Iraan

Van Wikipedia

Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.

Iraan


Officieel taol	Perzisch
Hoofstad	Teheran
Staotsvörm	Rippebliek (theocratisch)
Staotshoof	Mahmoed Ahmadinedjad (wereldlik) Ali Chamenei (geistelik)
Groondgebeed % water	1.648.195 km² 0,7%
Einwoeners	69 miljoen
Munt	Riaal (IRR)
Tiedzaone	UTC +3.30
Nationale fiesdaag	1 april
Volkshymne	Sorûd-e Melli-e Jomhûri-e Eslami
Landcode	IRN
TLD	.ir
Tillefoon	+98

Iraan (ایران, vreuger Perzië)is e land in Azië, op d'n euvergaank vaan 't Middelooste nao 't Wied Ooste. 't Land grèns in 't ooste aon Toerkmenistan, Afganistan en Pakistan en in 't weste aon Irak, Törkije, Azerbaidzjan en Armenië. In 't noorde ligk 't aon de Kaspische Zie en in 't zuide aon de Perzische Golf. Hoofstad is Teheran, ander groete stei zien Tabrîz, Qom, Esfahan en Masjhâd.

[bewirk] Administratief indeiling

Provincies vaan Iraan

Iraan is ingedeild in daarteg provincies.

Teheran
Qom
Markazi
Qazvin
Gilan
Ardabil
Zanjan
Oost Azarbaijan
West Azarbaijan
Kurdistan
Hamadan
Kermanshah
Ilam
Lorestan
Khuzestan
Chahar Mahaal en Bakhtiari
Kohgiluyeh va Boyer Ahmad
Bushehr
Fars
Hormozgan
Sistan en Baluchistan
Kerman
Yazd
Esfahan
Semnan
Mazandaran
Golestan
Khorasan-e-shomali (Noord-Khorasan)
Khorasan-e-Razavi
Khorasan-e-Jonoobi (Zuud-Khorasan)

[bewirk] Taole

De officieel taol, 't Perzisch, weurt al sins de ajdheid gesproke, en sins de koms vaan d'n Islam en de Arabische besjaving in 't land sjrief me de taol in 't Arabisch sjrif. 't Perzisch behuurt tot de Arische tak vaan Indo-Europese taole.

[bewirk] Historie

't Aajd Perzië besleit eigelik mer e deil vaan 't medèrn Iraan, naomelik de landstreek Fars (veurheer Pars). Wie de Mede en de Perze oonder ei riek kaome, begós 't riek te greuje en de Perzische invlood verspreide ziech snel, veural wesweerts. Oonder de dynastie vaan de Achaemenide greujden 't riek tot aon Egypte en Klein-Azië. Nao oetgebreide poginge in de viefde en veerde ieuw veur Christus um ouch Griekeland te vereuvere veel de Macedonische vèldhier Alexander de Groete oeteindelik Perzië binne, um 't oeteindelik in 330 v.Chr. gans te vereuvere en keuning Darius III te verdrieve. Perzië kinde heer touw aon Seleucus, dee de dynastie vaan de Seleucide stiechde. Dees woort evels algaw verdreve door de Parte, die de volgende ieuwe Perzië zouwe regere. Oonder de Roemeinse keizer Trajanus woort 't westelik deil vaan hun riek kortstundeg bezat. Vaan de twiede tot de zevende ieuw regierde de Sassanide, tot die door de Arabiere verdraove woorte, en Iraan bij 't kalifaat góng hure en islamtisch woort. In de ieuwe daonao vele de Mongole en de Törke vaanaof de steppes in 't ooste binne, en bezètde Timoer Lenk 't land.

In de zestiende ieuw woort Perzië wier 'n oonaofhenkelik land en góng 't 'n veurnaom rol speule in de islamitische wereld. De dynastie vaan de Safavide regierde 't land, en de voorste droge d'n titel sjah. In de ieuwe daonao behoolt Perzië zien oonaofhenkelikheid en fungeerde 't es buffer tösse Törkije, Rösland en 't Brits Riek. 't Land modèrniseerde ziech oonder drök vaan veural Groet-Brittannië wel. In 1953 woort de premier vaan Perzië, Mohammad Mossadeq, aofgezat in de zoegenaomde Operatie Ajax. De Vereinegde Staote en 't Vereineg Keuninkriek bleke dao de haand in te höbbe. Daonao liberaliseerde de sjah 't land nog wijer, meh zien regering woort ummer otocratischer, tot in 1979 de Iraanse Revolutie 'n ind maakde aon zie beweend en de hervörminge. Dees revolutie woort veural vaanaof 't platteland gesteund. 't Beweend installeerde de ayatolla's es machhöbbers en veurde de sjariah in. Ouch waor 't vaanaof 't begin hendeg tege de VS geriech. Vaan 1980 tot 1989 veurde 't land 'nen oorlog mèt Irak, d'n Ierste Golfoorlog. Veur deze bleujege, vröchtelozen oorlog vlöchde väöl lui 't laand oet. Vaanaof de jaore negeteg kaome hervörminge op gaank, die evels door de ayatolla's hendeg beperk gehawwe weure. Inmiddels weurt gestèld tot 't rezjiem in gevier is, umtot veural de joongere (viefteg percent vaan de totaal bevolking) ziech massaol zouwe aofkiere vaan de machhöbbers.

Len in Azië
Afganistan \| Armenië² \| Azerbaidzjan¹ \| Bahrein \| Bangladesj \| Bhoetaan \| Börma \| Broenai \| Cambodja \| Cyprus² \| Filipiene \| Georgië² \| India \| Indonesië \| Iraan \| Irak \| Israël \| Japan \| Jeme \| Jordanië \| Katar \| Kazachstan \| Kirgizië \| Koeweit \| Laos \| Libanon \| Maledive \| Maleisië \| Mongolië \| Nepal \| Noord-Korea \| Oesbekistan \| Omaan \| Oos-Timor \| Pakistan \| Palestiense Staot \| Papoea Nuuj-Guinea \| Rösland¹ \| Saoedi-Arabië \| Singapore \| Sjina³ \| Sri Lanka \| Syrië \| Tadzjikistan \| Thailand \| Törkieë \| Turkmenistan \| Vereinegde Arabische Emirate \| Viëtnam \| Zuud-Korea
Aafhenkelike gebejer: Akrotiri en Dhekelia² \| Gazastrook \| Hong Kong \| Makau \| Westelike Jordaanover
Status betwis: Palestiense Staot \| Sjina (nationalistisch) \| Sjina (volksrippebliek) \| Törks Cyprus
1. Dit land ligk gedeiltelik in Europa. 2. Dit land ligk geografisch in Azië, meh weurt óm cultureel en historische raejes bie Europa ingedeild. 3. Sins 1949 oonder twie regeringe verdeild.