Wieżowiec
Z Wikipedii
Wieżowiec (drapacz chmur) to bardzo wysoki, wielokondygnacyjny budynek zdolny (w przeciwieństwie do innych konstrukcji, takich jak wieże i maszty) tworzyć warunki do życia i zamieszkania. Wprawdzie nie istnieją żadne ogólne oficjalne regulacje, ale oprócz wysokości, również inne kryteria, takie jak kształt, wygląd, lokalizacja i obecność innych budynków, mogą wpłynąć na sklasyfikowanie budynku jako wieżowca. W Stanach Zjednoczonych istnieje niepisana reguła, według której za wieżowiec uznawany jest budynek o wysokości przekraczającej 150 m. W innych rejonach świata niższy budynek również może zostać uznany za drapacz chmur, zwłaszcza jeśli dominuje nad otoczeniem. W takim przypadku nazwanie budynku wieżowcem zwykle (ale nie zawsze) oznacza wyraz dumy i zachwytu. Wieżowce przekraczające 300 m (1000 stóp) są czasami określane mianem superwysokich. Wieżowca nie powinno mylić się z nieco ogólniej sformułowanym terminem wysokościowiec. Według definicji Emporis Data Committee, wysokościowiec to budynek mający przynajmniej 35 m (115 stóp) wysokości, podzielony regularnie na piętra [1]. Wszystkie wieżowce są wysokościowcami, lecz tylko najwyższe wysokościowce są wieżowcami. Za miejsce narodzin drapaczy chmur powszechnie uznaje się Chicago.
Określenie drapacz chmur (pierwotnie był to termin żeglarski odnoszący się do wysokiego masztu lub żagla na żaglowcu) przylgnęło do wysokich budynków pod koniec XIX wieku jako wyraz publicznego zachwytu nad potężnymi konstrukcjami wznoszonymi w tamtych czasach w Chicago i Nowym Jorku. Formalnie wieżowce określono później w oparciu o wynalazki w dziedzinie inżynierii budowlanej dokonane w latach 80. XIX wieku, które umożliwiły budowę wysokich wielopiętrowych budowli. Według technicznej definicji, drapacz chmur bazował na stalowym szkielecie, jako przeciwieństwie konstrukcji wznoszonych przy użyciu technologii murarskich, które wyczerpały swoje możliwości w 1891, wraz z powstaniem Monadnock Building. Ratusz fiadelfijski, powstały w 1901, do dziś pozostaje najwyższym budynkiem wzniesionym przy użyciu tej technologii. Rama stalowa, stopniowo udoskonalana, zwiększała swoje możliwości wspierania konstrukcji budynków, po wzniesieniu przy jej użyciu kilku obiektów w Chicago i Nowym Jorku rozwinęła się na tyle, by samodzielnie utrzymywać budynek. Obecnie jednak wiele najwyższych wieżowców powstaje w mniejszej lub większej części z żelbetonu.
Spis treści |
[edytuj] Zastosowanie
W wieżowcach najczęściej znajdują się siedziby wielkich przedsiębiorstw (takich jak np. banki) lub korporacji, powierzchnie biurowe i użytkowe wynajmowane mniejszym firmom bądź instytucjom, obiekty usługowo-handlowe, mieszkalne, hotele, centra kongresowe, rozrywki i wiele innych. Budowa wieżowca pokazuje siłę przedsiębiorstwa i wpływa korzystnie na jego wizerunek. Często wieżowce służą jako punkty orientacyjne, niekiedy na wyższych piętrach znajdują się kawiarnie bądź restauracje oraz punkty widokowe. Oświetlone w nocy, są niejednokrotnie ozdobami miast.
[edytuj] Historia
[edytuj] Początki
Wynalazkami kluczowymi dla powstania nowoczesnych wieżowców były stal, szkło, żelbeton, wydajne pompy wodne oraz windy. Przed nadejściem XIX wieku budynki wyższe niż 6 pięter należały do rzadkości. Wielka liczba schodów była niepraktyczna dla mieszkańców, problemy sprawiała też konieczność uzyskania odpowiedniego ciśnienia, niezbędnego do wyniesienia wody na wysokość większą niż 15 m. Mimo problemów sanitarnych, wysokie budynki mieszkalne powstawały w niektórych miejscach nawet w XVI wieku. Przykładowo w Edynburgu (Szkocja) mur obronny wytyczał ściśle granice miasta. Z powodu ograniczonej powierzchni domy stały się wyższe, powszechnymi były 11-piętrowe, a zdarzały się nawet 14-piętrowe. Wiele z tych kamiennych budowli dotrwało do naszych czasów i można je zobaczyć na edynburskim Starym Mieście, zwłaszcza w pobliżu Royal Mile.
[edytuj] Flaxmill i rama stalowa
Najstarszą konstrukcją wykorzystującą nowoczesną stalową ramę jest Flaxmill w Shrewsbury (Wielka Brytania). Wzniesiony w 1797, zwany jest dziadkiem wszystkich wieżowców. Przy jego budowie użyto ogniotrwałej kombinacji żeliwnych kolumn i belek umieszczonych w jego szkielecie. Udoskonalone formy tej konstrukcji pozwalały później wznosić nowoczesne wieżowce. Niestety obecnie zabytek ten pozostaje opuszczony i wymaga sporych nakładów, aby mógł dalej istnieć. 31 marca 2005 ogłoszono, że English Heritage kupi Flaxmill, by mógł odzyskać dawną świetność.
[edytuj] Szkielet Chicagowski
Pierwszym nowoczesnym wieżowcem był 10-piętrowy Home Insurance Building w Chicago, wybudowany w latach 1884-1885. Chociaż jego wysokość nie jest obecnie uważana za szczególnie imponującą, architekt, Major William Le Baron Jenney, opracował pierwszą ramę nośną. W budynku tym stalowa konstrukcja brała na siebie część ciężaru ścian, wcześniej musiały one same utrzymywać budynek. Wynalazek ten doprowadził do powstania sposobu wznoszenia znanego jeko szkielet chicagowski. Od tej pory niebo stało przed budowniczymi otworem.
[edytuj] Wkład Wielkiej Brytanii
Dla niektórych zaskakującym może wydać się fakt, że Wielka Brytania również ma swój udział w początkowym okresie rozwoju wieżowców. Pierwszym obiektem na świecie, który można by uznać za wieżowiec, był ówcześnie największy hotel świata, Grand Midland Hotel, znany obecnie jako St. Pancras Chambers (Londyn), o wysokości 82 m, wzniesiony w 1873. Dwunastopiętrowy Shell Mex House, zbudowany w Londynie rok po ukończeniu Home Insurance Building, pobił nowojorską konstrukcję zarówno pod względem wysokości, jak i ilości pięter.
[edytuj] Zatrzymanie postępu w Europie
Większość wczesnych wieżowców powstała pod koniec XIX wieku w już wcześniej gęsto zabudowanych rejonach Chicago, Londynu i Nowego Jorku. Londyńscy budowniczowie zostali jednak szybko ograniczeni niechęcią królowej Wiktorii do podobnych przedsięwzięć, tendencja ta utrzymała się, z małymi wyjątkami, do lat 50. XX wieku. Troska o estetykę i bezpieczeństwo pożarowe ograniczyła budowanie wieżowców w pierwszej połowie XX wieku również w kontynentalnej Europie.
[edytuj] Rywalizacja o najwyższy budynek
Po wczesnym okresie rywalizacji z Chicago o wyższy budynek, Nowy Jork pewnie objął prowadzenie wraz z ukończeniem American Surety Building. Projektanci z Chicago, ograniczeni prawem pozwalającym wznosić obiekty co najwyżej 40-piętrowe, musieli ustąpić, na długo pozostawiając Nowemu Jorkowi zaszczyt posiadania najwyższego budynku na świecie. Nowojorscy przedsiębiorcy rozpoczęli około 1920 wewnętrzną rywalizację, wznosili coraz wyższe wieżowce, chcąc mieć dla siebie tytuł najwyższego budynku świata, kulminacja wyścigu nastąpiła na początku lat 30., kiedy to w odstępie nieco ponad roku ukończono 40 Wall Street, Chrysler Building oraz Empire State Building, kolejno odbierające sobie tytuł. Empire State Building pozostał najwyższym budynkiem świata przez 40 lat, stając się najbardziej znanym wieżowcem na Ziemi. Począwszy od lat 30, wieżowce zaczęto wznosić również w Ameryce Łacińskiej (Sao Paulo, Buenos Aires, Meksyk) i Azji (Szanghaj i Hongkong). Tuż po II Wojnie Światowej w ZSRR planowano wzniesienie 8 potężnych wieżowców, nazwanych Wieżami Stalina, ostatecznie powstało 7 z nich. Również reszta Europy zaczęła powoli przekonywać się do drapaczy chmur, poczynając od Hiszpanii w latach 50. Na przełomie lat 50. i 60. wieżowce zaczęły powstawać w Afryce, na Bliskim Wschodzie i w Oceanii (głównie Australia).
[edytuj] Nowy Jork, Hongkong i Chicago
Obecnie, mimo zniszczenia World Trade Center i stosunkowo powolnego tempa powstawania nowych budynków, żadne miasto na świecie nie posiada większej liczby ukończonych pojedynczych wolnostojących wieżowców o wysokości przekraczającej 152 m (500 stóp) niż Nowy Jork - jest ich tam 185.
Hongkong ma ich najwięcej (188), jeśliby uznać wieże wznoszące się ze wspólnej podstawy i te, które rozdzielają się na różne budynki dopiero po kilku piętrach jako oddzielne (Emporis liczy właśnie w ten sposób). Gdyby kompleksy wieżowców Hongkongu liczyć jako pojedyncze, w mieście znajdowałoby się ich 'zaledwie' 116. Liczba ta jednak ustawicznie się zwiększa, wiele znajduje się w fazie budowy w związku z przedłużającym się boomem budowlanym w tym mieście.
Panorama Chicago, miasta, w którym wymyślono wieżowce, nie mogła rosnąć, dopóki w 1960 nie rozluźniono przepisów prawa budowlanego, przez następne 15 lat powstało tam wiele wieżowców, z 442-metrowym Sears Tower na czele, obecnie znajduje się tam 87 budynków powyżej 152 m. Chicago przeżywa obecnie ogromny boom inwestycyjny, który zapewne wyraźnie zaznaczy się w już teraz imponującej panoramie miasta. Od 2000 wzniesiono tam co najmniej 40 budynków o 50 lub więcej piętrach.
Panoramy Chicago, Hongkongu i Nowego Jorku są uważane przez niektórych za wielką trójkę panoram miejskich świata.
[edytuj] Teraz
Obecnie wieżowce stają się coraz powszechniejsze w miejscach, w których brakuje terenu lub w centrach wielkich miast z powodu kosztów gruntu. Drapacze chmur odzwierciedlają również potęgę ekonomiczną miasta i państwa, wrażenie, którego doznawali ponad wiek temu Nowojorczycy jest obecnie udziałem między innymi wielu dynamicznie rozwijających się gospodarek Azji.
[edytuj] Chronologiczna lista najwyższych wieżowców
Wysokości na liście są wysokościami do dachu. Aktualny ranking wieżowców znajduje się na liście najwyższych budynków na świecie
| Rok Budowy | Nazwa | Miasto | Kraj | Wysokość do dachu | Piętra | Maszt | Status | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1873 | Equitable Life Building | Nowy Jork | USA | 142 ft | 43 m | 6 | Wyburzony | ||
| 1876 | St Pancras Chambers | Londyn | Wielka Brytania | 269 ft | 82 m | 9 | Stoi | ||
| 1889 | Auditorium Building | Chicago | USA | 269 ft | 82 m | 17 | 349 ft | 106 m | Stoi |
| 1890 | New York World Building | Nowy Jork | USA | 309 ft | 94 m | 20 | 349 ft | 106 m | Wyburzony |
| 1894 | Manhattan Life Insurance Building | Nowy Jork | USA | 348 ft | 106 m | 18 | Wyburzony | ||
| 1895 | Milwaukee City Hall | Milwaukee | USA | 350 ft | 107 m | 9 | Stoi | ||
| 1899 | Park Row Building | Nowy Jork | USA | 391 ft | 119 m | 30 | Stoi | ||
| 1908 | Singer Building | Nowy Jork | USA. | 612 ft | 187 m | 47 | Wyburzony | ||
| 1909 | Met Life Tower | Nowy Jork | USA | 700 ft | 213 m | 50 | Stoi | ||
| 1913 | Woolworth Building | Nowy Jork | USA | 792 ft | 241 m | 57 | Stoi | ||
| 1930 | 40 Wall Street | Nowy Jork | USA | 927 ft | 283 m | 70 | Stoi | ||
| 1930 | Chrysler Building | Nowy Jork | USA | 925 ft | 282 m | 77 | 1 046 ft | 319 m | Stoi |
| 1931 | Empire State Building | Nowy Jork | USA | 1 250 ft | 381 m | 102 | 1 472 ft | 449 m | Stoi |
| 1972 | World Trade Center (North tower) | Nowy Jork | USA | 1 368 ft | 417 m | 110 | 1 732 ft | 528 m | Zniszczony |
| 1974 | Sears Tower | Chicago | USA | 1 451 ft | 442 m | 108 | 1 729 ft | 527 m | Stoi |
| 1998 | Petronas Towers | Kuala Lumpur | Malezja | 88 | 1 483 ft | 452 m | Stoi | ||
| 2004 | Taipei 101 | Tajpej | Republika Chińska(Tajwan) | 1 474 ft | 448 m | 101 | 1 671 ft | 509 m | Stoi |
[edytuj] Burj Dubai
W chwili obecnej trwa budowa Burj Dubai w Dubaju (Zjednoczone Emiraty Arabskie). Wprawdzie ostateczna wyskość wieży utrzymywana jest w tajemnicy, ale mówi się, że będzie miała ponad 800 m wysokości i stanie się najwyższym budnykiem świata.
Wraz z powstaniem Burj Dubai pojawia się w środowiskach architektonicznych termin superdrapacz (superscraper). W chwili obecnej nie ma oficjalnej definicji, tym niemniej każda budowla o wysokości zbliżonej do Burj Dubai (której jeszcze nie znamy), najprawdopodobniej będzie mogła zostać określona tym mianem.
