Kras (geologia)

Z Wikipedii

Kras (procesy krasowe, krasowienie) – procesy rozpuszczania skał przez wody powierzchniowe i podziemne, jeden z rodzajów wietrzenia chemicznego. Krasowieniu podlegają przede wszystkim wapienie, a także dolomity, gips, sól kamienna.

Mianem krasu określa się również formy powierzchni Ziemi powstałe w wyniku powyższych procesów, a także obszar, na jakim te procesy i formy występują. Szczegółowo zjawiskiem krasu zajmuje się krasologia. Nazwa pochodzi od płaskowyżu Kras w Słowenii, gdzie występują klasyczne przykłady tego zjawiska.

[edytuj] Reakcja krasowienia

Woda nasycona dwutlenkiem węgla (pochodzącym z atmosfery oraz z gnijących szczątków organicznych) wsiąka w ziemię łącząc się ze znajdującym się tam węglanem wapnia (CaCO₃). W wyniku reakcji tworzy się wodorosól - wodorowęglan wapnia Ca(HCO₃)₂. Następnie woda wraz z rozpuszczoną solą przepływa do jaskini, gdzie w wyniku odwrotnej reakcji wytrąca się węglan wapnia tworząc nacieki.

CaCO₃ + H₂O + CO₂ → Ca(HCO₃)₂

Ca(HCO₃)₂ → CaCO₃↓ + H₂O + CO₂

Proces rozpuszczania przebiega dosyć szybko. Tempo to możemy określić licząc ilość wapieni rozpuszczonych w jednostce czasu. Intensywność rozpuszczania zależy od:

• klimatu, ilości opadów (zachodzi szybciej w klimacie wilgotnym)
• zawartości dwutlenku węgla w wodzie
• wysokości n.p.m. (na wysoko położonych obszarach woda krąży dłużej, więc intensywniej rozpuszcza skały)
• ukształtowania powierzchni (im bardziej płaski obszar, tym więcej wody wsiąka w głąb).

[edytuj] Formy krasowe

Formy powierzchniowe:

• rynienki, żłobki i żebra – powstają na skutek działania płynącej wody opadowej
• lej krasowy – płytkie, okrągłe lub eliptyczne zagłębienie, o średnicy do kilkuset m
• uwał – zagłębienie bezodpływowe powstałe z połączenia kilku lejów krasowych
• polje (polja) – rozległa kotlina, o powierzchni do kilkuset km², powstała przez połączenie wielu uwałów i lejów krasowych
• mogoty i humy – ostańce sterczące na poljach
• ponor – miejsce, gdzie wody strumieni, potoków czy rzek wpływają pod powierzchnię terenu
• wywierzysko – źródło krasowe, miejsce w którym wody podziemne wypływają na powierzchnię
• doliny krasowe.

Formy podziemne:

• jaskinia krasowa
• studnia krasowa – korytarz jaskiniowy o rozwinięciu pionowym, gdy poznawany był od dołu nazywany jest kominem jaskiniowym
• podziemne jeziora.

Wewnątrz jaskiń występują formy naciekowe: stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, draperie naciekowe, perły jaskiniowe i inne.

[edytuj] Występowanie krasu

Około 7 % kontynentów zajmują skały krasowiejące. Obszarem występowania najbardziej typowych zjawisk krasowych są Góry Dynarskie i płaskowyż Kras (m.in. ze słynnymi jaskiniami: Postojną i Škocjańską). W Europie kras występuje również m.in. na obszarze Irlandii (Park Narodowy Burren), Słowacji (tzw. Słowacki Kras), Moraw (tzw. Morawski Kras). Na świecie jest obecny m.in. na Bliskim Wschodzie (góry Antyliban), w Ameryce Północnej (np. płaskowyże Ozark i Cumberland, Jaskinia Mamucia, Park Narodowy Nahanni), w Chinach, na Półwyspie Indochińskim, Borneo i na Nowej Zelandii.

W Polsce formy krasowe można zaobserwować głównie na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i w Tatrach Zachodnich (Dolina Kościeliska), a w mniejszym stopniu również w Pieninach (Pieniński Pas Skałkowy), Górach Świętokrzyskich (Jaskinia Raj) i Sudetach (Masyw Śnieżnika z Jaskinią Niedźwiedzią).