Franklin Delano Roosevelt

Z Wikipedii

Franklin Delano Roosevelt ur. 30 stycznia 1882 w Hyde Parku, Nowy Jork zm. 12 kwietnia 1945 w Warm Springs, Georgia
32. Prezydent Stanów Zjednoczonych
Okres urzędowania	od 4 marca 1933 do 12 kwietnia 1945
Partia polityczna	Partia Demokratyczna
Poprzednik	Herbert Hoover
Następca	Harry S. Truman
48. Gubernator stanu Nowy Jork
Okres urzędowania	od 1 stycznia 1929 do 1 stycznia 1933
Poprzednik	Al Smith
Następca	Herbert H. Lehman

Franklin Delano Roosevelt (ur. 30 stycznia 1882 r. - zm. 12 kwietnia 1945 r.) - amerykański polityk, 32. prezydent USA. Czterokrotnie wybierany, z ramienia Partii Demokratycznej, w latach 1933-1945. Jedyny w historii prezydent USA pełniący urząd dłużej niż dwie kadencje, co doprowadziło do uchwalenia w 1947 roku 22 poprawki do konstytucji, ograniczającej liczbę sprawowanych kadencji do dwóch (wcześniej było to tylko prawo zwyczajowe).

Był synem Jamesa Roosevelta, dalekiego potomka holenderskich imigrantów, i Sary Ann Delano, wywodzącej się z rodziny francuskich hugenotów (pierwotnie noszących nazwisko de Lannoy).

Spis treści 1 Wczesne życie 2 Działalność polityczna 2.1 Wielki kryzys 2.2 Kampania wyborcza 3 Prezydentura 3.1 Polityka wewnętrzna 3.2 Polityka zagraniczna 4 Ciekawostki 5 Linki zewnętrzne

[edytuj] Wczesne życie

W dzieciństwie kształcony był przez guwernerów i nie miał kontaktu z rówieśnikami, dlatego, aby rozproszyć samotność, dużo czytał i rokrocznie podróżował do Europy. 1896-1900 uczęszczał do prywatnej szkoły Peabody w Groton w stanie Massachusetts, a w 1904 ukończył Uniwersytet Harvarda, edukację kontynuował do 1907 na Columbia University lecz studiów nie ukończył. Rozpoczął karierę prawniczą w spółce Carter, Ledyard & Milburn w Nowym Jorku, gdzie pracował do 1911.W 1905 roku ożenił się (wbrew woli rodziny) ze swoją daleką kuzynką Eleanor Roosevelt (Theodore Roosevelt, ówczesny prezydent, był obecny na ślubie swoich krewniaków), z którą miał sześcioro dzieci. Małżeństwo było raczej szczęśliwe, mimo że Roosevelt miał kilka kochanek.

[edytuj] Działalność polityczna

Wbrew tradycjom rodzinnym związał się z Partią Demokratyczną i z jej ramienia 1910-13 był senatorem stanowym (członkiem Izby Wyższej Legislatury) Nowy Jork. W 1912 poparł kandydaturę Woodrowa Wilsona w wyborach prezydenckich (m.in. przeciw swojemu kuzynowi). Po zwycięstwie wyborczym W. Wolson odwdzięczył się Roosveltowi, mianując go asystentem sekretarza marynarki (urząd ten sprawował do 1920) (i, w opinii wielu, faktycznym kierownikiem resortu). W 1914 bezskutecznie ubiegał się o mandat senatora ze stanu Nowy Jork. W 1918 wizytował front francuski, a w 1919 był obserwatorem na konferencji pokojowej w Wersalu oraz uczestniczył w demobilizacji sił zbrojnych. 1920 z ramienia demokratów był kandydatem na wiceprezydenta i dlatego po zwycięstwie republikanów musiał opuścić Departament Marynarki. 1920-28 był wiceprezesem służby ubezpieczeniowej i właścicielem firmy prawniczej. W 1921 nastąpiło załamanie jego dobrze zapowiadającej się kariery, gdyż w wyniku ataku paraliżu dziecięcego (polio), będącego skutkiem kąpieli w zimnym jeziorze, stał się inwalidą; utracił władzę w nogach, ale dzięki rehabilitacji był w stanie utrzymać się na nich przez pewien czas (większość przemówień wygłaszał stojąc). Dostrzegając zagrożenia, jakie niesie polio w 1928, wraz z żoną powołał fundację prowadzącą badania nad tą chorobą. Od 1928 roku, kiedy wrócił do czynnej polityki, był gubernatorem stanu Nowy Jork. W 1930 zdobył mandat na drugą kadencję.

[edytuj] Wielki kryzys

W czasie wielkiego kryzysu zrealizował plan Nowy Ład (New Deal), który polegał głównie na interwencjonizmie państwowym. Zgromadził wokół siebie zespół intelektualistów, zwany "trusiem mózgów" (w jego skład wchodzili m.in. Henry Morgenthau i Adolf Berle), a wśród jego doradców znajdowało się wielu ludzi o poglądach skrajnie lewicowych, którzy wkrótce dokonali "inwazji" na stany federalne. Posługując się hasłami walki z korupcją, Roosevelt zdołał usunąć z urzędu burmistrza Nowego Jorku Jamesa Walkera, ale lekceważył korupcję szerzącą się w jego partii (afera Tammany Hall).

[edytuj] Kampania wyborcza

Zachęcony rosnącą popularnością postanowił następnie ubiegać się o nominację demokratów na urząd prezydenta USA. na konwencji wyborczej w 1932 odniósł zdecydowany sukces, pokonując Alfreda Smitha; kampania wyborcza toczyła się w dramatycznych okolicznościach, gdyż zubożyła część społeczeństwa, zdesperowana sytuacją ekonomiczną w kraju (często inspirowana przez komunistów czy trockistów) atakowała ciężarówki z żywnością i sklepy, a sfrustrowani weterani I wojny światowej pomaszerowali na stolicę, obozując następnie niedaleko Białego Domu; sukces Rooseveltowi przyniosło hasło wyborcze "Nowego Ładu) (New Deal) oraz konsekwentne odcinanie się od programu kontrkandydata i zarazem urzędującego prezydenta, Herberta Hoovera. Po zwycięstwie w wyborach 8 listopada 1932 do czasu zaprzysiężenia 4 marca 1933 jako prezydent-elekt nie podejmował żadnych działań oraz odmówił wszelkiej współpracy z odchodzącą administracją Hoovera (mimo że potem bezceremonialnie wykorzystał wyniki badań nad nią prowadzonych, całość zasług przypisując sobie i swojemu "trustowi mózgów"). Niekorzystnie wpłynęło to m.in. na amerykański system bankowy, powodując jego paraliż.

[edytuj] Prezydentura

[edytuj] Polityka wewnętrzna

Obejmując prezydenturę, przyjął za swój główny cel walkę z kryzysem za pomocą programu "Nowego Ładu", który co prawda okazał się umiarkowanym sukcesem, jednak zdołał przywrócić społeczeństwu wiarę we własne siły, co owocowało powstaniem wielu nowych inwestycji w zakresie aktywizacji społeczeństwa oraz ubezpieczeń. Program ten przyniósł szereg negatywnych rezultatów (m.in. infiltracja władz federalnych przez komunistów, wzmocnienie ruchu związkowego, nasilenie dyskryminacji rasowej Murzynów i ludności pochodzenia latynoskiego, wzrost podatków). Liczne źle przygotowane ustawy zostały unieważnione przez Sąd Najwyższy; mimo tych mankamentów New Deal umożliwił m.in. reelekcję na kolejną kadencję.

Na początku drugiej kadencji Roosevelt podjął najbardziej kontrowersyjną decyzję, jaką była próba dokonania reformy Sądu najwyższego USA, jednak przygotowana przez niego ustawa została 22 lipca 1937 odrzucona przez Senat (stosunkiem głosów 70 do 20), a przez cały kraj przetoczyła się fala protestów, podczas których zarzucono Rooseveltowi tendencje dyktatorskie (porównywano go wówczas z Benito Mussolinim). Rozpatrywano nawet wszczęcie przeciw niemu procedury impeachmentu za złamanie zasady checks and balance (kontroli i równowagi) pomiędzy 3 rodzajami władzy. Roosevelt wykazał się nie tylko brakiem szacunku dla amerykańskiego prawa i tradycji konstytucyjnej, ale i lekceważeniem stanowiska większości społeczeństwa oraz kongresu. Działania administracji, inicjowane przez samego prezydenta dążącego do ograniczania produkcji, doprowadziły do powstania w 1937 poważnego kryzysu ekonomicznego. Podwyższanie podatków spowodowało zwolnienie przedsiębiorczości i zastój gospodarczy, czego następstwem była porażka demokratów w wyborach do kongresu w 1938. Wówczas Roosevelt, wzorując się na przykładach europejskich, próbował zwiększyć kontrolę nad Partią Demokratyczną i bezskutecznie usiłował przemodelować ją wg wzorców niemieckich i sowieckich, a głównym motywem tego działania była chęć zemsty na tych demokratach, którzy nie poparli go w sporze z Sądem Najwyższym.

Do perfekcji opanował współpracę z mediami (m.in. nie publikowano fotografii przedstawiających prezydenta na wózku inwalidzkim). Popularność uzyskiwał prowadząc nieformalne rozmowy w trakcie spotkań z dziennikarzami w Białym Domu i słynne radiowe przemówienia do Amerykanów, tzw. Fireside Chats (Pogadanki przy kominku; w pierwszej z nich 12 marca 1933 przekonywał o bezpieczeństwie lokowania kapitału w bankach). Dzięki temu skutecznie manipulował opinią publiczną, jednak w latach 1935-39 sytuacja ta zaczęła ulegać zmianie, a Roosevelt stał się przedmiotem krytyki, zarówno ze strony lewicy, jak i prawicy. Natomiast radiowi kaznodzieje zarzucali, że działania prezydenta służą głównie interesowi żydowskiej finansjery, nazywając New deal - "żydowskim ładem", a "trust mózgów" - drenażem mózgów i "praniem mózgów". Z kolei libertarianie grupujący się w organizacjach, takich jak powstała w 1934 Amerykańska Liga Wolności (American League of Freedom), wspierana przez rodzinę przemysłowców Du Pont, zarzucali administracji prezydenta dążenie do stworzenia gospodarki planowej, wzorowanej na sowieckiej, i ograniczenie praw jednostki. Lewicowi demagodzy, jak gubernator Luizjany Huey Long, domagali się, by Roosevelt posunął się dalej w swoich reformach i pozbawił wszystkie osoby posiadające więcej niż 5 tys. USD wszelkich nadwyżek finansowych i rozdał je ubogim. Po fali krytyki Roosevelt postanowił zakończyć 4 stycznia 1939 eksperyment New Deal.

Do ważniejszych problemów, z jakimi Roosevelt borykał się w polityce wewnętrznej należało uchylenie przez XXI poprawkę do konstytucji XVIII poprawki, czyli zniesienie prohibicji. W pełni popierając stanowisko swojej partii, 5 grudnia 1933 podpisał ustawę zezwalającą na sprzedaż alkoholi. Wybóe Roosevelta na prezydenta stworzył po raz pierwszy koalicję (zwaną czasem "tęczową") składającą się z intelektualistów, robotników, farmerów oraz Murzynów, którzy mieli stać się (aż do czasów R. Reagana) tradycyjnym elektoratem demokratów. W kwestiach rasowych był raczej bierny, wprawdzie oficjalnie wspierał emancypację Murzynów, ale nie podejmował w tym kierunku żadnych kroków. Bardziej zasłużył się Indianom, przywracając im w 1934 prawo do samorządu plemiennego. Jego administracja natomiast nie uczyniła nic, aby uśmierzyć rasistowskie praktyki wobec Azjatów (zwłaszcza wobec Chińczyków i Japończyków). W okresie jego rządów nastąpił rozwój sekt i agresywnych grup politycznych oraz wzrost przemocy (przykładem działalność znanego kryminalisty Johna Delingera).

[edytuj] Polityka zagraniczna

Bardzo aktywną politykę podjął na arenie międzynarodowej. U progu swojej prezydentury uznał rząd sowiecki (16 grudnia 1933) i nawiązał z nim stosunki dyplomatyczne. U podstaw tej decyzji leżały przyczyny ekonomiczne, gdyż ZSRR wydawał się Rooseveltowi ogromnym rynkiem zbytu. Wg niektórych badaczy nawiązanie stosunków z ZSRR miało też osłabić pozycję Japonii. 24 marca 1934 obiecał przyznanie Filipinom niepodległości, określając termin na rok 1946. Obietnica ta była elementem nowej polityki USA wobec małych krajów, polegającej na zerwaniu z imperializmem, a w zamian oferującej współpracę. Szczególnym wyrazem tych zmian miała być "polityka dobrego sąsiedztwa", odnosząca się do krajów zachodniej półkuli, a zwłaszcza państw Ameryki Łacińskiej, przyjmująca za główną zasadę nieinterweniowanie USA w wewnętrzne sprawy tych krajów oraz wycofanie wojsk amerykańskich z ich terenu (de facto nie było to żadne novum, gdyż USA przyjęły takie zasady już za prezydentury Wilsona). Po 1935 polityka "nieinterwencji" okazała się bardzo niebezpieczna, gdyż miejsce USA w wielu krajach Ameryki próbowały zająć Niemcy. Kluczowe dla II i III kadencji prezydentury Roosevelta było stopniowe przeprowadzanie USA z pozycji skrajnie izolacjonistycznych do roli sojusznika Wielkiej Brytanii, a potem uczestnika koalicji.

Był rzecznikiem ścisłej współpracy ze Stalinem. Był uczestnikiem spotkań Wielkiej Trójki w Teheranie (1943) i w Jałcie (1945). Zarzucano mu zbytnią uległość i ufność wobec Stalina, przez co wydał zgodę na hegemonię ZSRR po II wojnie światowej w Europie Środkowej i Wschodniej. Jedną z przyczyn tego stanu była obecność w jego otoczeniu sowieckiego agenta Algera Hissa, którego wykrycie umożliwił dopiero Projekt Venona.

Sądzi się, że był współorganizatorem ONZ i powojennego układu sił na świecie.

W wieku 39 lat Roosevelt uległ wypadkowi. Podczas rodzinnych wakacji w Kanadzie żeglował po wodach Zatoki Fundy. Przypadkowo wpadł do wody, następnego dnia pomagał gasić pożar na jednej z wysepek, a później kąpał się w zatoce. Skutki tych kąpieli w zimnej wodzie okazały się tragiczne - został sparaliżowany od klatki piersiowej w dół, rozpoznano chorobę Heinego-Medina. Rooseveltowi groził paraliż i utrata wzroku. Dzięki olbrzymiemu hartowi ducha i wyczerpującym ćwiczeniom stan jego zdrowia poprawił się co umożliwiło mu siedzenie i pozostawiło władze w rękach. Do końca życia poruszał się na wózku. Nigdy się nie załamywał.

Zmarł z powodu krwotoku mózgowego w trakcie swej czwartej kadencji, w Małym Białym Domu w stanie Georgia.

[edytuj] Ciekawostki

• Najwięcej razy w historii- aż trzykrotnie- w latach 1932, 1934 i 1941 zdobywał tytuł Człowieka Roku magazynu Time. Był też pierwszym amerykańskim prezydentem, który otrzymał ten tytuł.

• Jako jedyny prezydent miał pod sobą trzech wiceprezydentów - Johna Nance Garnera (1933-1941), Henry'ego Wallace'a (1941-1945) i Harry'ego Trumana (1945).

• Jest kuzynem prezydenta Theodore'a Roosevelta

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Franklin Delano Roosevelt w NNDB (en)