Arcangelo Corelli
Z Wikipedii
Arcangelo Corelli (ur. 17 lutego 1653 w Fusignano (Emilia-Romania) we Włoszech, zm. 8 stycznia 1713 w Rzymie) - włoski kompozytor i skrzypek. Jeden z czołowych przedstawicieli baroku w muzyce, wybitny wirtuoz skrzypiec i kompozytor utworów na ten instrument.
Spis treści |
[edytuj] Biografia
[edytuj] Dzieciństwo i nauka
Arcangelo Corelli urodził się 17 lutego 1653 r. w raweńskiej posiadłości ziemskiej w Fusignano. Pochodził ze znanej i zamożnej rodziny szlacheckiej. Pierwsze nauki muzyczne pobierał w pobliskiej Faenzy i w Lugo. Od 1666 r. rozpoczął naukę gry na skrzypcach w Bolonii u Giovanniego Benventiuniego oraz Luigiego Brugnolego. Chociaż rzekome nauczanie Corellego przez Giovanniego Bassaniego jest nieprawdziwe, bo nauczyciel kompozytora był od niego młodszy, wielu historyków muzyki uznaje, że tak właśnie było. W 1670 r. Corelli został przyjęty do Filharmonii Accadyńskiej, gdzie występował pod pseudonimem "il Bolognese". Corelli przebywał w Bolonii do 1671 r. po czym prawdopodobnie wyjechał do Francji a następnie powrócił do ojczyzny - Rzymu. W papieskim mieście był skrzypkiem w kościołach. W 1679 r. Teatr Muzyczny wykonał operę Buonaventury Pasquiniego [[Dov'e amore e pieta]], gdzie Corelli występował w roli pierwszego skrzypka i kapelmistrza. Od 1680 r. brał udział w wykonaniachoratoriów przy kościele św. Marcela. W pierwszych latach swego pobytu w Rzymie Corelli studiował pod kierownictwem Michaela Simonellego zasady kontrapunktu Palestrinowskiego. Studia te miały duży wpływ na jego twórczość. W 1679 r. wysłał swą pierwszą kompozycję - Sonatę na skrzypce i lutnię księciu Faenzy - Franciszkowi I Ladarchiemu. Corelli w czasie pobytu w Rzymie prawdopodobnie podróżował do Niemiec.
[edytuj] Salonowy ulubieniec
W 1681 r. ukazały się drukiem Sonaty triowe dedykowane królowej Szwecji Krystynie IV - osiadłej już w tym czasie w Rzymie. Corelli brał udział w koncertach organizowanych w jej rezydencji. W rok później grał w kościele św. Ludwiki, kierując tam zespołem dziesięciu skrzypków. W kościele tym działał do 1708 r. U jego boku zasiadał jako drugi skrzypek Matteo Fornari, wierny uczeń Corelliego, a później jego następca, z którym najprawdopodobniej łączyła go więcej niż przyjaźń. Od 1684 r. Corelli przebywał jako skrzypek na dworze kard. Babptisty Pamphiliego, któremu zadedykował wydane w 1685 r. Sonaty triowe. Allamenda z III Sonaty tego zbioru wywołała polemikę z Giovanim Paulem Coloną, który zakwestionował wprowadzone przez kompozytora progresje współbrzmień kwintowych. Wydaje się, że od tego czasu stosunki Corelliego ze światem muzycznym Bolonii uległy ochłodzeniu. W 1687 r. podczas uroczystości przygotowanych przez królową Krystynę z okazji przybycia do Rzymu ks. de Castelmain, wysłannika Jakuba II Stuarta, Corelli dyrygował stupięćdziesięcioosobową orkiestrą smyczkową. W lipcu tegoż roku kardynał Phamphili mianował Corelliego swoim nauczycielem. Odtąd aż do 1690 r. Corelli mieszkał wraz z Matteem Fornarim w pałacu kardynała, gdzie w 1689 r. wykonano oratorium Giovanniego Lurenza Luliera, do którego skrzypek skomponował muzykę - introduzione i sinfonie. Pod koniec tegoż roku zostały wydane równocześnie, w różnych częściach Włoch nowo skomponowane Sonaty triowe z dedykacją dla Franciszka II Modeńskiego - księcia Modeny.
[edytuj] Okres mecenatu
W 1689 r. kard. Paulo Ottboni powołał Corelliego na stanowisko pierwszego skrzypka w zespole instrumentalnym, grającym na koncertach w pałacu Kancelaryjskim w związku z różnymi uroczystościami i na wieczornych koncertach poniedziałkowych. Kardynał Ottoboni wysoko cenił kunszt Corelliego i traktował go jak przyjaciela, otaczając opieką także rodzinę kompozytora. w 1690 r. skrzypek zamieszkał wraz z Fornarim w pałacu Ottoboniego, gdzie pozostał prawie do końca życia. W pałacu tym mieszkał także malarz Treviso, autor jednego z portretów muzyka oraz rzeźbiarz Rossi, który również uwiecznił Corelliego w swych dziełach. W latach mecenatu kardynała Ottoboniego kompozytor zdobywał coraz większą sławę. W tym czasie całkowicie oddał się muzyce, z zamiłowaniem zbierał także obrazy. Z różnych stron Europy przybywali uczniowie, by podziwiać jego grę i brać u niego lekcje. Corelli doskonalił swe kompozycje, długo je cyzelował, zanim decydował się na ich wydanie. Chyba niewielu kompozytorom dane było zaznać tak spokojnych i pełnych glorii lat, jakim był ów okres w jego życiu ("epoka inkwizycji"). W 1694 r. kompozytor wydał czwarte już Sonaty triowe, dedykowane swemu mecenasowi.
[edytuj] Schyłek kariery
Współcześni Corelliemu podkreślają jego perfekcję w grze skrzypcowej i jego surowe wymagania w stosunku do zespołu, którym kierował, oraz w stosunku do słuchaczy, od których żądał absolutnego skupienia. Przekazali oni obraz kompozytora jako człowieka wielce szlachetnego, uduchowionego i bardzo skromnego. W 1706 r. Corelli wraz z Pasquinim i Scarlattim zostali ponownie przyjęci do Filharmonii Accadyńskiej, w której otrzymał imię Arcangelo Erimanteo. W 1702 r. Corelli brał udział w wykonaniu opery Scarlattiego w Neapolu. Wtedy to musiał uznać, że został przewyższony przez skrzypka Petrilliego Marchitellego. Corelliego ceniono jako skrzypka, nie doceniano jednak jego zdolności kompozytorskich. Od 1706 r. publicznie grał coraz rzadziej. Prawdopodobnie było to przyczyną owego przewyższenia przez Marchitellego. Około trzech lat później popadł w skrajną melancholię i zrezygnował całkowicie z występów publicznych. Pod koniec 1712 r. przeprowadził się do pałacu Ermini gdzie rezydował jego brat Giacinto. W rok później spisał testament, zapisując swoje instrumenty Fornariemu, a obrazy bratu i Ottoboniemu. Zmarł w nocy z 2 na 3 stycznia. Z woli Ottoboniego zwłoki Corelliego zostały złożone w kościele św. Marii Bolejącej (Panteon). Później wyryto płytę nagrobną i wykonano popiersie, które w 1810 r. przeniesiono na Kapitol. Co roku, w rocznicę śmierci Corelliego był wykonywany koncert na jego cześć. Corelli żył jeszcze długo w grze i dziełach swych uczniów.
[edytuj] Twórczość
[edytuj] Technika komponowania
Twórczość Corelliego przypada na okres późnego baroku w muzyce. Zachowane kompozycje przeznaczone są tylko na obsadę instrumentalną. To zdecydowane ograniczenie się do muzyki instrumentalnej, ze szczególnym umiłowaniem zespołu smyczkowego, a zwłaszcza skrzypiec, wyróżnia Corelliego na tle twórczości kompozytorów baroku. Jego działalność wirtuozowska, a przede wszystkim kompozytorska dala podstawy do dalszego rozwoju wiolinistyki. W historii gry skrzypcowej Corelli zajmuje szczególne miejsce, z jednej strony kładzie kres śmiałych eksperymentów takich jak Cornellio Farina czy Michael Ucellini, upraszczając i wygładzajac grę skrzypcową, z drugiej zaś inicjuje nurt kantylenowy w wiolinistyce, w oparciu o tradycję kontrapunktu wokalnego. Corelli rzadko wykraczał poza trzecią pozycję, sporadycznie wymagał piątej. Więc pisał tak, by instrument brzmiał najlepiej. Wiele jego sonat triowych prawie w całości można wykonać niewykraczając poza pierwszą pozycję. Corelli bardzo rzadko użuwał stuny g, a także dwudźwięków i trójdźwieków. Wymaga przede wszystkim gry legato, sciolto, rzadko staccato i to w postaci martellata. W grze samego Corelliego współcześni podziwiają wspaniałą kantylenę. Podobno kompozytor używał wydłużonego smyczka ze specjalą śrubką do regulowania napięcia włosia. Jako dyrygent-skrzypek żądał od prowadzonego zespołu ogromnej dyscypliny: zawsze precyzyjnego ruchu smyczka w jednym kierunku.
[edytuj] Okresy twórcze
Twórczość Corelliego stanowi syntezę tradycji wokalnego kontrapunktu Palestrinowskiego i włoskiej szkoły skrzypcowej, wiążąc się stylistycznie z osiągnięciami kompozytorów bolońskich. Owa synteza wyraziła się w pełnym wykorzystaniu możliwości technicznych i wyrazowych skrzypiec oraz w doskonałym zachowaniu proporcji między polifonią i homofonią. Twórczość Corelliego ma charakter rozwojowy. W sonatach triowych występuje współdziałanie polifonii i homofonii, przy czym w kolejnych sonatach najsilniej zaznacza się zasada kontrapunktu. Po sonatach triowych powstały sonaty solowe na skrzypce, w których kompozytor eksponuję kantylenę i wirtuozostwo. Ostatni etap stanowią koncerty, oparte na przeciwstawieniu zespołów, w których zastosowanie znalazły polifonia i homofonia z sonat triowych, swobodne konkrety solowych skrzypiec i najróżnorodniejsze sposoby współdziałania obu zespołów.
[edytuj] Podwaliny pod harmonikę
W twórczości Corelliego ogromną rolę odgrywał kontrapunkt, którego obecność wyraziła się między innymi w występowaniu części fugowanych w sonatach triowych, w sonatach solowych oraz niektórych koncertach. Corelli wprowadzał bardzo często szybkie formy fugowane - przeważnie na drugim miejscu w cyklu da chiesa. Były one nierzadko regularnymi fugami, dość często o dwóch tematach lub stałych kontrapunktach. Kształtowanie linii melodycznej w tematach fugowanej części jest różne. Jednocześnie w częściach fugowanych miała zastosowanie technika concretto. Widoczne jest to zwłaszcza w Sonatach solowych, w których po regularnych ekspozycjach następowały figuracyjne epizody. Corelli wprowadzał w kolejnych głosach tematy lub temat i odpowiedź, przekształcał też dalsze fragmenty tematu w środkowych i końcowych partiach części danego utworu. Operował kontrpunktem także w częściach powolnych, w których partie dwóch skrzypków stale dopełniają się kontrapunktycznie, prowadząc jednocześnie oddzielne linie melodyczne. Imitacjami bywają przesycone również ostatnie części cyklu, będące nierzadko szeregiem ekspozycji z fugi. Technika polifonizująca pojawia się też w cyklu kameralnym, w różnych tańcach. Corelli pozostawił także kilka przykładów zastosowania kontrapunktu, świadczących o silnym sprzężeniu harmoniki z melodyką. specyficzny charakter polifonii Corelliego wynika z jej harmonicznego traktowania w ramach systemu dur-moll. Już dla współczesnych twórczość kompozytora była wzorem traktowania harmoniki jako współczynnika formy, bowiem przebieg muzyczny tych utworów opiera się na przebiegu harmonicznym - na odchodzeniu i powracaniu do tonacji zasadniczej. kompozycje Corelliego należą do najwcześniejszych przykładów muzyki, w której jasno uchwytny jest plan harmoniczny, a poszczególne akordy i tonacje poszczególnych fragmentów mają wyraźnie określone funkcje, przy czym kontrapunktycznie prowadzonym głosem uzupełniają się harmonicznie. Kompozytor stworzył zatem podwaliny myślenia harmonicznego, które opanowało cały późny barok, rządziło muzyką klasycyzmu, a nawet jeszcze romantyzmu - podwaliny harmoniki funkcyjnej.
[edytuj] Życie prywatne
Życie prywatne Corelliego jest przedmiotem spekulacji. Żył blisko ze swoimi męskimi przyjaciółmi i nigdy nie ożenił się. Wielu historyków dziś twierdzi, iż Corelli był osobą homoseksualną[1].
[edytuj] Posłuchaj
 |
|
