Astronomia
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
L'astronomia es la sciéncia de l'observacion deis astres, que, per mai d'un biais d'observacions, establís l'origina, l'evolucion, lei proprietats fisicas e quimicas deis astres, la mecanica celèsta. Etimologicament, astronomia vòu dire "lei deis astres" (dau grègo αστρονομία = άστρον + νόμος).
L'astronomia es considerada coma la pus anciana dei sciéncias de l'umanitat. De nombrosei civilizacions despareissudas avián de bònei conoissenças en astronomia (soventei-fes liadas a l'astrologia), que n'atrobam lei marcas de biais variats. Uei encara aquesta sciéncia existís. Encuei s'es popularizada près dau grand public. Un certan nombre d'astronòmes amators juegan un ròtle dins aquesta disciplina, especialament per la descubèrta d'asteroïdes. L'astronomia es una dei rarei sciéncias que leis amators i pòdon encar jugar un ròtle important.
L'astrofisica es la branca de l'astronomia que determina lei fenomènes fisics deduchs de l'observacion deis astres. A l'ora d'ara, leis astronòmes an totei une formacion chanuda en astrofisica e seis observacions son gaireben sempre estudiadas dins un contèxte astrofisic. Existís pasmens un cèrt nombre de cercaires e de cercairitz qu'estudian exclusivament l'astrofisica. L'òbra deis astrofisicians es d'analizar de donadas d'observacions astronomicas e de ne deduire de fenomènes fisics.
[Modificar] Lei disciplinas de l'astronomia
Au començament, dau temps de la Grècia anciana e deis autrei civilizacions ancianas, l'astronomia consistissiá principalament en l'astrometria, valent a dire la mesura de la posicion dins lo cèu deis estèlas e dei planetas. Pus tard, deis òbras de Kepler e de Newton nasquèt la mecanica celèsta que permetèt la prevision matematica dei movements dei còrs celèstes sota l'accion de la gravitacion, en particular leis objèctes dau sistèma solar. La màger part dau trabalh dins aquelei doas disciplinas (l'astrometria e la mecanica celèsta), aperavans fach de man, es ara fòrça automatizada gràcias ais ordinators e ai captors CCD, an un ponch que son ara rarament consideradas coma de disciplinas distintas. Desenant, lo movement e la posicion deis objèctes pòdon èstre conoissuts lèu lèu, talament que l'astronomia modèrna es fòrça mai concernida per l'observacion e la compreneson de la natura fisica deis objèctes celèstes.
Despuei lo sègle vinten, l'astronomia professionala a tendéncia de se desseparar en doas disciplinas : astronomia d'observacion e astrofisica teorica. Maugrat lo fach que la màger part deis astronòmes emplegan lei doas dins sei recèrcas, dau fach dei diferents gaubis necessaris, leis astronòmes professionaus tendon a s'especializar dins un o l'autre d'aquelei domenis. L'astronomia d'observacion es concernida principalament per l'aquisicion de donadas, çò qu'inclutz la construccion e la mantenéncia deis instruments e lo tractament dei resultas. L'astrofisica teorica es principalament concernida per la recèrca deis implicacions observacionalas de mai d'un modèle, valent a dire que cèrca de comprendre e de predire lei fenomènes observats.
Lei domenis d'estudis de l'astronomia son tanben classificats en doas autrei categorias :
- Per subjècte, generalament segon la region de l'espai (per exemple, l'astronomia galactica) o lo tipe de problèma estudiat (formacion deis estèlas, cosmologia).
- Per lo biais d'observacion, segon lo tipe de particulas detectadas (lutz, neutrin) o la longor d'onda (ràdio, lutz visibla, infraroge).
[Modificar] Disciplinas per subjècte
| Astronomia d'observacion | Lo sistèma solar | L'estelam | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
|
||||||
|
||||||||
[Modificar] Disciplinas per tipe d'observacion
- Leis domenis espectraus
- lei rais gammas
- lei rais X
- la lutz ultravioleta
- la lutz visibla
- l'infraroge
- lo submillimetric
- lei radiacions ràdio
