Badem

Vikipedi, özgür ansiklopedi

→ Başlığın diğer anlamları için Badem (anlam ayrım) sayfasına bakınız.

?Badem

Badem çiçekleri

Bilimsel sınıflandırma

Alem:	Plantae
Şube:	Magnoliophyta
Sınıf:	Magnoliopsida
Takım:	Rosales
Familya:	Rosaceae
Alt familya:	Prunoideae
Cins:	Prunus
Tür:	P. dulcis

Binominal adı

Prunus dulcis
(Mill.) D. A. Webb

Badem ağacının açmış çiçekleri.

Sert kabuğuyla ve kabuğu kırılmış badem.

Badem [Prunus dulcis, Prunus amygdalus veya Amygdalus communis (bu isimler sinonimleridir)] gülgiller (Rosaceae) familyasının Prunoideae'ye alt familyasına bağlı yaprak döken küçük bir ağaç. Badem bu ağacın meyvesidir. Şeftali ile birlikte Prunusun altcinsi Amygdalusun içinde yer alır.

Prunusun diğer üyelerinin (örneğin erik ve kiraz) aksine meyve tatlı, etli dış çevreye sahip değildir. Bunun yerine derimsi bir örtü ile kaplıdır ve bunun içinde, sert bir kabuk ile kaplı yenilebilir çekirdek kısım bulunur. Bu kısım kuru yemiş olarak tüketilir.

Ağaç güneybatı Asya'ya özgüdür. Evcilleştirilmiş formu İngiliz adalarına kadar kuzeyde yetiştirilebilir. Küçük bir ağaçtır, 4-9 m uzunluğuna ulaşır. Mızraksı yapraklar yaklaşık 6-12 cm uzunluğunda olup kenarı dişlidir. Çiçekler genelde beyaz veya açık pembe, 5 taç yapraklı ve 3-5 cm çaplıdırlar. Yapraklardan önce erken ilkbaharda açarlar.

[değiştir] Köken ve Tarih

Bademin yabani formu Akdeniz bölgesi'nde Suriye, Lübnan, İsrail ve Ürdün'de yetişir. Bademler tarımsal olarak ilk kez burada yetiştirilmiş olmalı. Yetiştirilme ve evcilleştirilmesinden önce, yabani bademler yiyecek olarak toplanır ve büyük ihtimalle toksisitelerini kavurma benzeri yollarla arındırılırlardı. Evcilleştirilmiş bademler Yakın Doğu'da Erken Tunç Çağı'nda (veya belki de kısa bir süre daha öncesinde) ortaya çıkmıştırlar. Arkeolojik açıdan badem, Tutankhamon'un kabrinde (yaklaşık MÖ 1325) bulunan meyvelerdendir.

[değiştir] Ekolojik istekleri ve üretim

Global badem üretimi yaklaşık 1,5 milyon tondur. Yunanistan, İran, İtalya, Fas, Portekiz, İspanya, Suriye, Türkiye ve ABD ana üreticilerindendir.

Sıcak, ılık iklim ister, kurağa çok dayanır. Nemli havadan, soğuk rüzgardan hoşlanmaz. İlkbaharda erken çiçek açtığı için, geç gelen kırağılarda çiçekleri donar, meyve yapamaz.

Badem daha çok aşıyla yetiştirilir. Bazı çeşitleri tohumla da ürer. Fidanlar 3-4 yaşında meyveye yatar. 40-50 yıl ömrü vardır. Olgunlaşan meyvelerin dış kabuğu kurur ve açılır. Kendiliğnden yere düşenler toplanır.

[değiştir] Badem çeşitleri

Diş bademi: Yarı yumuşak kabukludur. Meyvesi iri; kabuğu delikli, kalınca yumuşak ve sarıdır. Dişle kolay kırılır. İçi yassı, geniş ve tatlıdır. Eylül'de olgunlaşır.
Taş bademi: Meyvesi orta iri, kabuğu sarı ve serttir. Zor kırılır. İçi dolgun, tatlı ve dayanıklıdır. Ekimde olgunlaşır.

[değiştir] Kullanımı

Çağlası, meyve içi çerez olarak yenir; şekerlere, pastalara konur. Ayrıca ikisi arasında taze iç badem olarakta tüketilmektedir. Yağı sanayide kullanılır. Bademin bileşiminde %54 yağ, %16,9 nişasta vardır. Madensel tuz ve vitamince zengindir.