Franeker
Van Wikipedia
|
||||
|
|
||||
 |
||||
| Provincie | Friesland | |||
| Gemeente | Franekeradeel | |||
| Inwoners | 12.996 (1 januari 2006) | |||
| Geografische ligging | {{{breedtegraad}}} NB {{{lengtegraad}}} OL | |||
| Geografische ligging | 53°12′0.2484″NB 5°32′23.4815″OL | |||
| Stadsrechten (lijst) | Ja | |||
| Belangrijke verkeersaders | A31, N384 | |||
| Netnummer | 0517 | |||
| Postcodes | 8801-8802 | |||
Franeker (Fries: Frjentsjer) is de hoofdplaats van de gemeente Franekeradeel, in de provincie Friesland (Nederland). De stad telt 12.996 inwoners (1 januari 2006) en is één van de Friese elf steden. De stad maakt sinds 1 januari 1984 deel uit van de gemeente Franekeradeel.
Het verhaal gaat dat inwoners van Franeker in de Middeleeuwen geprobeerd hebben een kerkklok te stelen uit Harlingen. Sindsdien worden de Franekers klokkendieven genoemd.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
Franeker zou rond 800 zijn ontstaan als een Karolingisch castellum. De naam zou afkomstig zijn van "Froon-acker", ofwel "land van de heer/koning"; de oudste straat van de stad heet nog steeds Froonacker. Van de 11e eeuw tot de 16e eeuw ontwikkelde Franeker zich tot het bestuurlijk centrum van noordelijk Westergo. In de 15e eeuw vestigde hertog Albrecht van Saksen zich in Franeker. Het stadje leek zich tot hoofdstad van Friesland te ontwikkelen, maar werd overvleugeld door Leeuwarden.
Toen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in opstand kwam tegen Spanje, koos Franeker al vroeg de zijde van Willem van Oranje. Franeker werd hiervoor in 1585 beloond met een universiteit; op Leiden na de oudste van Nederland. Aan deze "Franeker Academie", geschonken door de Friese stadhouder Willem Lodewijk van Nassau en geopend op 29 juli 1585, kon men theologie, rechten, medicijnen, klassieke talen, wijsbegeerte en wis- en natuurkunde studeren. Een van de studenten was prins Willem IV. In de 18e eeuw raakte de stad in verval.
In de patriottentijd deed de stad Franeker nog van zich spreken. In mei 1787 werd het de studenten en professoren in Franeker verboden deel te nemen aan de exercitiegenootschappen. Het werd de exercitiegenootschappen in Friesland verboden wapens aan te schaffen. Men was bang voor een herhaling, want in augustus 1786 hadden de exercitiegenootschappen in de stad Utrecht de prinsgezinde stadsregering aan de kant gezet. Begin september 1787 trokken een tiental rebellerende Friese statenleden zich terug in Franeker, nadat Provinciale Staten iedere steun aan Holland (en Utrecht) verboden had. Franeker werd in verdediging gebracht, maar de aanvoer van wapens en munitie via Makkum mislukte, nadat Harlingen had geweigerd mee te werken. Toen Pruisische troepen oprukten naar Friesland, verlieten de tot wanhoop gedreven leiders de stad: zondagmiddag 20 september - na de kerkdienst en zo overhaast - dat ze vergaten de uiterst belastende, ondertekende documenten mee te nemen. (De leiders schoven elkaar de schuld in de schoenen en hadden twee jaar later nog ruzie, toen ze in Frankrijk zaten). Een twintigtal patriotten uit Franeker werd gevangen gezet in het blokhuis van Leeuwarden en veroordeeld. De kopstukken zijn via Stavoren gevlucht naar Amsterdam, sommigen vluchtten via Groningen of Ameland naar Duitsland. Uiteindelijk zouden ook een tiental patriotten uit Bolsward de dupe worden, omdat de raad van Bolsward als enige stad in Friesland Franeker Staten had erkend.
In 1811 liet Napoleon de universiteit sluiten. De opvolger van de Franeker Academie was het Rijksatheneum, dat van 1815 tot 1847 heeft bestaan maar - evenals zijn voorganger - uiteindelijk aan gebrek aan studenten ten onder ging. De collectie van de universiteitsbibliotheek, die veel zeldzame oude drukken bevat, werd overgebracht naar de provinciale bibliotheek te Leeuwarden (thans: Tresoar).
Ofschoon de stad niet meer over een universiteit beschikt, vinden er toch nog af en toe academische promoties plaats. Promovendi van de Rijksuniversiteit Groningen die promoveren op een onderwerp dat met Friesland te maken heeft of die een band met Friesland hebben, mogen hun proefschrift in de Franeker Martinikerk verdedigen.
In 1984 werden de gemeenten Franeker en Franekeradeel, alsmede een deel van de gemeente Barradeel samengevoegd tot de huidige gemeente Franekeradeel.
Wegens herhaaldelijke tekorten op de gemeentelijke begroting stond de gemeente Franekeradeel tot 2005 onder curatele van de provincie Friesland.
[bewerk] Cultuur
[bewerk] Musea
[bewerk] Museum Martena voorheen 't Coopmanshûs
In oktober 2003 bleek het museum 't Coopmanshûs in Franeker in bezit van de oudste eikenhouten kast van Nederland. De tweedeurs archiefkast stamt uit circa 1550, en is gemaakt van eikenhout van voor 1550, dat afkomstig is uit de Baltische staten, zo bleek na dendrologisch onderzoek.
In 2006 verhuisde museum "'t Coophanshûs" naar de Martenastins aan de Voorstraat. Het heet sindsdien: Museum Martena. Sinds juli 2006 is het museum weer open voor het publiek. De vaste collectie is gewijd aan o.a. de stadsgeschiedenis, de Franeker Academie en Anna Maria van Schurman.
Wereldbekend is het oudste nog werkende planetarium van Nederland het Eise Eisingaplanetarium in de Eise Eisingastraat.
[bewerk] Bezienswaardigheden
Franeker heeft een historische binnenstad met veel monumenten, het historische planetarium van Eise Eisinga; de 15e-eeuwse Martinikerk (de enige middeleeuwse kerk in Friesland met kooromgang); een stadhuis uit 1591 in Renaissancestijl.
Ook zijn er diverse stinsen, het oudste studentencafé van Nederland (de Bogt fen Guné), restanten van het bolwerk.
[bewerk] Voorzieningen
Franeker heeft een jachthaven, een theater, en een overdekt zwembad. Ook is hier GGZ-Franeker (het voormalige Psychiatrisch Ziekenhuis) gevestigd, en sinds 2005 ook de Forensisch Psychiatrische Afdeling (FPA-Franeker).
Franeker heeft tevens een station aan de spoorlijn Leeuwarden-Harlingen Haven.
[bewerk] Sport
Sinds 1853 vindt te Franeker elk jaar de PC plaats; dit is de belangrijkste kaatswedstrijd van Friesland en de oudste reguliere sportwedstrijd ter wereld. Als één van de Friese elf steden ligt Franeker op de route van de Elfstedentocht.
Jaarlijks vindt met pasen een groot internationaal handbaltoernooi plaats in sporthal De Trije (één van de grootste sporthallen van Friesland met vier vloeren).
SC Franeker is de enige voetbalclub met bijna 800 leden. Daarnaast is er oa. een ijsclub, een atletiekclub, een volleybalclub en een tennisvereniging. Ook zaalvoetbal is populair.
[bewerk] Oud-Burgemeesters
- 1811-1815 Dr. J. Banga (Maire)
- 1847-1856 Dr. J. Banga
- 1868-1882 P. Lycklama a Nijeholt
- 1898 J. Dirks
- 1945-1975 J. Dijkstra
- 1975-1981 Mr. J.J.H. Pop
- 1981-1983 Mr. J.O.E. Oldenziel (laatste burgemeester van Franeker)
[bewerk] Bekende Franekers
- Sebald Justinus Brugmans
- Eise Eisinga
- Johannes Mulder
- Jan Hendrik Oort
- Siep Posthumus
- Johan Sems
- Dave Steensma
- Pia Dijkstra
- Anna Maria van Schurman
[bewerk] Externe links
[bewerk] Algemeen
[bewerk] Sport
|
|
 |
|---|---|
|
Steden, dorpen en gehuchten |
|
|
Buurtschappen |
|
|
Friesland (Fryslân): Steden en dorpen | Nederland: Provincies | Gemeenten |
|
