Afrika

Wikipedia(e)tik

Afrika munduan

Afrika hirugarren kontinenterik handiena da. 30.244.050 km² dauzka eta Lurraren ehuneko 20.3an hedatzen da. 800 milioi biztanle dauzkalarik munduko biztanleriaren zazpirena du.

Sudan herrialderik handiena eta Seychelles uharteak txikiena.

Mediterraneo Itsasoak iparraldean, Ozeano Atlantikoak mendebaldean eta Indiar Ozeanoak ekialdean inguratzen dute.

Antzinako erromatarrek Africa Terra "Afrikarren lurra" (Afer, Afri "Afrikar") - kontinenteko iparraldeko zatiari (gaur egun Tunisia deitzen diogunari) deitzen zioten. Afer izenaren oinarria, dirudienez, arabieraren Aferrean datza, eta hautsa esan nahi du; Afridietarren tribukoak, iparraldeko Kartagoko aldean bizi ziren. Grekeraz aphrike hitzak "hotzik gabekoa" esan nahi du eta latinez "eguzkitsua".

[aldatu] Historia

Afrika gizakiaren sorlekua da. Munduko historiaren zatirik handienetan zehar ez zeukan inolako estaturik, baizik eta tribu anitz eta erreinuak eta sendiak bizi ziren. XIV. mendean esploratzaile europarrak heldu ziren. Nagusiak erosiz milioka harrapatu eta lan egitera behartu zituzten munduan zehar, gaur egun esklabu-merkataritza deritzonean. Hemeretzigarren mendean Europako estatu inperialak kolonizatze-lasterketa batetan hasi ziren eta kontinentearen zatirik handiena hartu zuten, eta estatu kolonial berriak sortu. Egoera honek Bigarren Mundu Gerraren amaiera arte iraun zuen.

Orduz geroztik estatu horiek guztiek independentzia eskuratu zuten, oraindik lortu ez duen Mendebaldeko Sahara izan ezik, eta, gaur egun, 30 estatu dauzka. Gehienek kolonizatze-prozesuan sortutako mugak dituzte eta hau etengabeko arazoen iturria izan da. 2001ean Afrikar Batasuna sortu zuten.

[aldatu] Kultura

Nagib Mahfuz (1911-2006), idazlea.
Wole Soyinka (1934-), idazlea.
Ali Farka Toure (1939-2006), abeslari eta musikaria.
Afrikar literatura.

[aldatu] Afrikako estatuak

	Herrialdeak: - Aljeria · - Egipto · - Libia · - Maroko · - Mauritania · - Sudan · - Tunisia Dependentziak: - Azoreak · - Kanariar Uharteak · - Melilla · - Madeira · - Mendebaldeko Sahara · - Zeuta
	Herrialdeak: - Benin · - Boli Kosta · - Burkina Faso · - Cabo Verde · - Ekuatore Ginea · - Gabon · - Gambia · - Ghana · - Ginea · - Ginea Bissau · - Kamerun · - Kongoko Errepublika · - Mali · - Niger · - Nigeria · - Sao Tome eta Principe · - Senegal · - Sierra Leona · - Togo
	Herrialdeak: - Afrika Erdiko Errepublika · - Burundi · - Kongoko Errepublika Demokratikoa · - Ruanda · - Txad
	Herrialdeak: - Djibuti · - Eritrea · - Etiopia · - Kenya · - Seychelleak · - Somalia · - Tanzania · - Uganda Dependentziak: - Indiar Ozeanoko Lurralde Britaniarra
	Herrialdeak: - Angola · - Botsuana · - Hego Afrika · - Komoreak · - Lesoto · - Liberia · - Madagaskar · - Malaui · - Maurizio · - Mozambike · - Namibia · - Suazilandia · - Zambia · - Zimbawe Dependentziak: - Mayotte · - Reunion · - Santa Helena

[aldatu] Demografia

[aldatu] Herrialderik populatuenak

Nigeria: 129.934.911 biztanle (141 bizt./km2).
Egipto: 70.712.345 biztanle (71 bizt./km2).
Etiopia: 67.673.031 biztanle (60 bizt./km2).
Kongoko Errepublika Demokratikoa: 55.225.478 biztanle (24 bizt./km2).
Hegoafrika: 43.647.658 biztanle (36 bizt./km2).
Tanzania: 37.187.939 biztanle (39 bizt./km2).
Sudan: 37.090.298 biztanle (15 bizt./km2).
Aljeria: 32.277.942 biztanle (14 bizt./km2).
Maroko: 31.167.783 biztanle (70 bizt./km2).
Kenia: 31.138.735 biztanle (53 bizt./km2).

[aldatu] Hiririk handienak

Lagos (Nigeria): 8.029.200 biztanle.
Kairo (Egipto): 7.764.700 biztanle.
Kinshasa (Kongoko Errepublika Demokratikoa): 6.301.100 biztanle.
Alexandria (Egipto): 3.806.300 biztanle.
Casablanca (Maroko): 3.344.300 biztanle.
Abidjan (Boli Kosta): 3.310.500 biztanle.
Kano (Nigeria): 3.248.700 biztanle.
Ibadan (Nigeria): 3.078.400 biztanle.
Lurmutur Hiria (Hegoafrika): 2.686.000 biztanle.
Addis Abeba (Etiopia): 2.638.500 biztanle.

[aldatu] Hizkuntzak

[aldatu] Etniak

[aldatu] Geografia





Egin klik detailea ikusteko

Wangari Maathai (1940-) ekintzaile keniarra 2004an bihurtu zen Bakearen Nobel saria lortzen Afrikako lehen emakume, ingurugiroaren aldeko lanagatik.

[aldatu] Mendiak

Kilimanjaro (Tanzania): 5.889 m.
Kenya (Kenya): 5.184 m.
Ruwenzori (Uganda/Kongoko Errepublika Demokratikoa): 5.065 m.
Ras Dashen (Etiopia): 4.543 m.
Meru (Tanzania): 4.558 m.
Karisimbi (Ruanda/Kongoko Errepublika Demokratikoa): 4.507 m.
Elgon (Uganda/Kenya): 4.321 m.
Kamerun (Kamerun): 4.095 m.
Toubkal (Maroko): 4.167 m.

[aldatu] Ibaiak

Nilo: 6.500 km.
Kongo: 4.800 km.
Niger: 4.200 km.
Zambezi: 3.200 km.

[aldatu] Lakuak

Victoria (Kenya/Tanzania/Uganda): 69.485 km2.
Tanganyika (Tanzania/Kongoko Errepublika Demokratikoa/Burundi/Zambia): 32.893 km2.
Malawi (Tanzania/Malawi/Mozambike): 30.044 km2.
Turkana (Kenya): 6.405 km2.
Albert (Uganda/Kongoko Errepublika Demokratikoa): 5.299 km2.
Kioga (Uganda): 4.403 km2.

[aldatu] Ikus, gainera

Frankofonia.
Lusofonia.

[aldatu] Kanpo loturak

Afrikako herrialde eta lurraldeak (Nazio Batuen azpi-eskualdeka)
Iparraldeko Afrika	Aljeria • Egipto • Libia • Maroko • Mendebaldeko Sahara • Sudan • Tunisia	Mendebaldeko Afrika	Benin • Burkina Faso • Boli Kosta • Cabo Verde • Gambia • Ghana • Ginea • Ginea Bissau • Liberia • Mali • Mauritania • Niger • Nigeria • Senegal • Sierra Leona • Togo
Erdialdeko Afrika	Angola • Afrika Erdiko Errepublika • Ekuatore Ginea • Gabon • Kamerun • Kongoko Errepublika • Kongoko Errepublika Demokratikoa • Sao Tome eta Principe • Txad	Ekialdeko Afrika	Burundi • Djibuti • Eritrea • Etiopia • Kenya • Komoreak • Madagaskar • Malawi • Maurizio • Mozambike • Ruanda • Seychelleak • Somalia • Tanzania • Uganda • Zambia • Zimbawe
Hegoaldeko Afrika	Botswana • Hego Afrika • Lesotho • Namibia • Swazilandia	Menpeko lurraldeak eta bestelakoak:	Erresuma Batua: Santa Helena • Espainia: Kanariar Uharteak • Melilla • Zeuta • Frantzia: Mayotte • Réunion • Portugal: Madeira