Aztekoj

El Vikipedio

Etnografio > Etno > Klasifiko de etnoj > Indianaj Familioj > Azteko-Tana familio > Aztekoj

Nomo: [m] Meŝiko (el kiu originis "Meksiko"), naua; [f] Azteques; [r] acteki; ("Aztek" signifas "tiu kiuj devenas el Aztlan, kiu mem signifas "proksima al la gruoj" - azta: gruoj + tlan proksime, kaj kiu estas la regiono norde de Maksiko kaj sude de Usono).
Indiana popolo en Meksiko; Kvanto: 1,2 mln (1992).
Lingvo: azteka aŭ naŭatla lingvo.
Kredantoj: ĉefe katolikoj, Kristanoj kaj judoj .
Ĝis la 16-a jarcento en la teritorio de nuntempa Meksiko ekzistis la ŝtato de aztekoj kun la ĉefurbo Tenoĉtitlano. Aztekoj kreis civilizon, kiu estis detruita de hispanaj konkerantoj en la 16-a jarcento.

La aztekoj estis la ĉefa gento de Meksiko, kiam alvenis la hispanoj en la 16-a jarcento kaj unu el la ses ĉefaj civilizoj de la historio de tiu lando. Ilia ĉefurbo estis Tenoĉtitlano, kiu fariĝis la nuna Meksikurbo. La azteka civilizo, estinte konservema kaj malpli alta ol la majaa en scienco kaj arto, daŭrigis la civilizon de Teotihuakano.

Kvankam la aztekoj ne havis ĉevalojn, nek pulvajn pafilojn, nek eĉ la radon, la azteka kalendaro estis pli preciza ol la tiama eŭropana kalendaro kaj ilia civilizo pli antikva. Ili estis alfabetaj kaj parolis la nahuan.

En 1325 la aztekoj fondis Tenoĉtitlanon, kiu estas ilia ĉefurbo, la nuna Meksikurbo, urbo kiu staris sur insulo en la mezo de lago, urbo de kanaloj, de floroj kaj militistoj. La nomo "Meksikurbo" devenas de azteka nomo por la urbo: Metztliapan, "Inter la akvoj kaj la luno". Aleksandro Humbolto nomis la urbon, "La urbo de la palacoj".

Kiam la aztekoj alvenis al la Valo de Meksiko, ili estis gento tre malforta. Laŭ neceso ili devis loĝi en la marĉoj de la Lago de Meksikurbo. Laŭ legendo, la dio, kiu gvidis ilin al la Valo, ordonis al ili loĝi en la loko, kie ili vidus aglon sidantan sur kakto kun serpento en la buŝo. La aztekoj vidis tian aglon kaj tie fondis Tenoĉtitlanon. Bildo de la aglo estas hodiaŭ sur la flago de Meskikio.

Pro la manko de tero, la aztekoj disvolvigis novan metodon de kultivado: la ĉinampo, kiu estis floso farita de kano kaj enhavanta kultivitan teron.

La kvartaloj de la urbo estis dividitaj laŭ metio kaj klano. Ĉiu kvartalo havis siajn templon kaj lernejon. En la lernejo, la knaboj lernis la arton de milito, la antikvajn kantojn de la dioj kaj la metion de la kvartalo. Knabinoj ne iris al lernejo, sed estis instruitaj de siaj patrinoj.

En la mezo de la urbo estis granda, blanka piramido. Sur la supro de la piramido estis du temploj, unu al Huitzilopochtli, la kolibra dio de la suno, kaj Tlaloc, dio de la pluvo. En la temploj, la sacerdotoj oferis la batantajn korojn de homoj, iafoje de homoj aztekaj, iafoje de kaptitoj de milito. Malpli severe, la aztekoj faris penton per memsangado, precipe de la orela lobo.

La aztekoj servis multajn aliajn diojn, la plej fama el kiuj estis Kecalkoatlo, la Serpento de Plumoj, (pli precize: la surplumigita serpento) kiu estis dio en Meksiko de post -500. Kecalkoatlo estis la matenstelo (Venuso). La legendoj de Kecalkoatlo antaŭdiris la alvenon de la hispanoj.

En la 15-a jarcento la aztekoj fariĝis la ĉefa gento de Meksiko, venkinte la toltekojn kaj la zapotekojn. Je 1500 ilia imperio enhavis 10 milionojn da homoj. La aztekoj estis malamataj de sia regitaro, ĉefe ĉar ili postulis tributon de homoj, kiuj poste estis oferitaj al la dioj. En batalo, pro tia oferado, la aztekoj celis kapti kaj ne mortigi siajn malamikojn. Tial glavoj kaj pafiloj ne estis taŭgaj armiloj por ili, sed bastonegoj.

La sonĝo de princino: En 1509 la azteka princino, Papantzin, sonĝis pri la alveno de ŝipoj kun nigraj krucoj sur la veloj. En la sonĝo, anĝelo, kun la sama nigra kruco sur la frunto, diris, ke la ŝipoj konkeros ŝian landon, sed ankaŭ portas la scion pri la unusola, vera Dio. Ŝia sonĝo fariĝis la historio de Meksiko dum la 16-a jarcento, ĉar la hispanoj alvenis je 1519 en tiaj ŝipoj, portante la glavon kaj la krucon, venkante la aztekojn je 1521.

La hispanoj: La hispanoj ne povis simple forviŝi la aztekojn, aŭ eĉ sklavigi ilin: anstataŭe ili anstataŭis la hispanan reĝon por la azteka, kaj, post tempo, ankaŭ la hispanan lingvon kaj fidon. La arĝento de Meksiko foriris al Hispanio kaj la antikvaj libroj de Meksiko estis forbruligitaj. Kvankam la hispanoj nomis la landon Nova Hispanio, ili ne kunportis siajn virinojn, tial Meksiko fariĝis miksaĵo de la azteka kaj la hispana en sango kaj en spirito. Kaj la antikvaj dioj ne simple malaperis, sed parte travivis en la kulto de kristanaj sanktuloj.

Dume en Hispanio oni disputis, ĉu la aztekoj posedas animojn. La komercistoj, kiu deziris la arĝenton de Meksiko, diris "ne", sed la Eklezio, kiu deziris la animojn de Meksiko, diris "jes".

1531: En lando, kie virgulinoj estis oferdonitaj al serpenta dio, oni diras ke aperis la Virgulino, Sankta Maria, al la azteko Juan Diego ĉe Guadalupe je 1531. Tio helpis disvastigi la kristanan fidon tra la lando.

...

Ĉi tiu artikolo pri "Aztekoj" ankoraŭ estas ĝermo. Vi povas helpi pluredakti ĝin post klako al la butono «redaktu».
Se jam ekzistas alilingva samtema artikolo pli disvolvita, traduku kaj aldonu el ĝi.