Zuiderzee (water)
Van Wikipedia
De Zuiderzee was de naam van de grote binnenzee die, tot de sluiting van de Afsluitdijk (1932), onder andere lag op de plaats van wat nu IJsselmeer heet.
Inhoud |
[bewerk] Algemeen
Na het gereed komen van de Afsluitdijk werd het water IJsselmeer genoemd, naar de rivier de IJssel die erin uitmondt. Het huidige IJsselmeer is nog maar ongeveer half zo groot als de oorspronkelijke zee. Het andere deel van de voormalige Zuiderzee is door inpolderingen land geworden. Vooral in het zuidoostelijke deel zijn veel nieuwe polders aangelegd. Deze vormen gezamenlijk de huidige provincie Flevoland. Het IJsselmeer is met de aanleg van de Houtribdijk in 1976 opgesplitst in twee delen. Het zuidelijke gedeelte wordt sindsdien Markermeer genoemd, een benaming die voortkomt uit de geplande inpoldering van dit gebied tot Markerwaard. Dit polderplan is van de baan.
[bewerk] Geschiedenis
De Zuiderzee ontstond in de loop van de Middeleeuwen uit een merencomplex dat in de Romeinse tijd al bekend stond als Flevo Lacus. De soms woeste binnenzee was zowel een vloek als een zegen voor de bewoners van het omliggende land. Diverse watersnoden troffen de omliggende gebieden.
Handelsschepen bevoeren de zee; havensteden als Kampen en Harderwijk behoorden tot de Hanze, en via de Zuiderzee voeren VOC-schepen naar Hoorn en Amsterdam. Ook werd er volop gevist. In 1900, toen de Zuiderzeevisserij op haar hoogtepunt was, waren er zo'n 3000 platbodems actief waarmee werd gevist op haring, ansjovis, paling, bot en garnalen.
Keerzijde waren de voortdurende overstromingen, waarbij regelmatig veel slachtoffers vielen. Veel voormalige vissersdorpen rond de vroegere Zuiderzee kennen een monument voor vissers die niet van zee terugkeerden.
In de loop van de negentiende eeuw rees het plan de Zuiderzee helemaal of gedeeltelijk in te polderen.
Voor de internationale handelsvaart was de Zuiderzee toen al niet meer zo belangrijk. Inpoldering paste ook in het vooruitgangsgeloof van het tijdperk van de industriële revolutie. Het project zou veel nieuwe landbouwgrond opleveren, en zou de immer bedreigde kustlijn met ruim 250 kilometer inkorten. Dat laatste was van groot belang, omdat de Zuiderzee bekendstond als een woeste zee, die regelmatig voor overstromingen zorgde in het steeds dichter bevolkte Nederland.
[bewerk] Zuiderzeewerken
In 1886 richtten enkele notabelen de Zuiderzeevereniging op, die moest onderzoeken of drooglegging haalbaar was. Ir. Cornelis Lely trad in 1886 als veelbelovend ingenieur bij deze vereniging in dienst. Hij ontwierp in 1891 het eerste plan voor de afsluiting van de Zuiderzee. In 1913, toen Lely inmiddels voor de derde maal minister van Waterstaat was, werd inpoldering opgenomen in het regeringsprogramma - ondanks protesten van de visserijsector. Na de watersnood van 1916 waren de geesten rijp voor het megaproject en twee jaar later ging het parlement akkoord.
In juni 1920 werd het eerste deel van de Zuiderzeewerken aanbesteed: de aanleg van de 2,5 kilometer lange Amsteldiepdijk van Noord-Holland naar het eiland Wieringen. Bij dat project werd nuttige ervaring opgedaan die later van pas kwam bij de aanleg van de Afsluitdijk. In augustus 1930 werd de Wieringermeerpolder drooggelegd. Het is de enige Zuiderzeepolder geweest. De polder werd voor de afsluiting van de zee drooggelegd omdat er heel veel vraag was naar landbouwgrond. De aanleg van de Afsluitdijk begon in januari 1927. Op 28 mei 1932 werd de dam gesloten. Tussen 1936 en 1968 is gewerkt aan de IJsselmeerpolders (Noordoostpolder, Oostelijk Flevoland en Zuidelijk Flevoland, de huidige provincie Flevoland). Aanvankelijk waren er plannen nog meer land in te polderen. Zo werd in 1976 nog dwars door het IJsselmeer de Houtribdijk aangelegd in verband met de geplande inpoldering van de Markerwaard. Deze is er nooit gekomen vanwege financiële redenen en toenemend verzet tegen verdere aantasting van het gebied rond de voormalige Zuiderzee. Op die manier heeft de omgeving aan de noordgrens van Amsterdam (De regio Waterland) het oorspronkelijke "open" karakter behouden.
De afsluiting had grote gevolgen voor de visserij en de natuur, en betekende de nekslag voor de duizenden vissers die op de Zuiderzee hun boterham verdienden. Na de voltooiing van de Afsluitdijk veranderde de voormalige zee in een meer. Het water werd geleidelijk aan steeds zoeter. Nog een paar jaar hielden de haring en de ansjovis stand, maar toen verdwenen ze. De bruinvis en de gewone zeehond waren toen al lang vertrokken. Veel vissers maakten gebruik van de Zuiderzeesteunwet en vroegen een uitkering aan. Anderen werden bijvoorbeeld pluimveehouder of boer. Ook vishandelaren, zeilmakers en scheepbouwers werden werkloos.
[bewerk] Huidige situatie
Paling blijft een belangrijke bron van inkomsten voor de vissers, al klagen deze wel over de sterke toename van aalscholvers.
Verder bieden het huidige IJsselmeer, de randmeren en Flevoland recreatiemogelijkheden voor de overvolle Randstad, mogelijkheden voor het terugdringen van de woningnood in diezelfde Randstad en is er "nieuwe natuur" ontstaan zoals de Oostvaardersplassen in Zuidelijk Flevoland.
[bewerk] Voormalige Zuiderzeekust
De voormalige kustlijn van de Zuiderzee kan nog gevolgd worden via de 400 kilometer lange Zuiderzee fietsroute. In Enkhuizen is een Zuiderzeemuseum, waar onder anderen een typisch Zuiderzeeplaatsje is nagebouwd.
[bewerk] Historische vroegere Zuiderzeeplaatsen
[bewerk] Eilanden in de (voormalige) Zuiderzee
Van de vijf eilanden die ooit in de Zuiderzee lagen, bestaat alleen het voor Amsterdam liggende Pampus nog als een echt eiland. Ten noorden daarvan ligt Marken, dat sinds de aanleg van een dam in 1957 feitelijk een schiereiland is. Wieringen is door de Wieringermeerpolder onderdeel geworden van het vaste land. Maar er zijn plannen het oorspronkelijke eiland weer los van het land te maken door middel van de aanleg van het Wieringerrandmeer tussen het Amstelmeer en het IJsselmeer. Schokland en Urk zijn tenslotte opgegaan in de Noordoostpolder. Urk is nog wel een zelfstandige Nederlandse gemeente.
IJsseloog is een kunstmatig eiland in het Ketelmeer dat werd aangelegd vanwege milieutechnische redenen.
In 1997 is men begonnen met het aanleggen van het eiland Ramsplaat in de IJsselmonding van het Ketelmeer. Ten noorden van Andijk heeft men het eiland De Kreupel aangelegd met als doel om de voedselbronnen voor de vogels beter bereikbaar te maken. In de toekomst wil men in de luwte van het ca. 70 ha grootte natuurproject circa 20 aanlegplaatsen aanleggen.
In sommige bronnen wordt er ook nog over het eiland Villa gesproken in de Zuiderzee. Door de steeds grotere wordende Zuiderzee werd Nagele eerst een eiland voordat het helemaal opging in de Zuiderzee.
[bewerk] Zie ook
- Zuiderzeewerken
- IJsselmeer
- Zuiderzee (departement), Zuyderzée als Frans departement.
