Îran

Ji Wîkîpediya


Alê Îranê

drûşma netevî:Tune

Komarê Îslamî

Lîder

Elî Xamineyî

Serok Komar

Mehmûd Ehmadînejad

Rûerd
- gişt
- ٪ Av

pila 17
‎1,648,195 km²
٪0,7

Nifûs

- Gişt (2005)

- kes li ax

pila 18

68,278,826

‎40/km²

Roja Komara Îslamî

12 xakelêwe 1358 Hetawî

Riyal

Srûda Komara Îslamî

‎.IR

Îran (farsî: جمهوری اسلامی ایران) welatekê Rojhilata Navîn e. Navê wê yê fermî Komara Îslamî a Îranê e (bi Farisî: Comhûrîyê Êslamîyê Îran). Îran li Bukur bi Ermenistanê, Azerbaycanê û Tirkmenistanê ra, li Rojava bi Tirkîyê û Îraqê ra, li Rojhilat bi Efxanistan û Pakistanê ra û li Başur bi Kendava Farisî û Kendava Omanê ra û li alî yê dî yê wan herduan re bi Kuweyt , Erebistana Siûdî, Bahreyn, Qeter, Mîrnişînên Erebî yên Yekbûyî û Ommanê ra hevsî e. Mezzhebê fermî ê Îranê Şî û zimanê fermî jî Farisî e.

Bi dirêjahî a dîrokê rolê cêostratîcîkê Îranê giring bûye. Sedema vê giringîyê jî cihê wê li navenda Ewroasyayê e. Îran yek ji damezrîner û endamên Neteweyên Yekgirtî, Welatên Alînegir û Rêkxistî a Welatên Dervenêr ên Neftê (OPEC)ê e. Peyva Îranê bi koka xwe ji peyva Aryanê nêzîk e û ramana wê welatê Aryaîan e. Hejîyê gotinê e ko peyva Îraq anko Îrak, hevsî a Îranê jî bi koka xwe her rmana axa Aryaîan didit.

Rojhilata Kurdistanê niha ji alî siyasî ve parçeyek ji Îranê ye.

[biguherîne] Nav

Di dîrokê da navê Aryana û Parsîa bi giştî jibo wan herêman li kar bû ko niha Banî a Îranê pêkdiînin. Lê bikaranîna peyvên mîna Arî, Arya û Aryanayê li Îranê jibo demên berî pêxemberê Îranî Zeradeştî vedigerit. Ev nav di Avestayê da (xeyîn ji parên ko dibêjinê Gat) hatine misûgerkirin. Reng e ramana Ayîryaê tiştekê nêzîkî necîb, pakij an bilind bit. Ayîrya daînhava bi ramana welatê Arîan û Ayîryan Vaç bi raman welatê kok ê Arîan hatîye.

[biguherîne] Ziman

Zimanê fermî yê Îranê farisî ye, lê kurdî, azerî, beluçî, erebî, turkmen, u gelek zimanên din jî lê tên peyivîn.

[biguherîne] Coxrafiya

Nexşe

welatê Îran li navberî welatên Îrak li rojawa, Tirkiye, Ermenistan u Azerbaycan li bakuri rojawa, Pakistan u Efxanistan li rojhilatê, Turkmenistan li bakure rojhilatê, ye. Herwesa li bakurî îrane gola kaspiyen an jî Derya Mazenderan heye. li başûrî Îranê jî kendawa fars u derya Omanê hene.

[biguherîne] Parêzgehên Îranê

Li Îranê 30 parêzgeh hene:

	Dewletên Asya
Azerbeycan \| Banglades \| Behreyn \| Brûneî \| Bûtan \| Efxanistan \| Erebistana Siyûdî \| Ermenistan \| Fîlîpîn \| Gurcistan \| Hindistan \| Indonesiya \| Îran \| Iraq \| Îsraîl \| Japonya \| Kembodja \| Korêya Bakur \| Korêya Başûr \| Kuwêt \| Laos \| Libnan \| Malezya \| Maldîv \| Mîrnişînên Erebî yên Yekbûyî \| Monxoliya \| Myanmar \| Nepal \| Oman \| Pakistan \| Qeter \| Qezexistan \| Qirgizîstan \| Qubris \| Rûsya \| Singapûr \| Sîn \| Sûrîyê \| Srî Lanka \| Tacîkistan \| Taywan \| Tayland \| Tirkîyê \| Tîmora rojhilat \| Turkmenistan \| Urdun \| Ûzbêkistan \| Vîyetnam \| Yemen