Słowacja

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Slovenská republika


Flaga Słowacji	Godło Słowacji

prezydent Ivan Gašparovič

Szef rządu

premier Robert Fico

Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe

126. na świecie
49 035 km²
0%

Liczba ludności
• całkowita (2006)
• gęstość zaludnienia

107. na świecie
5 439 448
111 osób/km²

Niepodległość

rozpad Czechosłowacji
1 stycznia 1993

Jednostka monetarna

korona słowacka (SKK)

Strefa czasowa

UTC +1 - zima
UTC +2 - lato

Hymn państwowy

Nad Tatrou sa blýska
(Nad Tatrami się błyska)

+421

Słowacja z kosmosu

Zamek w Bratysławie

Widok z zamku na centrum Bratysławy

Koszyce, widok na miasto i teatr

Słowacja, Republika Słowacka (sł. Slovensko, Slovenská republika) – państwo śródlądowe w Europie Środkowej. Graniczy z Austrią (91 km), Polską (541 km), Czechami (215 km), Ukrainą (90 km) oraz Węgrami (515 km). Łączna długość granicy lądowej wynosi 1355 km. Słowacja nie posiada dostępu do morza. Do 1993 wchodziła w skład Czechosłowacji. Stolicą kraju jest Bratysława, położona nad Dunajem niedaleko granicy z Austrią i Węgrami. Od 2004 roku należy do Unii Europejskiej.

Spis treści

1 Geografia
- 1.1 Parki narodowe
  - 1.1.1 Zobacz też
2 Historia
3 Ustrój polityczny i dzieje najnowsze
4 Podział administracyjny
5 Gospodarka
- 5.1 Przemysł
6 Demografia
- 6.1 Największe miasta
7 Kultura
- 7.1 Zobacz też
8 Zobacz też
9 Przypisy
10 Linki zewnętrzne

[edytuj] Geografia

Najwyższy punkt: Gerlach – 2655 m n.p.m.
Najniższy punkt: rzeka Bodrog – 94 m n.p.m.

Słowacja jest krajem górskim, którego przeważającą część (61%) zajmuje łańcuch młodych gór fałdowych – Karpat Zachodnich, dzielących się na bardzo liczne pasma i łańcuchy górskie.

Ważniejsze pasma górskie:

Tereny nizinne występują w części południowo-zachodniej, nad Dunajem (Nizina Naddunajska) i południowo-wschodniej (Nizina Wschodniosłowacka).

Klimat górski, piętrowy, na obszarach położonych niżej – umiarkowany ciepły. Lasy, głównie iglaste i mieszane, zajmują około 40% powierzchni kraju, z największymi kompleksami leśnymi w środkowej Słowacji.

Główne rzeki:

Wag
Hron (w całości na terytorium Słowacji)
Ipeľ
Hornád
Ondava (z Laborcem tworzy rzekę Bodrog)
Dunaj

Zobacz także Rzeki Słowacji.

[edytuj] Parki narodowe

Tatrzański Park Narodowy (TANAP, Tatranský národný park)
Pieniński Park Narodowy (PIENAP, Pieninský národný park)
Niżne Tatry (NAPANT, Národný park Nízke Tatry)
Mała Fatra (Národný park Malá Fatra)
Wielka Fatra (Národný park Veľká Fatra)
Słowacki Raj (Národný park Slovenský Raj)
Połoniny (Národný park Poloniny)
Murańska Planina (Národný park Muránska Planina)
Słowacki kras (Národný park Slovenský Kras)

[edytuj] Zobacz też

Mapka parków narodowych i terenów chronionych na Słowacji

[edytuj] Historia

W VIII wieku na terenach dzisiejszej Słowacji powstało Księstwo Nitrzańskie. W 833r. zostało podbite przez Mojmira I i odtąd aż do roku 906 obszar ten wraz z Czechami i Morawami tworzył Państwo wielkomorawskie. W państwie tym działali m.in. św. Cyryl i Metody. Był to, oprócz XX wieku, jedyny okres w historii kraju, gdy był on związany administracyjnie z Czechami. Od 1001 lub 1003r. tereny Słowacji należały do Polski, po czym została podbita przez Królestwo Św. Stefana^[1]. Od tego czasu stanowiły integralną część Węgier, tworząc jego północne komitaty. Północ kraju zamieszkana była przez ludność pochodzenia słowiańskiego, południe zaś stanowiło obszar intensywnej kolonizacji szlachty węgierskiej. W 1526, wraz z przejściem Węgier pod władanie dynastii Habsburgów Słowacja stała się częścią monarchii habsburskiej.

Status Słowacji w obrębie monarchii habsburskiej pozostawał niezmieniony nawet po reformie konstytucyjnej z 1867 roku, nadal stanowiła część Węgier i nie posiadała autonomii. Idée fixe ówczesnych panslawistów słowackich i czeskich było utworzenie w ramach państwa Habsburgów federacji ludów słowiańskich obejmującej Czechów, Słowaków, Rusinów oraz Słoweńców, mającej być przeciwwagą dla wpływów niemiecko-węgierskich w CK Monarchii (choć wielu Słowaków uważało się za "słowiański szczep węgierski" i ich celem było jedynie uzyskanie szerszej autonomii w węgierskiej części Austro-Węgier). Pomysły te nie zostały jednak zrealizowane z powodu niechęci Węgrów do dzielenia się władzą aż do czasu rozkładu wspólnego państwa w 1918.

Słowacja połączyła się wówczas – niezupełnie dobrowolnie i świadomie – z Czechami tworząc Czechosłowację. Do terytoriów zamieszkałych przez większość słowacką włączono też sporo terenów, gdzie Węgrzy byli większością lub jedyną narodowością - praktycznie cały południowy pas państwa był etnicznie węgierski, również stolica - Bratysława - zamieszkała była przez wielonarodościową społeczność, wśród której Słowacy stanowili mniejszość. Było to złamanie zasady samostanowienia narodów głoszonej na konferencji w Wersalu - realnym powodem był fakt, że etnicznie słowackie ziemie były w większości mało urodzajne i górzyste, natomiast pas naddunajski obfitował w urodzajne gleby. Węgrzy nigdy się nie pogodzili z utratą ziem zamieszkałych przez rodaków, co było przyczyną napiętych stosunków czechosłowacko-węgierskich w okresie międzywojennym.
Po układzie monachijskim z jesieni 1938 uzyskała szeroką autonomię w ramach Czecho-Słowacji (własny rząd cieszący się szerokimi kompetencjami). W latach 1939-1945 formalnie pozostawała niepodległym państwem (na czele z księdzem Jozefem Tiso i Vojtechem Tuką), w rzeczywistości uzależniona była jednak od III Rzeszy. Musiała się jednak zrzec na korzyść Węgier swych terytoriów na południu – z Koszycami włącznie (były to ziemie zamieszkałe w większości przez Węgrów oraz Rusinów - Ruś Zakarpacka). Brała udział w agresji na Polskę w 1939 (w nagrodę odzyskała kilkanaście wsi (polskich w latach 1921-1939) na Spiszu i na Orawie) oraz wojnie niemiecko-sowieckiej 1941-1945. 29 sierpnia 1944 wybuchło Słowackie Powstanie Narodowe, które trwało kilka miesięcy. Po jego stłumieniu przez wojska niemieckie dalsze partyzanckie walki trwały do końca wojny.

W 1945 roku tereny Słowacji wróciły do federacji z Czechami na tych samych zasadach co przed 1938. W 1968 w wyniku reform „praskiej wiosny” rozszerzono autonomię Słowacji (duży wpływ na to miał przywódca państwa Alexander Dubček, sam z pochodzenia Słowak). Pokojowy podział Czechosłowacji na dwa suwerenne państwa nastąpił 1 stycznia 1993.

[edytuj] Ustrój polityczny i dzieje najnowsze

Zobacz więcej w osobnym artykule: Ustrój polityczny Słowacji.

Słowacja jest republiką demokratyczną o systemie rządów parlamentarno-gabinetowych. Na czele państwa stoi prezydent, wybierany w wyborach powszechnych (od 1999) na kadencję pięcioletnią. Ratyfikuje on umowy międzynarodowe, wysyła i przyjmuje ambasadorów, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Jego kompetencje w polityce wewnętrznej są ograniczone: nominowanie premiera i rządu, prawo weta oraz inicjatywy ustawodawczej, możliwość rozwiązania parlamentu przed terminem w określonych konstytucyjnie sytuacjach. Prezydent dzieli się władzą wykonawczą z premierem, który stoi na czele gabinetu posiadającego poparcie większości jednoizbowego parlamentu – 150-osobowej Rady Narodowej. Zarówno rząd, jak i prezydent w drodze specjalnej procedury referendalnej mogą zostać odwołani przez społeczeństwo, co jak na Europę Środkową jest rozwiązaniem nader oryginalnym.

[edytuj] 1998-2002

Na czele rządu Słowacji stał od 1998 roku Mikuláš Dzurinda – chrześcijański demokrata. W latach 1998-2002 przewodniczył szerokiej antymecziarowskiej koalicji socjalistów, chadeków i mniejszości węgierskiej. Głównym celem ówczesnego rządu było poprawienie fatalnego wizerunku Słowacji po kilkuletnich rządach Mečiara oraz integracja z UE i NATO. Funkcję prezydenta pełnił w latach 1999-2004 Rudolf Schuster, w kwietniu 2004 Słowacy zdecydowali się powierzyć ten urząd Ivanowi Gašparovičowi, byłemu współpracownikowi (do 2000) Mečiara, przewodniczącemu Rady Narodowej w latach (1992-1998).

[edytuj] 2002-2006

W 2002 Dzurinda stanął na czele bardziej jednorodnej ideowo koalicji centroprawicowej (centroprawicowa Słowacka Unia Chrześcijańska i Demokratyczna (SDKÚ), konserwatywny Ruch Chrześcijańsko-Demokratyczny (KDH), Partia Węgierskiej Koalicji (SMK) i (do 2005) liberalny Sojusz Nowego Obywatela (ANO)). Opozycję stanowiły populistyczno-lewicowy Smer (Kierunek) z byłym działaczem komunistycznym Robertem Fico na czele, Ruch Na Rzecz Demokratycznej Słowacji (HZDS) Vladimíra Mečiara, Słowacka Partia Narodowa (SNS) kierowana przez Jána Slotę oraz Słowacka Partia Komunistyczna (KSS).

Za drugiej jego kadencji udało się m.in. wejść do NATO i UE oraz przeprowadzić śmiałe reformy gospodarcze (m.in. podatek liniowy CIT, PIT i VAT na poziomie 19%, niskie koszty zatrudnienia pracowników, ograniczenie wydatków socjalnych, prywatyzacja większości państwowych przedsiębiorstw, komercjalizacja służby zdrowia i państwowego szkolnictwa), mimo obstrukcyjnych działań populistycznego prezydenta Rudolfa Schustera. Rząd Dzurindy jest pierwszym rządem w Europie Środkowej, który wybrano na ponowną kadencję.

[edytuj] Od 2006 roku

Obecnie funkcję premiera pełni Robert Fico popierany przez koalicję Partii Ludowej - Ruchu dla Demokratycznej Słowacji, Słowacką Partię Narodową oraz zwycięski Smer, którego jest przewodniczącym

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Podział administracyjny

Słowacja jest państwem unitarnym. Dzieli się na 8 krajów i 79 powiatów (okresów):

	nazwa polska	nazwa słowacka	stolica	powierzchnia (w tys. km²)	ludność w tys. (2001)
1	Kraj bratysławski	Bratislavský kraj	Bratysława	2,03	599
2	Kraj trnawski	Trnavský kraj	Trnawa	4,15	551
3	Kraj trenczyński	Trenčiansky kraj	Trenczyn	4,5	606
4	Kraj nitrzański	Nitriansky kraj	Nitra	6,34	713
5	Kraj żyliński	Žilinský kraj	Żylina	6,79	692
6	Kraj bańskobystrzycki	Banskobystrický kraj	Bańska Bystrzyca	9,46	662
7	Kraj preszowski	Prešovský kraj	Preszów	8,99	790
8	Kraj koszycki	Košický kraj	Koszyce	6,75	766

mapa podziału administracyjnego

Kraje dzielą się na powiaty (słow. okres), a te na gminy (słow. obec) miejskie lub wiejskie. Jednostki administracyjne wszystkich szczebli są również jednostkami samorządu terytorialnego.

Zobacz też: podział administracyjny Słowacji.

[edytuj] Gospodarka

Ekonomiczne dane statystyczne na rok 2005
– PKB (PSN) – tys. na 1 mieszkańca – PKB – tys. na 1 mieszkańca – wzrost PKB	87,3 mld $ 16,1 $ 30,7 mld $ 7,9 $ 5,5%
waluta:	Korona słowacka = 100 halerzy SKK
struktura zatrudnienia:	– rolnictwo 5,8% – przemysł 29,3% – usługi 64,9%
udział % w PKB	– rolnictwo 5,5% – przemysł 28,4% – usługi 66,1%
budżet: – dochody – wydatki	22,7 mld $ 23,2 mld $
inflacja:	2,7%
dług publiczny:	16,9% PKB
dług zagraniczny:	26,54 mld $
rezerwy złota i dewizy:	15,5 mld $
siła robocza:	2,24 mln ludzi
bezrobocie:	11,4%
inwestycje	25,8% PKB
tempo wzrostu produkcji przemysłowej	3,3%
źródła energii:	– paliwa kopalne bd – energia wodna bd – energia atomowa bd
elektryczność: – produkcja – konsumpcja	30,57 mld kWh 24,8 mld kWh
ropa naftowa: – produkcja – konsumpcja	3 808 bar/d 71 400 bar/d
gaz ziemny: – produkcja – konsumpcja	165 mln m³ 6,72 mld m³
import:	34,5 mld $
import (najważniejsi partnerzy)	Niemcy: 25,9% Czechy: 21,3% Rosja: 9,1% Austria: 6,6% Włochy: 5,1% Polska: 4,9%
eksport:	32,39 mld $
eksport (najważniejsi partnerzy)	Niemcy: 34,2% Czechy: 14,6% Austria: 8,2% Włochy: 6% Polska: 5,3% USA: 4,5% Węgry: 4,3

Słowacja jest rozwiniętym krajem rolniczo-przemysłowym. Produkt krajowy brutto 1940 dolarów amerykańskich na 1 mieszkańca (2000). Następuje powolna kontynuacja reform zapoczątkowanych 1990 w ramach federacji Czech i Słowacji. Podział na Czechy i Słowację pogłębił trudności gospodarcze Słowacji, związane m.in. z niekorzystną dla szybkich przemian rynkowych strukturą przemysłu kraju. Na obszarze Słowacji zlokalizowano w ramach podziału pracy w federacji liczne zakłady przemysłu przetwórczego wytwarzające półprodukty (tworzywa sztuczne, żelazo, stal, miedź) oraz fabryki zbrojeniowe (produkcja broni stanowiła 6,3% ogólnej produkcji przemysłowej republiki – 1999). Wprowadzenie zasad gospodarki rynkowej, rozpad RWPG i utrata tradycyjnych rynków zbytu spowodowały gwałtowny spadek produkcji (1994 o ok. 15%), zwłaszcza w zakładach energo- i surowcochłonnych (np. produkcja zbrojeniowa spadła o 50%) oraz towarzyszący mu duży wzrost bezrobocia (14,4%, w Czechach 3,5% – 1993). Sytuację pogorszył rozpad federacji i znaczne rozluźnienie więzi kooperacyjnych między słowackimi zakładami produkującymi półprodukty a firmami czeskimi. Ponadto nastąpiło zahamowanie napływu do Słowacji kapitału zagranicznego (wartość inwestycji zagranicznych do 1994 – 580 mln dolarów amerykańskich, w Czechach – 3,7 mld USD), a trudności gospodarcze i mało konsekwentna polityka rządu opóźniają proces prywatyzacji (udział sektora prywatnego w tworzeniu produktu krajowego brutto wynosił 1994 – 58%, w Czechach – ok. 70%). Nastąpił również spadek produktu krajowego brutto (1992 o 7%, 1993 ok. 4%). Obecnie większość lasów na terenie Słowacji jest prywatna.

Dunaj i nowy most w Bratysławie

[edytuj] Przemysł

Słowacja jest krajem ubogim w surowce mineralne. Wydobywa się węgiel brunatny w okolicach miasta Prievidza (3,5 mln t rocznie), rudy manganu na Spiszu, niewielkie ilości rud żelaza, miedzi, rtęci (Spisz, Rudawy Słowackie), antymonu oraz magnezytu (Rudawy Słowackie), kamienie budownicze, ropę naftową. Produkcja energii elektrycznej na 1 mieszkańca wynosi ok. 4200 kWh rocznie. 2 elektrownie jądrowe – Mochovce, Jaslovské Bohunice. Rozwinięte hutnictwo żelaza i stali (3,9 mln t stali, 1992. Koszyce) oraz metali nieżelaznych (Bańska Bystrzyca, Krompachy – miedź, Żar nad Hronem – aluminium, Sered' – nikiel) i przemysł zbrojeniowy (czołgi, ciężkie pojazdy opancerzone, działa, amunicja). Przemysł rafineryjny i petrochemiczny przerabiają rocznie 6,5 mln t ropy naftowej (Bratysława, Nováky). Liczne zakłady chemiczne (nawozy sztuczne, włókna syntetyczne, lekarstwa, wyroby gumowe), obuwnicze (Partizánske, Bardejov), drzewne (Zvolen, Vranov n. Topľou, Nowa Wieś Spiska, Rużomberk), papiernicze. Ponadto przemysł elektromaszynowy (6,0 tys. sztuk samochodów, 2000. 0,6 mln – lodówek i zamrażarek, 1992; 216 tys. – telewizorów, wagony kolejowe, maszyny obuwnicze i rolnicze, konstrukcje stalowe), odzieżowe, spożywcze, główne piwowarski (Poprad, Topol'čany), tytoniowy, cukierniczy. Największe ośrodki przemysłu: Bratysława, Koszyce, Żylina, Bańska Bystrzyca, Martin, Nitra.

[edytuj] Demografia

Zmiana liczby ludności Słowacji w latach 1993-2003 (w tysiącach)

Liczba mieszkańców: 5,4 mln (2005)
Średnia gęstość zaludnienia: 110 os./km²
Przyrost naturalny: 0,15% (2005)
Skład etniczny:
- Słowacy: 85,6%
- Węgrzy: 10,8%
- Czesi: 1,0%
Religia:
- katolicy: 60,4%
- protestanci: 8,0%
- ateiści: 9,8%
Średnia długość życia:
- mężczyźni: 71 lat (2005)
- kobiety: 79 lat (2005)

[edytuj] Największe miasta

	miasto	ludność	kraj	Bratysława Koszyce
1	Bratysława	430 000	Kraj bratysławski
2	Koszyce	235 000	Kraj koszycki
3	Preszów	95 000	Kraj preszowski
4	Nitra	90 000	Kraj nitrzański
5	Żylina	85 000	Kraj żyliński
6	Bańska Bystrzyca	85 000	Kraj bańskobystrzycki
7	Trnawa	70 000	Kraj trnawski
8	Martin	60 000	Kraj żyliński
9	Trenczyn	60 000	Kraj trenczyński
10	Poprad	60 000	Kraj preszowski
11	Prievidza	55 000	Kraj trenczyński
12	Zvolen	45 000	Kraj bańskobystrzycki

Zobacz też: miasta Słowacji.

[edytuj] Kultura

Obiekty wpisane na listę światowego dziedzictwa kulturalnego UNESCO:

Bańska Szczawnica – średniowieczne miasto górnicze
Wilkoliniec – skansen architektury ludowej
Zamek Spiski i okoliczne zabytki
Bardiów – średniowieczne miasto obronne we wschodniej Słowacji, dobrze zachowany zespół miejski z dzielnicą żydowską (synagoga z XVIII wieku)

[edytuj] Zobacz też

Słowackie uczelnie wyższe

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Przypisy

↑ Nie jest jasne, w którym momencie Słowacja odpadła od Polski. W historiografii przyjmowane są przede wszystkim dwa możliwe przedziały czasowe: 1007-1009 i 1030-1031, z czego drugi przeważa w nowszych pracach (Labuda G.,Granice południowe Polski w X i XI wieku czyli castrum Trecen w dokumentach biskupstwa wrocławskiego (1155, 1245) w Studia nad początkami państwa polskiego, tom II, s. 212-239). Spotkać można też datę 1018.