Iran

Van Wikipedia

جمهوری اسلامی ایران
Djoemhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān

(Details)

Basisgegevens

Officiële landstaal: Perzisch

Hoofdstad: Teheran

Regeringsvorm: Islamitische republiek

Religie: Sjiisme 89% Soennisme 10%

Oppervlakte: 1.648.195 km² ^[a] (0,7% water)

Inwoners: 60.055.488 (1996^[b]), 68.467.369 (2005^[c]) (41,5 / km² (2005))

Overige

Volkslied: Sorood-e Jomhoori-ye Eslami

Munteenheid: Iraanse rial (IRR)

UTC: +3:30

Nationale feestdag: 1 april

Web | Code | Tel. .ir | IRN | 98

De Islamitische Republiek Iran (Perzisch: جمهوری اسلامی ایران) (Getranslitereerd: Djoemhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān) of Iran (ایران) is een land in het Midden-Oosten.

[bewerk] Algemeen

Iran werd tot en met 1935 Perzië, Persicus of Parsa genoemd. In dat jaar vroeg de toenmalige Perzische monarch, Reza Sjah aan alle landen om voortaan de lokale naam van het land, Iran, te gebruiken. Iran betekent 'Land van de Ariërs'. Na een protest van de Perzische/Iraanse geleerden, kondigde de regering in 1959 aan dat beide namen officieel gebruikt mogen worden. Een inwoner van Iran/Perzië is een Iraniër of een Pers of in het Perzisch; Irani of Pars (ایرانی).

Iran grenst aan Irak, Turkije, Armenië, Azerbeidzjan, Turkmenistan, Afghanistan en Pakistan. De Perzische Golf en de Golf van Oman bevinden zich ten zuiden en de Kaspische Zee ten noorden van Iran. Aan de kust tegenover de Perzische Golf liggen Saoedi-Arabië, Koeweit, Bahrein, Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten.

De export van aardolie en aardgas zijn groot en vormen de belangrijkste bron van inkomsten van Iran. Iran heeft een belangrijke positie als vijfde grootste olie-exporteur ter wereld.

Iran is tevens mede-oprichter van OPEC, de Verenigde Naties en de Organisatie van de Islamitische Conferentie.

[bewerk] Geschiedenis

De ruïnes van het historische Persepolis

Meidan Emam in Isfahan

De sjah kroont zijn vrouw

Khomeini was de drijvende kracht achter het huidige Iraanse politieke systeem

Geografie van Iran

Bevolkingsgroei van Iran

Moskee van de Imam in Isfahan.

Sint Stephanuskerk

Scene uit de Sjahnama

Canon van de geneeskunde van Avicenna dat ook in Europa eeuwenlang gebruikt werd.

Talen van Iran

Tekening van polo in de 16e eeuw

Zakencentrum van Teheran

De Damavand is de hoogste berg van het land.

Voorkomen van aardolie (groen) in zuidwest Iran

Bam na de aardbeving

Landschap in de provincie Fars

Landschap in Koerdistan

Bazaar in Shiraz

Zie Geschiedenis van Iran voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Iran/Perzië heeft een bijzonder lange geschiedenis en kan met recht één van de bakermatten van de beschaving genoemd worden. De geschiedenis van Iran als land gaat terug tot de 6e eeuw v. Chr., toen Cyrus de Grote van de dynastie der Achaemeniden de verschillende volkeren verenigde. In de eeuwen hierna bereikte dit Perzische Rijk een enorme macht en besloeg het een gebied tot aan de Middellandse Zee.

In de 4e eeuw v. Chr. veroverde Alexander de Grote het Perzische Rijk en versloeg koning Darius III nabij Persepolis. Het land werd na Alexanders dood bestuurd door een Hellenistische (Griekse) klasse onder de Seleuciden. Later vestigden de Parthen en de Sassaniden machtige rijken.

In de zevende eeuw werd het veroverd door de islamitische Arabieren. Het Arabische Rijk van de kaliefen overheerste Iran tot de 9e eeuw en vanaf toen verloor het centrale gezag van de Abbasiden uit Bagdad zijn autoriteit en waren er in Iran diverse rijken en rijkjes.

In de 11e eeuw waren het de Turkse Seltsjoeken die Iran veroverden en later ook de Arabieren versloegen. Het rijk van de Seltsjoeken viel echter al snel weer uiteen en in de 13e eeuw viel het Mongoolse Rijk Iran binnen en de Mongolen verwoestten vele steden en vermoordden vele inwoners.

In de vijftiende eeuw verenigde de dynastie van de Safawiden Iran. Zij voerde onder andere het sjiisme als staatsgodsdienst in. Met name onder sjah Abbas I kwam hun cultuur tot volle bloei, wat goed te zien is in de toenmalige hoofdstad Isfahan. Nadat de Safaviden verslagen waren kwamen later de Kadjaren aan de macht. Iran wist als één van de weinige landen in Azië onafhankelijk te blijven van westerse landen, al hadden met name het Verenigd Koninkrijk en Rusland er grote invloeden.

In de twintigste eeuw heerste gedurende lange tijd de Pahlavi-dynastie. Vader Reza Pahlavi en zoon Mohammed Reza Pahlavi namen weliswaar de titel sjah (koning) aan, maar regeerden als dictators, waarbij de bevolking vaak hardhandig onderdrukt werd. Het westen steunde de dictatuur van de Pahlavi's.

In 1979 dwong een brede opstand van geestelijken, intellectuelen, middenstanders en vele maatschappelijke organisaties de sjah ten val tijdens de Iraanse Revolutie. Uiteindelijk koos de machtigste politieke partij, die van de geestelijkheid, ervoor om de macht in handen van één persoon te geven: ayatollah Ruhollah Khomeini. Sindsdien wordt het land volgens een door hem opgestelde conservatieve islamitische wetgeving geregeerd.

Van 1980 tot 1988 voerde Iran oorlog met buurland Irak in de bloedige Irak-Iranoorlog.

Sinds het presidentschap van de hervormingsgezinde president Mohammad Khatami is het land, waarvan meer dan de helft van de bevolking jonger is dan 30 jaar, langzaam aan het moderniseren. De conservatieven houden echter stevig de touwtjes in handen en al te radicale hervormers worden onderdrukt.

[bewerk] Staatskunde en politiek van Iran

Zie Politiek van Iran voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Iran is sinds de Iraanse Revolutie een Islamitische Republiek. Het heeft een unieke staatsstructuur, die in geen enkel ander land voorkomt. De staatstructuur is afgeleid van de staatsgodsdienst van Iran, het sjiisme. Het belangrijkste principe is dat van valajat-e fakih ofwel de 'voogdij van de jurist'. Hiermee wordt bedoeld dat de hoogste geestelijke uiteindelijk alle wetsvoorstellen moet goedkeuren.

Het land wordt door vier entiteiten bestuurd:

De religieus leider of rahbar (Perzisch: رهبر)
De Raad van Hoeders of Shuraye Negahbane Ghanune Assasi (Perzisch: شورای نگهبان قانون اساسی)
De president van Iran of Rais-Jumhur (Perzisch: ریس جمهور)
De Majlis van Iran oftewel het parlement of adviesgevende raad (Perzisch: مجلس شورای اسلامی) De majlis bestaat uit 290 zetels en eens in de vier jaar zijn er verkiezingen.

Veel politieke beslissingen worden door de president of het parlement genomen, maar de geestelijken, zowel de religieuze leider als de Raad van Hoeders, hebben de autoriteit alles wat tegen de sharia is te verwerpen, omdat zij over deze beslissingen een veto hebben.

Het atoomprogramma van Iran vormt een conflict tussen Iran en de westerse wereld.

De mensenrechten worden in Iran regelmatig geschonden.

Lijst van premiers van Iran en Lijst van presidenten van Iran

[bewerk] Geografie, bevolking, provincies

De hoofdstad van Iran is Teheran. Andere belangrijke steden zijn Mashhad, Tabriz, Sjiraz, Abadan, Kerman, Zahedan, Karaj, Rashjt, Yazd, Hamadan, Chorramsjahr, Ahvaz, Urmia, Arak, de religieuze stad Qom en de oude hoofdstad Isfahan.

[bewerk] Bevolking van Iran

De bevolking in Iran kende een snelle groei. In 1900 waren er tien miljoen Iraniërs, nu zevenmaal meer ^[1]. De stijging was bijzonder sterk na de Iraanse Revolutie van 1979. Van 1995 tot 2005 steeg het inwonertal met 8,4 miljoen. De meerderheid van de bevolking is jonger dan 30 jaar.

Volgens het CIA World Factbook is de bevolking verdeeld in de volgende etnische groepen: Perzen (51%), Azeri's (24%), Gilaki en Mazandarani (8%), Koerden (7%), Arabieren (3%), Baluchen (2%), Lurs (2%), Turkmenen (2%), Qashqai Turken, Armeniërs, Joden, Assyriërs en anderen. Hierbij moet worden opgemerkt dat andere bronnen andere percentages geven.

[bewerk] Provincies van Iran

Zie provincies van Iran voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

[bewerk] Religie van Iran

De staatsreligie van Iran is het Twaalver sjiisme, maar er zijn ook andere religies die gepraktizeerd en erkend worden.

Van de inwoners van Iran is 89% sjiiet en 9% procent is soenniet. De soennieten zijn vooral Koerden in het noordwesten, Baluchi's in het zuidoosten en Turkmenen in het noordoosten van het land. Verspreid over het land wonen ook veel aanhangers van het soefisme, maar deze kunnen zowel soennitisch als sjiitisch zijn.

Naast moslims zijn er relatief kleine erkende gemeenschappen christenen, joden, zoroastristen en hindoes. De bahá'í worden vervolgd.

[bewerk] Ethiek in Iran

Voortkomend uit het sjiitische recht, heeft Iran een eigen ethiek ontwikkeld om om te gaan met de moderne tijd. Zo is onderzoek naar stamceltherapie met behulp van embryo's toegestaan.^[2] Daarnaast is abortus in Iran toegestaan als het leven van de moeder of het kind in gevaar komt.^[3] Ook klonen van dieren is toegestaan door de geestelijkheid.^[4]

Plastische chirurgie voor verfraaiing van neuzen komt veel voor onder de rijken.^[5]

[bewerk] Cultuur van Iran

Iran heeft een bijzonder rijke cultuur waarin oude en moderne elementen gecombineerd worden. In het land zelf wordt wel gezegd dat Iran drie invloeden moet zien te combineren. Die drie zijn de klassieke Iraanse cultuur van het Perzische Rijk uit de Oudheid, de islam en de islamitische cultuur die de Arabieren brachten en de moderne westerse cultuur.

Naast diverse archeologische plaatsen, zoals de oude hoofdstad Persepolis en de stad Pasargadae, heeft het ook recentere culturele hoogtepunten zoals de stad Isfahan.

De poëzie heeft altijd een zeer hoog niveau gehad. De Sjahnama of het Boek der Koningen van Ferdausi is het nationale epos van Iran en telt 60.000 dichtregels. Het is het belangrijkste werk van de Perzische mythologie. Naast Ferdausi zijn Hafiz, Nezami en Roemi andere bekende dichters.

Tegenwoordig zijn nog steeds veel schrijvers en filmmakers actief in Iran.

Bekend over de hele wereld zijn de Perzische tapijten. De windmolen en de domesticatie van de tulp komen waarschijnlijk uit het oude Perzië.

Bij het begin van de lente viert men het Iraanse nieuwjaar, Noroez.

Zie ook Iraanse monumenten op de Werelderfgoedlijst

[bewerk] Wetenschap in Iran

Iran heeft een lange wetenschappelijke traditie. Bekend uit de Oudheid is de Academie van Gondesjapoer. Tijdens de Middeleeuwen had de Iraanse wetenschap haar bloeiperiode. Bekende wetenschappers zijn de arts/filosoof Avicenna, de astronoom/dichter Omar Khayyam, de astronoom/filosoof Nasir ad-Din al-Toesi en de filosoof al-Ghazali. De Nizamiyyah is een middeleeuwse instelling voor hoger onderwijs.

Anno 2007 heeft Iran tientallen universiteiten die jaarlijks zo'n 750.000 studenten afleveren. Er studeren meer vrouwen dan mannen af. Het land heeft de ambitie om de wetenschappelijke leider van de islamitische wereld te worden en mede daarom worden onderzoeksprogramma's, waaronder ook het atoomprogramma van Iran, breed gesteund.^[6] In februari 2007 lanceerde het land zijn eerste ruimteraket. ^[7]

[bewerk] Talen van Iran

Iran kent een grote verscheidenheid aan talen. De officiële landstaal van Iran is het Perzisch of Farsi. Het Perzisch is een taal binnen de Indo-Europese taalfamilie en is de moedertaal van ongeveer de helft van de bevolking.

De andere helft kent het Perzisch niet als moedertaal maar het Perzisch wordt door de gehele bevolking gesproken. De belangrijkste andere taalfamilies zijn de Altaïsche talen, verscheidene kleinere Iraanse talen en de semitische talen.

Veel gesproken talen zijn het Azeri (Turks met grote Perzische invloed), het Koerdisch en het Arabisch.

[bewerk] Sport in Iran

Twee wereldwijd gespeelde sporten hebben hun oorsprong in Perzië: schaken (het woord is afgeleid van het Perzische sjah dat koning betekent) en polo.

Anno 2006 is voetbal verreweg de meest populaire sport in Iran. Niet alleen voetbal voor mannen is populair, maar ook vrouwenvoetbal is zeer populair bij Iraanse vrouwen. In de stadions heerst dan een strikte scheiding der seksen en zijn vrouwen niet welkom bij mannenwedstrijden en vice versa. Iran was een deelnemer aan het WK 2006.

In de winter wordt er in het Elboersgebergte geskied.

Andere populaire sporten zijn basketbal, gewichtheffen en worstelen.

Zourkhaneh is een traditionele Iraanse vorm van gymnastiek.

[bewerk] Economie van Iran

Het Bruto Nationaal Product van Iran bedroeg in 2005 195 miljard dollar ofwel 2810 dollar per hoofd van de bevolking. De inflatie bedraagt er anno 2007 officieel 12% maar is waarschijnlijk veel hoger.

De Iraanse economie is sterk afhankelijk van de verkoop van aardolie en aardgas.

Op het eiland Kish is een vrijhandelszone aangelegd. Iran is ook van plan daar een internationale handelsbeurs voor aardolie te openen.

[bewerk] Transport in Iran

Iran heeft een uitgebreid netwerk van wegen en spoorwegen. Iran Air is de nationale luchtvaartmaatschappij, maar naast Iran Air is nog een dozijn andere maatschappijen actief. Iran heeft enkele zeehavens aan de Perzische Golf.

[bewerk] Flora en fauna

Iran beschikt door haar uitgestrektheid en bergketens over verschillende biomen en biotopen en verschillende soorten flora en fauna.

Enkele diersoorten die in Iran voorkomen zijn de manoel, de Perzische gazelle, de onager, het jachtluipaard en de Indiase gazelle. De Kaspische Zee stond vroeger bekend om zijn kaviaar, maar de steur is ernstig bedreigd.

Bekend is ook de gedomesticeerde Perzische kat.

[bewerk] Fysische geografie, geologie, delfstoffen en aardbevingen

Het landschap van Iran is droog, bergachtig gebied. Het Hoogland van Iran vormt het grootste en centrale gedeelte van het land. De belangrijkste bergketens zijn het Zagrosgebergte en de Elboers. In de Elboers is ook Irans hoogste punt, de vulkaan de Damavand op 5607 m.

Het westen van het land is het dichtst bevolkt, terwijl in het oosten grote vrijwel onbewoonde woestijngebieden zijn zoals de Grote Zoutwoestijn (Dasht-e Kavir), en enkele zoutmeren.

[bewerk] Geologie

Iran ligt op het zuidelijke deel van de Euraziatische plaat. De zuidelijke kustlijn met de Perzische Golf komt ongeveer overeen met de breuklijn tussen de Euraziatische en de Arabische plaat. Rond de oostgrens van Iran bevindt zich de breuklijn tussen de Euraziatische en de Indiase plaat. De langzame bewegingen van deze platen zorgen voor vele aardbevingen in Iran.

In Iran bevindt zich voornamelijk afzettingsgesteente, dat vaak rijk aan delfstoffen is.

[bewerk] Delfstoffen

Iran beschikt over enorme voorraden aardolie en aardgas. Ze zijn voornamelijk gelegen in de provincie Khuzestan en de Perzische Golf. Ook wordt veel koper gevonden, met name in het centrale deel van het land tussen de steden Yazd en Kermān. In deze regio wordt onder andere ook bauxiet, steenkool, ijzererts, lood en zink gewonnen.

In februari 2003 werd in Iran uranium aangetroffen, op 200 kilometer afstand van de stad Yazd. Er werd meteen een fabriek gebouwd om het uranium te winnen.

Ook in de Elboers, nabij Zanjan, Mashhad en op het eiland Hormuz komen koolmijnen voor. Ook wordt in Iran chromiet, goud, mangaan, zilver, tin en wolfraam gevonden. Daarnaast komen (half-)edelstenen zoals barnsteen, agaat, lapis lazuli en turkoois veel voor.

[bewerk] Aardbevingen

Belangrijke aardbevingen van de laatste jaren:

31 maart 2006: in de westelijke provincie Lorestan met een kracht van 6,0.
26 december 2003 om 02:56 Nederlandse tijd (05:27 Iraanse tijd). De magnitude is 6,7 op de schaal van Richter. De haarddiepte wordt geschat op 33 km. De aardbeving vond plaats nabij de historische stad Bam, waarvan een groot deel is verwoest. Begin februari 2004 werd het aantal slachtoffers geschat op rond de 35.000 doden en vele gewonden.
22 juni 2002, 02:58 UTC, magnitude 6,5. Locatie ongeveer 250 km ten westen van Teheran.
14 maart 1998 19:40:27 UTC 30.05 N 57.64 E (EMSC), 's nachts om 00:10 lokale tijd vond een krachtige beving met magnitude 6,9 plaats in centraal Iran nabij de Kuhbananbreuk. Het hypocentrum is gelokaliseerd in de korst op een diepte tussen de 10 en 33 km.
10 mei 1997, 07:57 UTC, in het noordoosten van Iran, magnitude 7,1. Er vielen meer dan 2400 doden.
20 juni 1990 werd Rasht getroffen door een zware aardbeving met een kracht van 7,7 op de schaal van Richter. Er vielen 50.000 doden, 400.000 mensen raakten dakloos.

[bewerk] Zie ook

[bewerk] Externe links

[bewerk] Bronnen en referenties

Bronnen en referenties:

a. ↑ Verenigde Naties 2004

b. ↑ Laatste census 23 oktober 1996 (via V.N.)

c. ↑ Officiële schatting van de V.N. 1 juli 2005

↑ WESP: historical demographical data
↑ (en) Iran in the forefront when it comes to stem cell research, CNN, 17 november 2006
↑ (en) Iran liberalises laws on abortion, BBC News, 12 april 2005
↑ (en) Iranian scientists clone sheep, The Guardian, 7 augustus 2006
↑ (en) Wealthy Iranians embrace plastic surgery, BBC News, 1 oktober 2006
↑ {{en} Iran looks to science as source of pride, The Boston Globe, 22 augustus 2006
↑ (nl) Iran lanceert eerste ruimteraket nu.nl, 25 februari 2007

Het gedeelte over aardbevingen op deze pagina is in de oorspronkelijke vorm afkomstig van de website van het KNMI

Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Iran van Wikimedia Commons.

Zie ook de Wikimedia Atlas van Iran op Wikimedia Commons.

{{{afb_links}}}	Landen in Azië	{{{afb_rechts}}}	{{{afb_groot}}}
Afghanistan · Armenië · Azerbeidzjan · Bahrein · Bangladesh · Bhutan · Brunei · Cambodja · China · Cyprus · Egypte · Filipijnen · Georgië · India · Indonesië · Irak · Iran · Israël · Japan · Jemen · Jordanië · Kazachstan · Kirgizië · Koeweit · Laos · Libanon · Maldiven · Maleisië · Mongolië · Myanmar · Nepal · Noord-Korea · Oezbekistan · Oman · Oost-Timor · Pakistan · Qatar · Rusland · Saoedi-Arabië · Singapore · Sri Lanka · Syrië · Tadzjikistan · Taiwan · Thailand · Turkije · Turkmenistan · Verenigde Arabische Emiraten · Vietnam · Zuid-Korea			{{{afb_groot}}}

32° 29' NB, 54° 17' OL

Categorieën: Land | Iran | Midden-Oosten | OPEC-lid