Edward Osóbka-Morawski

Z Wikipedii

Edward Osóbka-Morawski 1909-1997
premier Polski
Okres urzędowania	od 22 lipca 1944 do 5 lutego 1947
Partia polityczna	Polska Partia Socjalistyczna
Poprzednik	Stanisław Mikołajczyk (na uchodźstwie)
Następca	Józef Cyrankiewicz

Edward Osóbka-Morawski, właśc. Edward Osóbka, (ur. 5 października 1909 w Bliżynie k. Skarżyska-Kamiennej, zm. 9 stycznia 1997 w Warszawie) – działacz socjalistyczny, przewodniczący PKWN, premier Rządu Tymczasowego i Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN).

Pochodził z wielodzietnej rodziny robotniczej, po śmierci ojca (1914) rodzina utrzymywała się z pracy na roli oraz w tartaku. 1918-23 uczęszczał do szkoły podstawowej w Bliżynie, a następnie podjął pracę przy budowie fabryki amunicji w Skarżysku. W 1925 objął posadę praktykanta gminnego. W 1928 przeniósł się do Końskich i podjął pracę w urzędzie gminy w Duraczowie; wówczas też wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) i Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych (TUR). W 1934 za uprawianie agitacji (przed wyborami samorządowymi) został, na mocy decyzji wojewody kieleckiego, pozbawiony pracy, po czym wyjechał do Wielunia, gdzie otrzymał posadę w Spółdzielczej Centrali Handlowej (CSH); podjął tam także działalność w organizacjach o charakterze lewicowym, za co na podstawie ustawy O granicach państwa, wg której władze mogły nakazać usunięcie z pasa przygranicznego osób karanych (Osóbka był wówczas prawomocnie skazany na rok więzienia za przestępstwo prasowe), został ponownie zmuszony do zmiany miejsca pobytu. W 1936 przybył do Warszawy, gdzie z ramienia Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej wszedł w skład zarządu warszawskiego oddziału Związków Zawodowych Pracowników Spółdzielczych. Był członkiem Zarządu Stowarzyszenia "Szklane Domy", Okręgowej Rady "Społem", Zarządu Towarzystwa Wolnomyślicieli, redakcji "Chłopskiej Prawdy" oraz sekretarzem Centralnej Sekcji Spółdzielczej przy Zarządzie Głównym TUR. W 1938 założył Spółdzielnię Spożywców "Wyzwolenie", której był prezesem (do 1939. W tym czasie zatrudnił w swojej spółdzielni (jako księgowego) Bolesława Bieruta, a w żoliborskiej komórce PPS współdziałał m.in. z Wandą Wasilewską (w okresie powojennym znajomości te wpłynęły na szybką karierę Osóbki w polityce) W 1938 rozpoczął naukę w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie na Wydziale Prawa i Ekonomii. Po zakończeniu wojny próbował uzupełnić swoje wykształcenie, zapisując się na II rok prawa UW, lecz Bierut sprzeciwił się temu.

We wrześniu 1939 działał w Batalionach Obrony Warszawy oraz kierował zaopatrzeniem Spółdzielni Spożywców "Wyzwolenie". Prawdopodobnie dzięki przedwojennym kontaktom z komunistami 5 października 1939 udał się do sowieckiej strefy okupacyjnej, zatrzymując się na 3 miesiące w Hajnówce, skąd, za zgodą władz sowieckich, często wyjeżdżał w sprawach zaopatrzeniowych do różnych miast Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi. Pod koniec grudnia 1939 powrócił do warszawy i nawiązał współpracę z Adamem Próchnikiem i jego grupą "żoliborskich socjalistów", tworząc konkurencyjne ugrupowania wobec utworzonego przez działaczy PPS konspiracyjnego ugrupowania "Wolność, Równość, Niepodległość" (WRN). W maju 1941 wstąpił do organizacji "Barykady Wolności", a po aresztowaniu jej przywódców przez Niemców wraz z S. Chodubą przejął nad nią kontrolę. 1 września 1941 wszedł do 6-osobowego kierownictwa organizacji Polscy Socjaliści (PS), utworzonej w wyniku połączenia kilku grup lewicowo-socjalistycznych, konkurencyjnych wobec WRN. Na II zjeździe w kwietniu 1943, gdy PS zmieniło nazwę na Robotnicza Partia Polskich Socjalistów (RPPS), został członkiem jej Komitetu Centralnego. Partia ta na swoim III zjeździe we wrześniu 1943 za podstawę programową przyjęła walkę o Polską Republikę Socjalistyczną, a jednocześnie odrzuciła możliwość współpracy z ZSRR i PPR, argumentując to tym, że ZSRR żywi tendencje zaborcze, a PPR jest partią politycznie niesamodzielną i utworzoną z inspiracji czynników sowieckich; przeciwko tym uchwałom wystąpił Osóbka, który mimo ostrzeżeń, że PPR ma charakter agenturalny, stał się rzecznikiem porozumienia i współpracy z tą partią; z powodu takiej postawy został usunięty z Komitetu Centralnego RPPS, jednak zdołał skupić wokół siebie część działaczy RPPS, dla których opracował podstawę programową, tzw. "plan Tadeusza", zakładający m.in. przyjęcie propozycji PPR z 1 kwietnia 1943 - utworzenia jednolitego frontu partii robotniczych oraz włączenia do koalicji radykalnych ludowców w celu utworzenia sojuszu robotniczo-chłopskiego. Podjął następnie rozmowy z PPR i już w październiku 1943 zawarł porozumienie z W. Gomułką i A. Kowalskim. 31 grudnia 1943 wziął udział w spotkaniu założycielskim KRN, zostając jej wiceprzewodniczącym. Już 16 marca 1944 przewodniczył, wspólnie z M. Spychalskim, delegacji KRN, jaka wyruszyła do Moskwy w celu nawiązania kontaktów z komunistami polskimi przebywającymi w ZSRR; do Moskwy dotarła ona dopiero 16 maja 1944, a 22 maja została przyjęta przez Stalina, który uznał KRN za przedstawicielstwo narodu polskiego. Od wtedy Edward Osóbka nazywał się "Osóbka-Morawski". Przebywał w ZSRR do 27 lipca 1944; w tym samym dniu podpisał tajne porozumienie z Mołotowem w sprawie uznania linii Curzona za wschodnią granicę Polski; tego samego dnia, jako przewodniczący powołanego w Moskwie PKWN, został przetransportowany do Chełma. 5 sierpnia 1944 w rozmowie z Mikołajczykiem zaprzeczył, jakoby w Warszawie wybuchło powstanie: "Żadnych walk w Warszawie nie było. W Warszawie panuje zupełny spokój", jednak już 1 września, przemawiając w Lublinie, obarczył odpowiedzialnością za wybuch powstania emigracyjne władze, stwierdzając: "Tragedia Warszawy to również złowrogi wynik nieodpowiedzialnej i podstępnej gry, podjętej przez klikę sanacyjną, która z brudnych pobudek żądzy władzy nad narodem dała hasło do przedwczesnej, nieprzygotowanej, beznadziejnej i nieuzgodnionej z sojusznikami walki powstańczej". Swoje oskarżenia kierował zwłaszcza pod adresem gen. Bora-Komorowskiego. 30 września w Moskwie powiedział dziennikarzom podczas konferencji prasowej: "Bór jest zbrodniarzem wojennym. [...] Gdyby wpadł on w nasze ręce, oddalibyśmy go pod sąd". 19 stycznia 1945 w sposób kuriozalny i haniebny apelował przed mikrofonami Polskiego Radia do Bora-Komorowskiego: "Generale Borze-Komorowski! Nie wiem, czy usłyszysz te moje słowa. Lud Warszawy, cały Naród Polski przeklął cię za to, że spowodowałeś przedwczesne powstanie. A uczyniłeś to nie z miłości dla Ojczyzny, ale dla brudnej gry o zachowanie władzy dla tego obozu, który jest odpowiedzialny za klęskę wrześniową 1939 roku, który już wtedy zdradził Naród Polski". 11 września 1944 podczas obrad KRN, omawiając dotychczasowy sukces rządów PKWN, Osóbka razem z propagandą komunistyczną potępiał niepodległościowe podziemie: "Na szczęście w narodzie naszym jest tylko garstka warchołów, od których cały naród odwraca się z odrazą i wzgardą. Szeregi ludzi dobrej woli, którzy dotychczas ulegali podszeptom tej gry bankrutów, topnieją z każdym dniem i najbliższe tygodnie pokażą, że bankruci londyńscy są zupełnie sami, odizolowani całkowicie od narodu". Od października 1944 był kierownikiem resortów spraw zagranicznych oraz rolnictwa i reform rolnych. 30 października 1944 wspólnie z Bierutem, Żymierskim i Stanisławem Radkiewiczem podpisał Dekret o ochronie państwa, którego przepisy były tak ujęte, że prawie każdemu obywatelowi groziło pociągnięcie do odpowiedzialności sądowej i ukaranie więzieniem lub skazanie na śmierć. 31 grudnia 1944 został premierem rządu tymczasowego, w czerwcu 1945 przekształconego w Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (1944-1947). W odezwie Do ludności wyzwolonej Warszawy pisał: "Władzę w stolicy objął Rząd Tymczasowy, prawowity Rząd Polski, wyłoniony przez Krajową Radę Narodową na podstawie konstytucji z 1921 roku. [...] Odrzućcie precz podszepty rozbijaczy jedności narodowej, reakcyjnych bankrutów politycznych, sprawców naszych klęsk i nieszczęść narodowych, winowajców tragicznego powstania we wrześniu ubiegłego roku, podżegaczy wojny domowej z AK i NSZ". Tego samego dnia w przemówieniu w Polskim Radiu złożył wiernopoddańczy hołd Stalinowi i jego Armii Czerwonej: "Nie ma słów, którymi można by wyrazić ogrom szczęścia, jakie przepełnia serce każdego z nas, nie ma słów, którymi można by wyrazić w całej pełni podziękowanie i hołd naszej wyzwolicielce, bohaterskiej Armii Czerwonej, i jej genialnemu wodzowi, Marszałkowi Stalinowi". Na wspólnym posiedzeniu KC PPR i CKW PPS zaliczył Kościół do reakcji i ostrzegał: "Ustępstwa rozzuchwalą kler - więc należy - wyrwać klerowi i reakcji wszystko z rąk". 21 kwietnia 1945 podpisał w Moskwie ze Stalinem Układ o przyjaźni, pomocy wzajemnej i współpracy powojennej pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a ZSRR, który spowodował pełne podporządkowanie Polski Związkowi Sowieckiemu. 29 czerwca 1947 został odwołany z funkcji przewodniczącego CKW, a we wrześniu stracił również miejsce w3 składzie CKW. Nie wziął udziału w kongresie zjednoczeniowym PPR i PPS. 20 stycznia 1949 został odwołany z funkcji ministra administracji publicznej. Był posłem na Sejm 1947-1952. W 1956 wstąpił do PZPR, z której wystąpił w 1970.

[edytuj] Zobacz też

• Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego
• Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej
• Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej