firmus - palmyreński buntownik przeciwko władzy Rzymu w 272,
- święty Łukasz Ewangelista,
- Paweł z Samosaty - biskup Antiochii, heretyk - monarchianista,
- chrześcijańscy męczennicy Asklepiades i Babilas,
- święty Ignacy - biskup Antiochii w latach 70-107,
- Ammianus Marcellinus - historyk rzymski, autor Dziejów rzymskich (Res gestae)
- święty Jan Chryzostom,
- święty Flawian - biskup Konstantynopola w I połowie V wieku,
- słynny pogański retor Libaniusz.
