Dewon

Dewon (ang. Devonian)

w sensie geochronologicznym - czwarty okres ery paleozoicznej. Trwał od 416,0 +/- 2,8 do 359,2 +/- 2,5 milionów lat temu. Dzieli sie na trzy epoki: dewon wczesny, dewon środkowy i dewon późny.

w sensie chronostratygraficznym - czwarty system eratemu paleozoicznego, leżący powyżej syluru, a poniżej karbonu. Dzieli się na trzy oddziały: dewon dolny, dewon środkowy i dewon górny. Międzynarodowy stratotyp granicy sylur/dewon znajduje się w Klonku koło Suchomastów (około 35 km na SW od Pragi). Granica oparta jest na pierwszym pojawieniu się graptolita Monograptus uniformis Přibyl, 1940.

Nazwa pochodzi od hrabstwa Devon w południowo-zachodniej Anglii, skąd pochodzą pierwsze zbadane skały tego systemu. System dewoński wydzielili Roderick Murchison i Adam Sedgwick w 1839 roku. Na mapach i przekrojach geologicznych skały dewońskie znaczy się barwą brązową.

Spis treści

W dewonie istniały duże bloki kontynentalne rozdzielone oceanami. W wyniku erozji łańcuchów górskich na północnej półkuli wytworzyła się ogromna ilość okruchów skalnych i piasku. Spowodowało to powstanie wielkich pokładów zlepieńców oraz piaskowców o czerwonej barwie (tzw. facja oldredowa). Wraz z końcem dewonu znacznie ocieplił się klimat.

W morzach rozwijają się glony. Prócz chryzofitów i zielenic, występują w większej liczbie brunatnice, ramienice i krasnorosty. Spotyka się również więcej grzybów. Na florę lądową dewonu wczesnego i środkowego składały się pierwotne rośliny naczyniowe: psylofity (ryniofity, trymerofity i zosterofilofity). Pojawiają się pierwsze mszaki, skrzypy, paprocie zarodnikowe, widłaki jednozarodnikowe. W późnym dewonie pojawiają się widłaki różnozarodnikowe, klinolisty i pierwsze rośliny nasienne (paprocie nasienne). Po raz pierwszy pojawia się również drzewiasty pokrój ryślin naczyniowych. Pod koniec dewonu wymierają psylofity.

Morza

Wczesny dewon to ostatnia epoka życia planktonicznych graptolitów właściwych. Plankton tworzą tentakulity i małżoraczki o dużym znaczeniu biostratygraficznym. Rozwijają się rafy budowane przez koralowce (koralowce czteropromienne i denkowce), stromatoporoidy i gąbki. Rozwijają się znacznie ramienionogi i liliowce. Mniejsze znaczenie mają trylobity, pośród których w późnym dewonie wymierają Lichida, Odontopleurida i Phacopida. Pojawiają się pierwsze amonity (agoniatyty, goniatyty, wywodzące się z baktrytów, a w famenie - klymenie, które z końcem dewonu wymierają). Rozwijają się w dalszym ciągu konodonty, które razem z amonitami dostarczają najważniejszych skamieniałości przewodnich. Wśród stawonogów pojawiają się przodkowie kikutnic (Palaeopantopodida) i muszloraczki (Conchostraca). Pod koniec dewonu wymierają tentakulity i pęcherzowce (Cystoidea).

Lądy

We wczesnym dewonie pojawiają się pierwsze lądowe owady (skoczogonki, np. Rhyniella), wije i pajęczaki (m.in. roztocza i zaleszczotki). Natomiast w późnym dewonie pojawiają się pierwsze prymitywne płazy (labiryntodonty, np. Ichtyostega), które pochodzą od ryb trzonopłetwych (patrz: Tiktaalik – forma przejściowa).

Na przełomie franu i famenu dochodzi do wielkiego wymierania - jednego z pięciu największych kryzysów biotycznych fanerozoiku.

echa orogenezy kaledońskiej powodują niemal całkowite wycofanie się morza,
formacje z obszarów lądowych świadczą o panującym wówczas gorącym i suchym klimacie,
schyłek najstarszego dewonu to transgresja morska na obszarze niemal całej Polski - zalaniu nie ulegają tylko Sudety i ich przedgórze,
zaczynają się wstępne ruchy górotwórcze orogenezy hercyńskiej,
w Polsce najwięcej pozostałości z okresu dewonu znajduję się na powierzchni w Górach Świętokrzyskich, są to wapienie z licznymi skamieniałościami,
w Sudetach osady dewońskie występują w Górach Kaczawskich, depresji Świebodzic i Górach Bardzkich, są to słabo zmetamorfizowane osady ilaste i piaszczyste oraz metawulkanity.