Pomorze

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy krainy historycznej. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Herb Pomorza Zachodniego z XV-XVII wieku

Mapa Pomorza Zachodniego, XVII wiek
Eilhard Lubinus

Pomorze – kraina historyczna na terenie Polski i Niemiec, u ujścia Reknicy, Odry i Wisły do Morza Bałtyckiego. Nazwa regionu (kasz. Pòmòrskô pom. Pòmòrze, łac. Pomerania, niem./szw. Pommern) wywodzi się od geograficznego położenia regionu.

[edytuj] Geografia

Pomorze obejmuje znaczny obszar w północnej części Rzeczypospolitej i Niemiec. Obejmuje Pomorze Przednie, Rugię, Pobrzeże Szczecińskie, Pobrzeże Koszalińskie, Pomorze Gdańskie, Kaszuby i Pojezierze Pomorskie. Granice regionu opierają się na Reknicy (na zachodzie) i Wiśle (na wschodzie) oraz, od południa, na linii Warty i Noteci.

Większa część Pomorza znajduje się w granicach Polski, w obrębie województw: zachodniopomorskiego i pomorskiego. Niewielkie fragmenty regionu znajdują się w województwach: wielkopolskim i lubuskim. Po stronie niemieckiej znajduje się Pomorze Przednie. Jego terytorium w całości znajduje się w obrębie kraju związkowego Meklemburgia-Pomorze Przednie. Podział ten ukształtował się w wyniku trzech konferencji pokojowych (Teheran, Jałta, Poczdam), kończących II wojnę światową.

Na Pomorzu dominuje krajobraz morenowy, a więc występują tu liczne naturalne jeziora. Całe Pomorze leży w zlewisku Morza Bałtyckiego. Charakterystyczną cechą regionu są krótkie, uchodzące bezpośrednio do morza rzeki, jak Parsęta, Rega, Słupia, Łeba czy Piana, oraz duże, płytkie jeziora przybrzeżne, jak Łebsko i Gardno. Na rzekach, głównie na Słupi, znajdują się zbiorniki retencyjne. Największe z nich to Strzegomino i Głębokie. Do celów energetycznych wykorzystano również jeziora naturalne: Kwiecko koło Żydowa oraz Żarnowieckie. Woda z tych zbiorników zasila elektrownie szczytowo-pompowe.

Największe miasta Pomorza to: Gdańsk, Szczecin, Gdynia, Elbląg, Koszalin, Słupsk i Stralsund. Duże znaczenie historyczne mają również: Wolgast, Greifswald, Kołobrzeg, Stargard Szczeciński, Wolin i Kamień Pomorski.

[edytuj] Podział

Najprostszy i najbardziej rozpowszechniony podział dzieli Pomorze na dwa główne regiony:

Podział ten ukształtował się w średniowieczu, gdy region gdański został zajęty przez Polskę, a region zachodni – tylko zhołdowany. Podział ten został podtrzymany przez dalsze dzieje. W skład Pomorza Zachodniego wchodziły księstwa, od których nazw wzięły kolejne części regionu:

Pomorze Szczecińskie (Pomorze Nadodrzańskie, na bazie Księstwa Szczecińskiego)
Pomorze Przednie (Pomorze Wołogoskie, na bazie Księstwa Wołogoskiego)
Rugia (Pomorze Rańskie, na bazie Księstwa Rugii)

Pojawiły się również obszary przejściowe, które formalnie nie należały do żadnej ze stron: ziemie lęborska i bytowska.

Na Pomorzu Gdańskim natomiast powstał podział na Kaszuby i Kociewie, jednak był on uwarunkowany tradycją, a nie podziałem terytorialnym.

Historyczny podział Pomorza

Pomorze Zachodnie: Pomorze Przednie • Pomorze Środkowe • Pomorze Szczecińskie • Rugia
Pomorze Gdańskie: Kaszuby • Kociewie • Ziemia lęborsko-bytowska

[edytuj] Historia

W średniowieczu region zamieszkiwany był przez słowiańskie plemiona: Pomorzan (Kaszubów) w części przedodrzańskiej oraz Połabian (Ranów, Wieletów, Obodrzyców i innych) w części zaodrzańskiej. Główne ośrodki znajdowały się w (licząc od wschodu) Gdańsku, Kołobrzegu, Wolinie (potem Szczecinie), Arkonie.

Od VIII do IX wieku istniało Księstwo Pomorskie, które obejmowało ziemie od Gdańska, aż pod Rostock.

Ziemie między ujściami Wisły i Odry podbite zostały przez władców polskich, jednak przy każdym osłabieniu władzy centralnej górę brały dążenia do odzyskania niezależności. Pierwszy swoją władzę nad całym Pomorzem między Wisłą a Odrą rozciągnął najprawdopodobniej Mieszko I. Ponownego podboju dokonywali Kazimierz Odnowiciel oraz Bolesław Krzywousty. W wyniku naporu Sasów do XIII wieku całe Pomorze zaodrzańskie znalazło się w granicach Cesarstwa.

W czasie rozbicia dzielnicowego Pomorze przedodrzańskie praktycznie uniezależniło się od Korony pod rządami rodu Gryfitów. Księstwa Gryfitów, choć sięgnęły po część ziem zaodrzańskich, same podatne były na rozbicie i w 1181 roku popadły w silną zależność lenną od Cesarstwa. Bliższe związki z Krakowem wykazywało Pomorze Gdańskie, które po rządach lokalnej dynastii wróciło pod władzę Łokietka, aby niemal natychmiast w 1308 roku zostać zdobyte przez Krzyżaków (rzeź Gdańska).

Pod koniec swego życia nieudaną próbę ponownego związania Pomorza Zachodniego z Koroną podjął Kazimierz III Wielki, pragnąc uczynić swym dziedzicem wnuka, Kaźka, księcia słupskiego. Po drugim pokoju toruńskim w 1466 roku Pomorze Gdańskie wróciło pod władzę króla Polski.

W 1637 wymarła dynastia Gryfitów. W 1648 w wyniku pokoju westfalskiego zachodnia część księstwa pomorskiego z Rugią i ujściem Odry przypadła Szwecji, a wschodnia elektoratowi Brandenburgii. Posiadłości szwedzkie z czasem coraz bardziej przechodziły na rzecz przeradzającej się w Prusy Brandenburgii. W 1720 roku Szczecin przeszedł pod władanie Prus, stając się stolicą prowincji Pommern. W 1772, w efekcie I rozbioru Rzeczypospolitej, w granicach Prus znalazło się polskie dotąd Pomorze Gdańskie (z wyjątkiem Gdańska). Prusy objęły wreszcie całe Pomorze w wyniku kongresu wiedeńskiego w 1815 przejmując ostatni jego skrawek od Szwecji (Wołogoszcz, Gryfię, Strzałów i Rugię).

Po reformie administracyjnej z 1818 roku Pomorze zostało podzielone na dwie prowincje: Pommern i Westpreussen (Prusy Zachodnie). W skład pierwszej prowincji wchodziły rejencja: szczecińska, stralsundzka i koszalińska. W 1832 roku rejencja stralsundzka została włączona do rejencji szczecińskiej, natomiast w 1838 roku powstała na południu Pomorza Zachodniego nowa rejencja pilska. Druga dzieliła się na rejencję gdańską i kwidzyńską.

Po I wojnie światowej odrodzona Polska otrzymała okrojone Pomorze Gdańskie, które wkrótce stało się jednym z pretekstów hitlerowskiego ataku w roku 1939. Po II wojnie światowej, w wyniku decyzji Wielkiej Trójki, Polska otrzymała całe Pomorze między Wisłą a Odrą. W pierwszych latach powojennych (zgermanizowani w XVII i XVIII w.) autochtoniczni Pomorzanie (z wyjątkiem słowiańskojęzycznych Kaszubów zostali wysiedleni do Niemiec, a ich miejsce zajeli kresowiacy i Ukraińcy. W granicach NRD, a potem zjednoczonych Niemiec pozostało tzw. Pomorze Przednie, (niem. Vorpommern), które wraz z Meklemburgią stanowi kraj związkowy.

[edytuj] Współpraca międzynarodowa

Gminy Pomorza współpracują w ramach euroregionów Bałtyk i Pomerania. Niemal każde miasto posiada jedno lub więcej miast partnerskich z różnych części Europy i świata.

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Bibliografia

Pommersches Urkundenbuch. Bd. 1-6. Stettin 1868-1906 [1]. Kopia cyfrowa w KPBC.
Marian Biskupiński (ed.), Śląsk i Pomorze w historii stosunków polsko-niemieckich w średniowieczu. XII Konferencja Wspólnej Komisji Podręcznikowej PRL-RFN Historyków 5-10 VI 1979 Olsztyn, Instytut Zachdni, Poznań 1987
Antoni Czubiński, Zbigniew Kulak (ed.), Śląsk i Pomorze w stosunkach polsko-niemieckich od XVI do XVII w. XIV Konferencja Wspólnej Komisji Podręcznikowej PRL-RFN Historyków, 9-14 VI 1981 r. Zamość, Instytut Zachodni, Poznań 1987
Pomorze (strona w języku niemieckim)