Jan Zamoyski

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Rodzice

Stanisław Zamoyski
Anna Herburt

Małżeństwa

Anna Ossolińska
Krystyna Radziwiłł
Gryzelda Batory
Barbara Tarnowska

Dzieci

z Barbarą Tarnowską
Tomasz Zamoyski

Data urodzenia

Miejsce urodzenia

Data śmierci

Miejsce śmierci

Jan Sariusz Zamoyski (Jan Zamojski) herbu Jelita, (ur. 1542, zm. 1605) – polski szlachcic, magnat, sekretarz królewski od 1605, podkanclerzy koronny od 1576, kanclerz wielki koronny od 1578 i hetman wielki koronny Rzeczypospolitej Obojga Narodów od roku 1581. Generalny starosta krakowski w latach 1580-1585, starosta bełski, międzyrzecki, krzeszowski, knyszyński i derpski. Doradca króla Zygmunta II Augusta i Stefana Batorego. Główny przeciwnik sukcesora po Batorym, Zygmunta III Wazy. Był jednym z najlepszych dyplomatów, polityków i mężów stanu swoich czasów i główną siłą polityczną Rzeczypospolitej przez całe swoje życie.

Spis treści

1 Biografia
- 1.1 Wczesne lata: królewskie wsparcie
- 1.2 Lata późniejsze: w opozycji do tronu
2 Zobacz też

[edytuj] Biografia

[edytuj] Wczesne lata: królewskie wsparcie

Urodził się w rodzinie kalwińskiej, która wysłała go na studia do słynnego gimnazjum protestanckiego w Starsbourgu. Po jego ukończeniu, przeniósł się do Padwy, co wiązało się z jego przejściem na katolicyzm. Studiował na uniwersytetach w Paryżu i Padwie, gdzie w 1563 pełnił urząd rektora. Od początku swych studiów poważnie interesował się polityką. Po powrocie do kraju został mianowany sekretarzem króla Zygmunta II. W 1563 napisał De senatu Romano, broszurę o starożytnym Rzymie, w której doszukiwał się odniesień zasad konstytucyjnych republiki rzymskiej do Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów w 1572 użył swych wpływów na sejmie elekcyjnym aby wymusić elekcję viritim (cała szlachta ma prawo głosować na króla). W tym czasie napisał broszurę Modus electionis. Był przyjacielem Mikołaja Sienickiego i Hieronima Ossolińskiego i wkrótce stał się jednym z przywódców odłamu średniozamożnej szlachty w Rzeczypospolitej, której celem była egzekucja praw, zachowująca unikalny system demokratyczny w Rzeczypospolitej z dominującą rolą niższej szlachty. Był tak wpływowym człowiekiem, że grupę tę nazwano wkrótce zamojczykami.

Hetman Jan Zamoyski na koniu

Był w opozycji do magnaterii, która chciała zaoferować polski tron Habsburgom. Podczas elekcji w 1573 popierał Henryka III Walezego, a podczas elekcji w 1575 jego faworytem był wrogi Habsburgom Stefan Batory. W tym czasie był jednym z najpotężniejszych ludzi w kraju, zdobył tytuły hetmana wielkiego koronnego oraz kanclerza. Wkrótce stał się jednym z najbogatszych polskich magnatów. Wspierał politykę Batorego przeciwną Habsburgom i imperium otomańskiemu oraz opowiadał się po stronie Batorego w jego dążeniach do wzmocnienia władzy królewskiej i osłabienia magnaterii. Wziął na siebie część przygotowań do wojny z Rosją w latach 1579-1581, podczas której zdobył Wieliż i Zawołocze. W 1584 przyczynił się do ujęcia i stracenia nastającego na życie króla banity Samuela Zborowskiego, co sprawiło, że stracił popularność w masach szlacheckich, a nawet wytoczono w 1585 sąd sejmowy, który zajął się analizą legalności jego działań.

autograf Jana Zamoyskiego

portret Jana Zamoyskiego

[edytuj] Lata późniejsze: w opozycji do tronu

Po śmierci Batorego w 1586 pomógł Zygmuntowi III Wazie w zdobyciu polskiego tronu, pokonując siły wspierające kandydata Habsburgów, arcyksięcia austriackiego Maksymiliana III Habsburga w bitwie pod Byczyną w 1588, kiedy to magnaci wspierający Maksymiliana próbowali siłą zdobyć stolicę Polski, Kraków. Arcyksiążę został uwięziony w Krasnymstawie, po czym na mocy paktów będzińsko-bytomskich zrzekł się pretensji do polskiego tronu.

Mimo wszystko, na samym początku rządów Zygmunta III, Zamoyski, który wiernie służył królom Rzeczypospolitej, dołączył do opozycjonistów walczących z polityką Zygmunta III, który chciał wzmocnić władzę królewską i przeobrazić Rzeczpospolitą w monarchię absolutną poprzez przymierze z Habsburgami w celu zapewnienia sobie ich pomocy w odzyskaniu szwedzkiego tronu. Nowy król obawiał się wpływów kanclerza, a zgodnie z prawem Rzeczypospolitej nie był w stanie odwołać go ze stanowiska. Z kolei Zamoyski traktował króla jak pionka w grze i ignoranckiego obcokrajowca. Jako przeciwnik króla przestrzegał przed niepotrzebną ingerencją Rzeczypospolitej w wojny dynastyczne w Szwecji, zwłaszcza że ciągle istniało zagrożenie ze strony imperium otomańskiego. Jego polityka i działania przeciwstawiały się (lub ewentualnie próbowały uniknąć) tendencjom w kierunku absolutyzmu, które charakteryzowały pozostałe państwa Europy. Otwarty konflikt między kanclerzem a królem wybuchł podczas sejmu w 1592, kiedy Zamoyski odkrył, że Zygmunt spiskuje aby scedować koronę polską dla Habsburgów w zamian za ich wsparcie w walce o szwedzki tron. Zamoyski nie zdołał zdetronizować króla, ale udało mu się wywalczyć wolną rękę podczas interwencji w Mołdawii, gdzie w 1595 pomógł hospodarowi Jeremiemu Mohyle w objęciu tronu. W 1600 walczył przeciwko hospodarowi wołoskiemu Michałowi Walecznemu, który zdobył Mołdawię kilka miesięcy wcześniej.

Pomnik Jana Zamoyskiego w Zamościu

Pokonał go w bitwie pod Bukową 20 października 1600 i przywrócił tron mołdawski Jeremiemu Mohyle, pomógł również jego bratu Szymonowi Mohyle w objęciu tronu hospodarstwa wołoskiego, rozciągając tym samym wpływy Rzeczypospolitej na te kraje aż po Dunaj.

W latach 1600-1601 brał udział w wojnie przeciwko najazdowi szwedzkiemu dowodząc siłami polskimi w bitwach o Inflanty. W 1600 odbił z rąk Szwedów kilka zamków warownych, rok później zdobył Wolmar i Fellin, a w 1602 Biały Kamień. Kampania ta była dla niego zbyt surowa, dlatego w 1602 zrezygnował z dowództwa.

W 1580 założył miasto Zamość. W ciągu swojego życia zdążył bardzo się wzbogacić. Miał w posiadaniu 24 miast i ok. 816 wsi (ok. 6400 km²), oraz jako dzierżawca dóbr królewskich 35 miast i 1024 wsi (ok. 11 100 km²). W 1589 r. utworzył w celu utrzymania pozycji rodu i zapobieżenia rozdrobnieniu majątku Ordynację Zamojską, którą zarządzało po nim kolejno XV ordynatów, a przetrwała ona do 1944 r. W 1595 ufundował Akademię Zamojską. Posiadał własne wojsko w skład którego wchodziło 4 000 piechoty(głównie dragonów i piechoty węgierskiej) oraz 2 000 jazdy.