พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

พลตรี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม พระนามเดิม พระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวกับเจ้าจอมมารดาสังวาลย์ ธิดานายศัลยวิชัย ( ทองคำ ณ ราชสีมา ) ทรงเป็นพระเจ้าลูกเธอองค์ที่ ๒๕ ในรัชกาลที่ ๔ ประสูติในพระบรมมหาราชวัง เมื่อวันเสาร์ เดือน ๕ ขึ้น ๑ ค่ำ ปีมะโรง จุลศักราช ๑๒๑๘ ตรงกับวันที่ ๕ เมษายน พ.ศ. ๒๓๙๙ เมื่อสมโภชเดือนแล้ว พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานนามว่า พระเจ้าลูกยาเธอพระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ เพราะในวันประสูติมีผู้นำทองคำก้อนใหญ่ ซึ่งขุดได้ที่ตำบลบางสะพานในเวลานั้นได้เข้ามาทูลเกล้าฯ ถวาย ทรงถือว่าเป็นศุภนิมิตมงคลสำหรับพระเจ้าลูกเธอพระองค์นี้

พระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ ทรงมีพระอนุชา พระขนิษฐาในเจ้าจอมมารดาเดียวกันอีก ๓ พระองค์คือ

• พระองค์เจ้าชายทองแถมถวัลยวงศ์ (ภายหลังได้รับสถาปนาเป็นกรมหลวงสรรพสาตรศุภกิจ สิ้นพระชนม์เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๒ ต้นสกุล ทองแถม )
• พระองค์เจ้าชายเจริญรุ่งราษี
• พระองค์เจ้าหญิงกาญจนากร

พระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ ทรงเริ่มการศึกษาวิชาอักษรไทย และบาลี กับพระองค์เจ้ากฤษณา หม่อมเจ้าหญิงจอ และพระยาปริยัติธรรมธาดา (เปี่ยม) และทรงศึกษาภาษาต่างประเทศกับ นางเลียวโนเว็น และ นายแป็ตเตอสัน จนสามารถตรัส และเขียนภาษาอังกฤษได้ดี

ทรงผนวชเป็นสามเณรที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม เมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๑ และเสด็จไปประทับ ณ วัดบวรนิเวศวิหาร ทรงผนวชที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม เมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๘ และประทับที่วัดราชประดิษฐ์สถิตมหาสีมาราม และได้ศึกษาพระธรรมวินัยกับสมเด็จพระสังฆราช (สา) เมื่อลาสิกขาแล้วทรงศึกษาวิชากฎหมายจากขุนหลวงไกรศรี (หนู) แล้วเข้ารับราชการเป็นนักเรียนศาลฎีกาในสมัยพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระเทเวศร์วัชรินทร์ เป็นอธิบดีศาลฎีกา

เมื่อวันที่ ๖ เมษายน พ.ศ. ๒๔๑๘ ได้เกิดสุริยุปราคาเต็มดวง ขึ้นในประเทศไทย "ท่านทอง" พระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ ได้ทรงคำนวนการเกิดสุริยุปราคาถวายพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว คณะนักดาราศาสตร์อังกฤษได้ตั้งค่ายสังเกตสุริยุปราคาที่แหลมเจ้าลาย จังหวัดเพชรบุรี นักดาราศาสตร์เหล่านี้ไม่สามารถถ่ายภาพสุริยุปราคาไว้ได้ คงมีแต่ภาพวาดฝีพระหัตถ์ของพระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ และถูกบันทึกอยู่ในตำราดาราศาสตร์ ในนามของ Prince Tong

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรณาโปรดเกล้าฯ ให้ทรงกรม เมื่อ พ.ศ. ๒๔๒๔ เป็นกรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม ทรงเป็นกำลังสำคัญของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในการรักษาดินแดนไทยทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ในกรณีพิพาทกับฝรั่งเศส ครั้งวิกฤต ร.ศ. ๑๑๒ ทรงเป็นแม่ทัพใหญ่ฝ่ายใต้ปราบปรามกบฏจีนฮ่อในมณฑลลาวพวนจนสงบราบคาบ

ในเวลาต่อมา ทรงดำรงตำแหน่งข้าหลวงต่างพระองค์สำเร็จราชการมณฑลฝ่ายเหนือ พ.ศ. ๒๔๓๖ ได้ทรงตั้งกองบัญชาการมณฑลลาวพวนที่ บ้านหมากแข้ง ทรงสร้างความเจริญ จากหมู่บ้านชนบทจนเป็นเมืองอุดร และต่อมาได้ยกฐานะเป็นจังหวัดอุดรธานี

พ.ศ. ๒๔๔๒ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็น กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม ทรงดำรงตำแหน่งเป็นผู้บัญชาการทหารเรือ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม สิ้นพระชมน์ ณ วังตรอกสาเก เมื่อวันที่ ๒๕ มกราคม พ.ศ. ๒๔๖๗ โรคอันตะ (ไส้ใหญ่ ) พิการ สิริพระชันษาได้ ๖๘ พรรษา ทรงเป็นต้นราชสกุล ทองใหญ่

สารบัญ 1 พระโอรส-ธิดา 1.1 หม่อมพริ้ง 1.2 หม่อมจันทร์ 1.3 หม่อมนวม 1.4 หม่อมเปลี่ยน 1.5 หม่อมทองสุก 1.6 หม่อมแก้ว 2 ลิงก์ภายนอก 3 อ้างอิง

[แก้] พระโอรส-ธิดา

[แก้] หม่อมพริ้ง

• พลตรี หม่อมเจ้าทองฑีฆายุ ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๒๙-๒๔๘๕) เษกสมรส หม่อมลุดมิล่า บาร์ซูคอฟ อิวาโนวิตซ์ ชายาชาวรัสเซีย ขณะที่ศึกษาวิชาการทหารม้าที่รัสเซีย ท่านได้รับความอนุเคราะห์จากพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมหลวงพิษณุโลกประชานารถ ต้นตระกูลจักรพงษ์รับเป็นลูกบุญธรรม ทรงมีบุตรชาย 2 คนและบุตรหญิงสองคนคือ
  • ม.ร.ว. จักรทอง ทองใหญ่ อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ (2513-14)สมรสกับ ศาสตราจารย์ ท่านผู้หญิงนพคุณ ทองใหญ่ ณ อยุธยา (ทาคากิ)ท่านทั้งสองมีบุตร 4 คนคือ
    • ม.ล. ประจักษ์ศิลป ทองใหญ่ (2482-ปัจจุบัน) สมรสกับ ผ.ศ. วันดี ทองใหญ่ อดีตคณบดีคณะครุศาสตร์ สถาบันราชภัฏสวนสุนันทา มีบุตร 3 คนคือ
      • นายประวาลทอง ทองใหญ่ ณ อยุธยา มหาบัณฑิตการจัดการธุรกิจ มหาวิทยาลัยแบรดลี่
      • นายน้ำทอง ทองใหญ่ ณ อยุธยา ครุศาสตร์บัณฑิต จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
      • น.ส. ประวีณศรี ไตรประคอง มหาบัณฑิตการจัดการธุรกิจ ศศินทร์
    • ม.ล. นีลรารา ชิโมมูระ สมรสกับ นายยาซูโอะ ชิโมมูระ นักวิทยาศาสตร์ทางด้านพลังงานนิวเคลียร์ ชื่อดังของประเทศญี่ปุ่น มีบุตร 3 คนคือ
      • นายฮิโรโนบุ ชิโมมูระ
      • นายบุนจิโร่ ชิโมมูระ
      • นายมิโนรู ชิโมมูระ
  • ม.ร.ว. พักตร์พริ้ง ทองใหญ่ สมรสกับ ม.ร.ว. คึกฤทธิ์ ปราโมช อดีตนายกรัฐมนตรี (2518-19)
  • ม.ร.ว. ผ่องลักษณ์ ทองใหญ่ สมรสกับ ม.ร.ว. ปิยะ รังสิต
  • ม.ร.ว. สิงคฑา ทองใหญ่ อดีตเสรีไทยและสมรสกับ นางวิเวียน ใช้ชีวิตในประเทศสหรัฐอเมริกาจนสิ้นชีวิต
• หม่อมเจ้าทองอนุวัติ ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๙๖) เษกสมรส

[แก้] หม่อมจันทร์

• หม่อมเจ้าหญิงอุไรวรรณ ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๕๒๐)
• หม่อมเจ้าหญิงสอิ้งมาศ ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๓๔-๒๕๑๕) เษกสมรส
• หม่อมเจ้าหญิงมาลากนก ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๓๘-๒๔๘๒)
• หม่อมเจ้าลายฉลุทอง ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๔๔-๒๕๓๔) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้านงลักษณ์ทัศนีย์ สวัสดิวัฒน์ กับหม่อมอีก ๑ คน
• หม่อมเจ้าหญิงเถาทองตรา ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๔๕-๒๔๙๖)

[แก้] หม่อมนวม

• หม่อมเจ้าหญิงพันธ์สิหิงค์ ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๓๓-๒๔๗๔) เษกสมรสกับหม่อมเจ้าทองเชื้อธรรมชาติ ทองแถม
• หม่อมเจ้าหญิงนาฏนพคุณ ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๓๕-๒๔๕๖) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าพันธุคำนพคุณ ทองแถม
• หม่อมเจ้าไศลทอง ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๓๖-๒๕๑๒) เษกสมรส
• หม่อมเจ้าหญิงลำทองแร่ ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๓๙-๒๕๒๗) เษกสมรส
• หม่อมเจ้าหญิงแพร่ทองทราย ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๔๑-๒๔๙๓) เษกสมรส
• หม่อมเจ้าหญิงสลักทองนูน ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๔๓-๒๕๑๓) เษกสมรส
• หม่อมเจ้าทองทูลถวาย ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๔๕-๒๕๓๐) เษกสมรส
• หม่อมเจ้าทองประทาศรี ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๔๙-๒๕๒๖) เษกสมรส .....บิดา พล.อ.อ.หม่อมราชวงศ์ศิริพงษ์ ทองใหญ่ (อดีตผู้บัญชาการทหารอากาศ)
• หม่อมเจ้าทองคำเปลว ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๕๕-?) เษกสมรส

[แก้] หม่อมเปลี่ยน

• หม่อมเจ้าทองมุ่นใหญ่ ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๓๖-?)
• หม่อมเจ้าหญิงมาลกสุวรรณ ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๓๙-?)
• หม่อมเจ้าหญิงข่ายทองถัก ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๔๑-๒๕๓๑) เษกสมรส

[แก้] หม่อมทองสุก

• หม่อมเจ้าก่องกาญจนา ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๓๘-๒๕๐๐) ทองสุก
• หม่อมเจ้าหญิงกรัณฑ์คำ ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๓๙-๒๕๒๘)

[แก้] หม่อมแก้ว

• หม่อมเจ้าทองแกมแก้ว ทองใหญ่ (พ.ศ. ๒๔๔๙-๒๔๓๓) เษกสมรสกับ เจ้าหญิงประกายคำ ณ ลำพูน ราชธิดาใน พลตรี เจ้าจักรคำขจรศักดิ์, เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ ๑๐

สมัยก่อนหน้า: กรมหมื่นภูธเรศธำรงศักดิ์

'พระนามกรมพระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๔ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม'

สมัยถัดไป: กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์

[แก้] ลิงก์ภายนอก

• สุริยุปราคาเต็มดวงในประเทศไทย 6 เมษายน 2418

[แก้] อ้างอิง

• Jeffy Finestone. 2542. สมุดพระรูป พระราชโอรส พระราชธิดา พระราชนัดดาใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. ปรียนันทนา รังสิต,ม.ร.ว. โลมาโฮลดิ้ง