Beskid Śląski
Z Wikipedii
| Beskid Śląski | |
| Megaregion | Region Karpacki |
| Prowincja | Karpaty Zachodnie |
| Podprowincja | Zewnętrzne Karpaty Zachodnie |
| Makroregion | Beskidy Zachodnie |
| Mezoregion | Beskid Śląski |
| Zajmowane jednostki administracyjne |
Polska: - województwo śląskie Czechy: - kraj morawsko-śląski |
Beskid Śląski (cze: Slezské Beskydy) (513.45) - pasmo górskie, stanowiące część Beskidów Zachodnich. Jest mezoregionem wchodzącym w skład prowincji Karpat Zachodnich. Najwyższymi szczytami Beskidu Śląskiego są Skrzyczne (1257 m n.p.m.) i Barania Góra (1220 m n.p.m.).
Spis treści |
[edytuj] Położenie
Beskid Śląski graniczy z Beskidem Śląsko-Morawskim na zachodzie, Beskidem Żywieckim na południowym-wschodzie, Beskidem Małym na północnym-wschodzie i Pogórzem Śląskim na północy.
Do 1968 roku góry leżące na zachód od rzeki Olzy były częścią Beskidu Śląskiego, potem wyodrębniono z tej części nowe pasmo górskie - Beskid Śląsko-Morawski. W Czechach granicą pomiędzy Beskidem Śląskim a Śląsko-Morawskim jest dolina rzeki Oselnice i Odry, na Słowacji granicą jest mniejszy ciek uchodzący do rzeki Ciernanki. Granicą pomiędzy Beskidem Śląskim a Żywieckim jest rzeka Soła, następnie Czerna i Przełęcz Zwardońska. Granicą pomiędzy Beskidem Śląskim a Beskidem Małym jest na północy rzeka Biała, następnie Brama Wilkowicka.
[edytuj] Klimat
Beskid Śląski, podobnie jak całe Beskidy Zachodnie charakteryzuje się dość dużymi opadami, wynoszącymi od 800 do 1200 mm rocznie i dużym zaśnieżeniem w miesiącach zimowych. Największy wpływ na kształtowanie się pogody wywierają masy powietrza polarno-morskiego z przeważającym wiatrem zachodnim. Temperatura powietrza obniża się wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. stopniowo ku południowemu wschodowi. Średnia roczna temperatura waha się od 5,4 C w partiach grzbietowych do 8,5 C w dolinie rzeki Olzy. Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń, natomiast najcieplejszym jest lipiec. Istotnym czynnikiem klimatycznym jest silny wiatr, który jest łagodzony przez otaczające góry. W porze wiosny i jesieni wieje tu wiatr halny. W partiach szczytowych Baraniej Góry, Równicy i Czantorii przeważają wiatry zachodnie i północno-zachodnie. W okolicy Istebnej wiatrów zachodnich jest mniej, dlatego też notuje się tu mniejszą ilość opadów atmosferycznych. Strefa maksymalnej ilości opadów leży na wysokości 1400-1500 m n.p.m. Wyższe partie, ponad 1000 m n.p.m. notują mniejszą liczbę dni z deszczem, opad spada tu w większej ilości jednorazowo, natomiast w niższych partiach liczba dni z deszczem jest większa. W zimie zachmurzenie jest podobne do zachmurzeń w innych partiach gór i podobnie jak w innych częściach gór, zima jest tu łagodniejsza niż na nizinach w następstwie inwersji temperatury. Dzięki czystemu górskiemu powietrzu, dużemu nasłonecznieniu i dobrej wilgotności powietrza, klimat Beskidu Śląskiego sprzyja rekonwalescencji po chorobach dróg oddechowych i serca, a także łagodzi choroby nerwowe.
[edytuj] Budowa geologiczna
Beskid Śląski zbudowany jest z masywnych piaskowców godulskich i istebniańskich. W części południowej góry zbudowane są z fiszu magurskiego. Występują tu złoża mineralne: piaskowce, wapienie i kruszywa naturalne. Duże znaczenie mają piaskowce godulskie, które występują tu w dwóch rodzajach: godulskie środkowe (wydobywane w dwóch kamieniołomach w Brennej) oraz godulskie dolne (wydobywane w kamieniołomie w Wiśle). Znajdują się tu również źródła wód mineralnych.
[edytuj] Pasma górskie
Beskid Śląski składa się z dwóch rozciągniętych południkowo pasm górskich, rozdzielonych doliną rzeki Wisły. Na zachodzie znajduje się Pasmo Czantorii, natomiast na wschodzie Pasmo Baraniej Góry.
[edytuj] Pasmo Czantorii
Pasmo Czantorii, nazywane również Pasmem Czantorii i Stożka ma charakter grzbietu odgałęziającego się w Karolówce (930 m n.p.m.) od pasma Baraniej Góry. Stanowi dział wodny pomiędzy Olzą i Wisłą. Ciągnie się z północy na południe, od Tułu (621 m n.p.m.), poprzez Czantorię Wielką (997 m n.p.m.), Soszów Wielki (884 m n.p.m.), Cieślar (923 m n.p.m.), Stożek Mały (843 m n.p.m.), Stożek Wielki (980 m n.p.m.) do Kiczor (989 m n.p.m.) i skręca następnie na wschód do Przełęczy Kubalonka (761 m n.p.m.). Z ważniejszych bocznych ramion tego pasma wyróżnia się ramię Kiczor, odgałęziające się na południowy-wschód, ku Istebnej i kończące się Młodą Górą (838 m n.p.m.). W stronę doliny Wisły wchodzą boczne grzbieciki, oddzielające malownicze doliny: Poniwca, Gahury, Jawornika, Dziechcinki i Łabajowa. Na czeską stronę, ku dolinie Olzy opada z Małej Czantorii grzbiet graniczny ze szczytem Ostrego (722 m n.p.m.) i Wróżnej (514 m n.p.m.). Natomiast ze szczytu Stożka ciągnie się ku południowemu-zachodowi dość długi grzbiet, który kulminuje w szczycie Loucka (835 m n.p.m.). Pomiędzy nim a grzbietem granicznym Stożek - Czantoria ciągnie się głęboka dolina Hluchova, której górna część podchodzi pod szczyt Stożka. Spod tego szczytu ku południowemu-zachodowi spada wąska dolina Radwanowa, uchodząca do Olzy w Jabłonkowie. Charakterystyczne jest, że w grzbiecie Czantorii nie ma szczytów przekraczających 1000 m n.p.m. Niemal cały ten grzbiet zbudowany jest z piaskowca, który w geologii nazywany jest godulskim (od szczytu Godula po czeskiej stronie granicy), gdzie występuje w warstwach grubych na 1-1,5 metra. Wiele figur, rzeźb, stopni, płyt na Śląsku Cieszyńskim wykonanych było właśnie z tego piaskowca. Piaskowiec ten charakteryzuje się tym, że nie wszystkie jego warstwy mają jednakową trwałość i pod wpływem wody miększe warstwy ulegają wypłukiwaniu. W ten sposób tworzą się w korytach potoków mniejsze lub większe progi, wodospady, pęknięcia, szczeliny, a nawet jaskinie, np. na Malinowskiej Skale. W grzbiecie Czantorii jedynie Tul (okolica Kyrkawicy i Kiczor) zbudowane są z innego materiału - wapienia cieszyńskiego, dzięki czemu okolica wyróżnia się specyficzną (właściwą dla gleby wapiennej) roślinnością, zaś Kyrkawica i Kiczory z gruboziarnistego piaskowca o odcieniu brunatnym, z dużą obecnością ziaren kwarcu, ortoklazu i żyłkami rudy żelaza. W korycie Olzy, niedaleko kościoła w Istebnej można obserwować błyszczące żyły rudy żelaza. Ten inny rodzaj piaskowca, różniący się od piaskowca godulskiego, geologowie nazywają piaskowcem istebniańskim. Ma on skłonność przybierania różnych rzadkich kształtów, jak np. na Kyrkawicy Kiczorach, Gańczorce, Baraniej Górze i innych szczytach zbudowanych z piaskowca istebniańskiego. Przykładem praktycznego zastosowania piaskowca istebniańskiego jest zameczek na stoku Zadni Groń w Wiśle.
[edytuj] Pasmo Baraniej Góry
Pasmo Baraniej Góry nazywane również Pasmem Wiślańskim przedstawia się jako dość długi wał górski, ciągnący się w kierunku północno-południowym. Poprzez Przełęcz Koniakowską (720 m n.p.m.) łączy się ono z głównym wododziałem Karpat, a następnie z grzbietem granicznym na Sołowym Wierchu (848 m n.p.m.) i schodzi do Przełęczy Zwardońskiej (686 m n.p.m.). Stanowi ono dział pomiędzy doliną Wisły od zachodu, a doliną Soły od wschodu. Od południa ku północy wznoszą się kolejno szczyty: Tyniok (891 m n.p.m.), Gańczorka (901 m n.p.m.), Karolówka (930 m n.p.m.), Barania Góra (1220 m n.p.m.), Magurka Wiślańska (1129 m n.p.m.), Zielony Kopiec (1140 m n.p.m.) oraz Malinowska Skała (1150 m n.p.m.). Od Malinowskiej Skały główne pasmo przybiera kierunek północno-zachodni, a następnie północny i wznosi się następującymi szczytami: Malinów (1095 m n.p.m.), Grabowa (905 m n.p.m.), Kotarz (965 m n.p.m.), Beskid Węgierski (914 m n.p.m.), Beskidek (850 m n.p.m.) i poprzez Przełęcz Karkoszczonka łączy się z Klimczokiem (1119 m n.p.m.) i jego odgałęzieniami ku Błatniej na zachodzie i Magurce na wschodzie. Od szczytu Malinowskiej Skały ciągnie się ku północnym-wschodzie jako boczna gałąź grzbietu masyw Małego Skrzycznego (1201 m n.p.m.) oraz Skrzycznego (1257 m n.p.m.). Masyw ten kończy się charakterystycznym stożkiem góry Skalistej (864 m n.p.m.), nad Szczyrkiem i Buczkowicami w dolinie Żylicy. Od południa dolinę tę otacza ramię Skrzycznego i grzbiet ciągnący się od Malinowskiej Skały przez Przełęcz Salmopolską po Klimczok i Magurę od północy. Pasmo Baraniej Góry wyróżnia się rozległym i bogatym rozczłonkowaniem bocznym grzbietów. W kierunku zachodnim odgałęziają się następujące ramiona:
- ramię Przystopu (1021 m n.p.m.) - ze szczytu Baraniej Góry, oddzielające dolinę Czarnej Wisełki i Białej Wisełki
- ramię Cienkowa (720 m n.p.m.) - z Zielonego Kopca, stanowiące dział między doliną Białej Wisełki i doliną Malinki
- ramię Starego Gronia (797 m n.p.m.), od Grabowej, dzieli dolinę Leśnicy i Hałcyny
- ramię ze szczytami Jaworzyna (799 m n.p.m.), Trzy Kopce (810 m n.p.m.), Orłowa (813 m n.p.m.) Równica (883 m n.p.m.), dzielące dolinę Wisły od doliny Brennicy
W kierunku wschodnim odgałęziają się następujące ramiona:
- ramię od Trzech Kopców ku zachodowi, przez Stołów (1035 m n.p.m.), Błatnią (917 m n.p.m.), Cisowy Wielki (872 m n.p.m.), Czupel (746 m n.p.m.), Łazek (716 m n.p.m.) i Zebrzydkę (589 m n.p.m.)
- ramię od Klimczoka ku północy, w stronę Szyndzielni (1026 m n.p.m.)
- ramię od Klimczoka przez Magurkę (1095 m n.p.m.) ku wschodowi.
- ramię Malinowskiej Skały ze szczytem Kościelca (1022 m n.p.m.), dzielące od północy dolinę Malinowską od doliny Leśnej
- ramię Magurki Wiślańskiej, ze szczytami Magurki Radziechowskiej (1091 m n.p.m.), Muronką (1017 m n.p.m.), Glinnem (1021 m n.p.m.)
W paśmie Baraniej Góry zwraca uwagę zjawisko dosyć łagodnych stoków ku dolinie Wisły, stromych natomiast ku wschodowi. Szczególnie widoczne jest to w masywie Skrzycznego, którego przepaściste stoki ku północnemu-wschodowi czynią z tego szczytu osobliwy bastion o charakterystycznym kształcie. Skalny trzon dużej części pasma zbudowany jest z piaskowca godulskiego, jak większa część pasma Czantorii. Jedynie sam masyw Baraniej Góry, otoczenie doliny Czarnej Wisełki oraz przylegająca do szczytu Baraniej Góry dolina Olzy, to warstwy istebniańskie.
[edytuj] Miejscowości turystyczne
| Miejscowość | Ludność | Powierzchnia | Nad rzeką |
|---|---|---|---|
| Ustroń | 15 415 | 58,92 km² | Wisła |
| Wisła | 11 810 | 110,26 km² | Wisła |
| Istebna | 11 279 | 84,25 km² | Olza |
| Brenna | 10 164 | 95,54 km² | Brennica |
| Szczyrk | 5 810 | 39,07 km² | Żylica |
[edytuj] Komunikacja
[edytuj] Drogi dojazdu
- Trasa europejska E75: Trójmiasto - Cieszyn
- Trasa europejska E462: Cieszyn - Brno
- Droga krajowa nr 1: Trójmiasto - Cieszyn
- Droga krajowa nr 81: Katowice - Harbutowice
- Droga ekspresowa S1: Pyrzowice - granica czeska
- Droga ekspresowa S69: Bielsko-Biała - granica słowacka
- Droga wojewódzka nr 938: Pawłowice - Pruchna - Cieszyn
- Droga wojewódzka nr 941: Skoczów - Wisła - Istebna
- Droga wojewódzka nr 942: Bielsko-Biała - Szczyrk - Wisła
- Droga wojewódzka nr 943: granica czeska - Istebna - Koniaków - Laliki
[edytuj] Komunikacja kolejowa
- Białystok - Bielsko-Biała
- Budapeszt - Bielsko-Biała
- Cieszyn - Bielsko-Biała
- Český Těšín - Bielsko-Biała
- Czechowice-Dziedzice - Bielsko-Biała
- Częstochowa - Bielsko-Biała
- Gdynia - Bielsko-Biała
- Katowice - Bielsko-Biała
- Kędzierzyn Koźle - Bielsko-Biała
- Kraków - Bielsko-Biała
- Lublin - Bielsko-Biała
- Racibórz - Bielsko-Biała
- Rajcza - Bielsko-Biała
- Wadowice - Bielsko-Biała
- Warszawa - Bielsko-Biała
- Wisła - Bielsko-Biała
- Wrocław - Bielsko-Biała
- Suwałki/Ełk - Bielsko-Biała
- Świnoujście/Kołobrzeg - Bielsko-Biała
- Szczecin - Bielsko-Biała
- Zakopane - Bielsko-Biała
- Zebrzydowice - Bielsko-Biała
- Zwardoń - Bielsko-Biała
- Žilina - Bielsko-Biała
- Żywiec - Bielsko-Biała
- Bielsko-Biała - Cieszyn
- Český Těšín - Cieszyn
- Czechowice-Dziedzice - Cieszyn
- Katowice - Cieszyn
- Zebrzydowice - Cieszyn
- Katowice - Wisła
- Białystok - Wisła
- Częstochowa - Wisła
- Gdynia - Wisła
- Warszawa - Wisła
[edytuj] Przejścia graniczne
- Jaworzynka - Hrčava (mały ruch graniczny)
- Stożek - Velký Stožek (turystyczne)
- Stożek - Maly Stožek (mały ruch graniczny)
- Beskidek - Beskydek (mały ruch graniczny)
- Wielka Czantoria - Nydek (turystyczne)
- Jasnowice - Bukovec (osobowe, bez autobusów)
- Leszna Górna - Horní Lištná (osobowe)
- Puńców - Kojkovice (mały ruch graniczny)
- Cieszyn - Český Těšín (osobowe, bez autobusów)
- Cieszyn-Boguszowice - Chotěbuz (kolejowe, osobowe, towarowe)
[edytuj] Zabytki
Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
[edytuj] Szlaki turystyczne
- Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
[edytuj] Baza noclegowa
- Schroniska Turystyczne PTTK:
- Schronisko PTTK "Pod Tułem"
- Schronisko PTTK na Błatniej
- Schronisko PTTK na Klimczoku
- Schronisko PTTK na Przysłopie pod Baranią Górą
- Schronisko PTTK na Równicy
- Schronisko PTTK na Skrzycznem
- Schronisko PTTK na Stożku
- Schronisko PTTK na Szyndzielni
- Schronisko ZHP na Koziej Górze
- Schronisko na Soszowie Wielkim
- Chatki studenckie:
- Chatka AKT na Pietraszonce - Istebna Pietraszonka [1]
- Chatka na Szyrokim (w październiku 2006 roku przeszła w ręce prywatne)
- Chatka na Błotnym (spłonęła w połowie lat 90. XX wieku)
- Baza noclegowa w dolinach
- Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
[edytuj] Ludność
Wśród ludów żyjących w Beskidzie Śląskim zaszły w początkach młodszej epoki kamienia (2500-1700 lat p.n.e.) poważne zmiany i przeobrażenia na tle przechodzenia ze zbieractwa i łowiectwa w uprawę roli i hodowli zwierząt. Były one następstwem przypływu nowych fal ludności znad Dunaju poprzez Bramę Morawską i Przełęcz Jabłonkowską. Przybywały tędy karawany kupieckie z imperium rzymskiego, czego świadectwem są różne znaleziska monet rzymskich, z których część znajduje się w Muzeum Cieszyńskim. W IX wieku obszar Beskidu Śląskiego stał się częścią państwa wielkomorawskiego, następnie w X wieku został przyłączony do nowo utworzonej Polski. W 1290 roku powstało Księstwo Cieszyńskie, którego Beskid Śląski stał się częścią. W 1526 roku obszar ten znalazł się pod panowaniem Habsburgów. W średniowieczu grody powstawały głównie na pogórzu i nizinach wokół Beskidu Śląskiego, później osadnictwo zaczęło się posuwać na południe, w głąb doliny Olzy i Wisły. Kolonizacji tych terenów dokonywali książęta cieszyścy lub szlachta za ich przyzwoleniem. Osadnictwo było popierane bo zwiększało dochody pana ziemi. W 1763 roku powstał Śląsk Austriacki, autonomiczna część Austrii.
- Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
[edytuj] Dodatkowe informacje
Na stokach Baraniej Góry znajdują się tereny źródliskowe Wisły. Beskid Śląski jest mocno zalesiony: pierwotnie dominowały tu lasy bukowo-jodłowe (buczyna karpacka), obecnie - głównie świerczyny sztucznego pochodzenia.
Beskid Śląski posiada gęstą sieć osadniczą i dobrze rozwiniętą sieć komunikacyjną. Główne miasta Beskidu Śląskiego po stronie polskiej to Wisła i Szczyrk, a u północnego podnóża - Ustroń i Bielsko-Biała. Po stronie czeskiej głównymi miastami są Trzyniec i Jabłonków w dolinie Olzy.
Beskid Śląski w obrębie historycznego Śląska Cieszyńskiego zamieszkiwali górale śląscy, natomiast wsch. stoki, opadające ku Kotlinie Żywieckiej - górale żywieccy. Gospodarka tych terenów tradycyjnie opierała się na pasterstwie. W ostatnich dziesięcioleciach coraz większego znaczenia nabierają funkcje wypoczynkowe, turystyczne i uzdrowiskowe beskidzkich miejscowości. W miejscowościach położonych w pd. części regionu zachowane są przykłady budownictwa ludowego (gł. drewnianego), kultywowana jest kultura ludowa (liczne zespoły folklorystyczne). Za ratownictwo górskie w rejonie Beskidu Śląskiego odpowiedzialna jest Beskidzka Grupa GOPR. Działają tu przejścia graniczne na szlakach turystycznych: Czantoria Wielka - Nýdek, Stożek - Velký Stožek i Jaworzynka - Hrčava do Republiki Czeskiej oraz Jaworzynka - Černe do Słowacji.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
[edytuj] Bibliografia
- "Beskidy. Śląski, Żywiecki, Mały" - Władysław Krygowski, Warszawa 1974
- "Beskid Śląski" - Jerzy Działak, Warszawa 1953
- "Góry Polski" - Tomasz Rzeczycki, Katowice 2004, ISBN 83-86704-10-1
