Sallands

Van Wikipedia

Sallands taalgebied

Het Sallands is een Nedersaksisch dialect. Het wordt gesproken in het westen van de provincie Overijssel, behalve in de Kop van Overijssel, waar men varianten van het Stellingwerfs spreekt. De dialecten uit het oosten van Overijssel vormen het Twents. Het Sallands wordt gesproken in het historische Salland, dus ook in Hellendoorn, Nijverdal en Holten, dorpen die tegenwoordig nauwe banden met Twente hebben, en in Kampen en omstreken. Raalte ligt bij benadering midden in het Sallandse taalgebied. Het dialect met absoluut gerekend de meeste sprekers is het Zwols. Het Sallands wordt door Ethnologue als aparte taal gezien en heeft de ISO 639-3-code sdz.

[bewerk] Klankverschijnselen

Kenmerkend voor het Sallands is dat het in de klinkerverschijnselen sterk is beïnvloed door het Nederlands, meer in het bijzonder de Hollandse dialecten van de zeventiende eeuw. Deze invloed deelt het Sallands met het West- en Oost-Veluws, het Stellingwerfs en het Drents, waarin deze talen tegenover het behoudender Twents en het Achterhoeks staan. Kenmerkend zijn de oe voor de oudere oo (Sallands goed tgov. Twents good), de ie voor de ee (Sl. niet, Tw. neet) en de uu voor de oe (Sl. huus "huis", Tw. hoes). Dit laatste verschijnsel komt echter niet consequent voor: een "muis" heet zowel in het Sallands als in het Twents een moes. Dit is een belangrijk verschil met het Oost-Veluws, waar elke oe in een uu is veranderd en het dus ook muus is.

[bewerk] Umlaut

Het Sallands heeft als alle Saksische dialecten umlaut ondergaan in de woorden met een Oudgermaanse lange ô; hierbij heeft bovendien een verandering plaatsgevonden volkomen analoog aan de mutatie van oo naar oe. Hierdoor klinkt het Oudgermaanse *grônaz "groen" nu als gruun (tegenover het Twentse greun). Ook heeft het Sallands umlaut in de verkleinwoorden, waardoor het zich aansluit bij het Veluws en Twents en het zich onderscheidt van het Stellingwerfs en Drents. Een "boekje" wordt een bukie(n), een "bakje" een bäkkien, een "hondje" een hunnechie(n).

[bewerk] Verschillen

Verschillen tussen de verschillende Sallandse dialecten zijn er overduidelijk. Meestal zijn ze oost-west georiënteerd en laten ze van het westen naar het oosten een toenemende afstand van de Nederlandse standaardtaal zien. Zo zegt men in Kampen nog gewoon beter voor het Nederlandse "beter", rond Zwolle en Deventer is dat baeter, in de rest van het Salland better. Ook kent men in het westen van Salland maar twee woordgeslachten, terwijl de dialecten tegen de Twentse taalgrens wel drie geslachten behouden hebben. Een ander opvallend verschil doet zich in het noordwesten van het Sallandse taalgebied voor: in en om Kampen en Zwolle laat men de h weg. Dit verschijnsel loopt verder naar het noorden door tot op Urk. In de steden Kampen, Zwolle en Deventer kent men een brouwende uitspraak van de r, die volkomen beperkt is gebleven tot de steden.

[bewerk] Taalverlies, cultavatie etc.

Naar het dialectbehoud van het Sallands is geen diepgaand onderzoek gedaan. Wel is de algemene indruk dat het Sallands meer onderhevig is aan taalverlies en in minder hoog aanzien staat dan het Twents. De taal wordt hier en daar door gelegenheidsdichters en regionale muziekbands gecultiveerd. De Hellendoornse dichteres Johanna van Buren had weliswaar een Sallands dialect als moedertaal maar schreef in het Twents, omdat ze in een Twentse krant publiceerde. Een Sallandse dialectmuziekgroep die een nationale hit scoorde was het duo Höllenboer, maar deze hit (Busje komt zo) was Nederlandstalig. In Zwolle, juist de plaats waar het Sallands het snelst verdwijnt, is er een redelijk actieve dialectkring, die onder meer cursussen Zwols aan de volksuniversiteit geeft.