Polska okresu wolnej elekcji

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł podlega projektowi przebudowy serii haseł o historii Polski.
Prawdopodobnie zostanie zastąpiony innym lub jego treść ulegnie gruntownej przebudowie, tak, aby była zgodna z przyjętymi wytycznymi. Zanim dokonasz zmian w tym haśle, przeczytaj informacje zawarte na tej stronie.

Polska okresu wolnej elekcji - okres historii Rzeczypospolitej Obojga Narodów trwający od 1573 do 1795 r.

Lista królów elekcyjnych panujących w Polsce

Henryk Walezy 1573-1574
Anna Jagiellonka 1575-1586 (od 1576 faktyczną władzę sprawował Stefan Batory)
Stefan Batory 1576-1586
Zygmunt III Waza 1587-1632
Władysław IV Waza 1632-1648
Jan II Kazimierz Waza 1648-1668
Michał Korybut Wiśniowiecki 1669-1673
Jan III Sobieski 1674-1696
August II Mocny 1697-1706
Stanisław Leszczyński 1704-1709
August II Mocny 1709-1733
Stanisław Leszczyński 1733-1736
August III Sas 1733-1763
Stanisław August Poniatowski 1764-1795

[edytuj] Między Jagiellonami a Wazami

Po bezpotomnej śmierci w roku 1572 Zygmunta Augusta szlachta stanęła przed trudnym wyborem. Dziedziczny za Piastów tron polski stał się elekcyjny już po śmierci Ludwika Węgierskiego, kiedy to królem obrano Jadwigę. Na sejmie konwokacyjnym w podwarszawskiej wsi Kamion (6-28 stycznia 1573) ustalono, że na czas bezkrólewia (interregnum) władzę sprawował będzie Prymas (w 1572 Jakub Uchański) tytułowany interrexem. Wyposażono go w prawo zwoływania zjazdów oraz mianowania i koronowania króla. Wybór władcy miał się dokonać przez powszechne głosowanie szlachty, czyli w wyniku elekcji viritim, o co szczególnie zabiegał Jan Zamojski. Kandydat do tronu przed ogłoszeniem musiał zaprzysiąc poszanowanie przywilejów i wolności szlacheckich (artykuły henrykowskie).

Wygaśnięcie męskiej linii Jagiellonów spowodowało, że o koronę polską ubiegać się zaczęli: brat króla Francji Henryk de Valois, car moskiewski Iwan Groźny, syn cesarza Maksymiliana Habsburga Ernest oraz Stefan Batory. Zwyciężył Henryk Walezy, zaprzysiągł podstawowe zobowiązania władcy i objął rządy w kraju. Szlachta narzuciła mu warunki, tzw. pacta conventa czyli zobowiązania, jakie musi wypełnić w czasie panowania. Henryk złożył obietnice, prawdopodobnie nierealne: np: wybudowanie własnym kosztem floty polskiej. Po czterech miesiącach panowania Henryk uciekł z kraju na wieść o śmierci brata, króla Francji.

Kolejnym władcą została wybrana Anna Jagiellonka - siostra Zygmunta II Augusta i ostatnia z rodu Jagiellonów a jej mężem i faktycznym władcą został Stefan Batory. Część magnaterii nie uznała tego wyboru i ogłosiła królem cesarza Maksymiliana II, jednak cesarz wkrótce zmarł. Rządy księcia Siedmiogrodu miały przynieść poprawę stosunków z Turcją. Batory przez całe życie prowadził rządy silnej ręki (słynna sprawa ścięcia za zdradę Samuela Zborowskiego). Władca nie zgadzał się by ktokolwiek stał nad nim: "...człowiekiem wolnym urodziłem się(...) zanim do tej ziemi przybyłem. (...) Wy sami mi włożliście mi koronę na głowę. Jestem więc waszym rzeczywistym, a nie malowanym monarchą i nie ścierpię żeby kto nade mną panował. (...) tak strzeżcie wolności waszej, aby się w swawolę nie przerodziła". Panowanie władcy wypełniły wojny z Rosją (oblężenie Pskowa, w których odzyskał Inflanty. polityka zagraniczna króla opierała się na podbiciu kraju carów i wspólnymi siłami Rzeczypospolitej i Rosji wyzwoleniu Węgier z panowania tureckiego. Władca zreformował armię, tworząc piechotę wybraniecką, liczącą 3 tysiące żołnierzy. Po śmierci Iwana Groźnego władca próbował wykorzystać sytuację do podboju Rosji, jednak planom tym sprzeciwił się sejm.

[edytuj] Epoka Wazów

W 1587 roku na tron wybrano Zygmunta Wazę (wnuka Zygmunta Starego). W czasie jego rządów odzyskano Smoleńsk i Ziemię Siewiersko-Czernichowską oraz prowadzono wojnę ze Szwecją o sukcesję w tamtym kraju. Rządy Zygmunta przyniosły utratę wiekszości Inflant. Kolejny władca również pochodził z dynastii Wazów, był to Władysław IV Waza, syn Zygmunta III. Pod koniec jego życia wybuchło największe powstanie kozackie w historii Polski. W 1648 rządy objął jego brat Jan II Kazimierz (ex-kardynał). W tym czasie utracono ostatecznie Inflanty i zwierzchność nad Prusami Książęcymi. W 1667 podpisano traktat andruszowski, który oddał Rosji Smoleńsk i Kijów razem z większością Ukrainy.

Po abdykacji Jana Kazimierza pierwszy raz wybrano na tron Polaka, był nim syn Jeremiego Wiśniowieckiego, Michał Korybut Wiśniowiecki. W czasie jego nieudolnych rządów utracono na rzecz Turcji Podole. Kolejny władca to również Polak - Jan III Sobieski - jeden z najwybitnieszych władców. Za jego panowania prowadzono udane wojny z Turkami w tym wyzwolenie Wiednia.

[edytuj] Epoka Saska

Zobacz więcej w osobnym artykule: Polska w czasach saskich.

Za rządów jego następcy Augusta Mocnego z dynastii Wettinów podpisano pokój z Turcją( 1699) i odzyskano Podole. Ten okres przyniósł powolną odbudowę gospodarki i dalszą utratę pozycji międzynarodowej. August II został zdetronizowany przez Szwedów w czasie wojny północnej i zastąpiony przez Stanisława Leszczyńskiego. August II wrócił na tron po klęsce Szwecji w wojnie z Rosją jego następcą został Stanisław Leszczyński lecz wybór ten nie spodobał się Rosji i dokonano kolejnej elekcji Augusta III z dynastii Wettinów. Jego panowanie to najdłuższy okres pokoju w I Rzeczypospolitej. Do głosu doszedł wówczas pacyfizm szlachty, która widziała przyszłość państwa w zachowaniu neutralności, a słabość Rzeczypospolitej miała w ich oczach uratować kraj przed zakusami sąsiadów.

[edytuj] Oświecenie w Polsce

Zobacz więcej w osobnym artykule: Oświecenie w Polsce.

Za początek Oświecenia w Polsce uważa się rok 1764. Po śmierci Augusta III w granice Rzeczypospolitej wkroczyła armia rosyjska. W jej asyście nieliczna szlachta wybrała królem Stanisława Augusta Poniatowskiego, który rozpoczął wprowadzanie w Polsce reform oświeceniowych, których zakres określała jednak Rosja poprzez swoich ambasadorów. Od 1768 Polska stała się formalnie protektoratem rosyjskim w którym wprowadzono reformy gospodarcze i próbę reformy systemu edukacji, wobec kasaty zakonu jezuitów. Za panowania Stanisława Augusta odbył się Sejm Czteroletni, który uchwalił Konstytucję 3 Maja, przywracającą formalną suwerenność Rzeczypospolitej. Panowanie ostatniego elekta to trzy rozbiory Polski, wskutek których Polska zniknęła z mapy politycznej Europy.