Historia Słupska

Z Wikipedii

Spis treści 1 Historia Słupska do X wieku 2 Historia Słupska od roku 1000 - 1337 3 Umowa spisana w Słupsku w 1337 roku 4 Dzieje nowożytne 5 Dwudziestolecie międzywojenne i II wojna światowa 6 Słupsk w Polsce Ludowej 7 Bibliografia 8 Przypisy

[edytuj] Historia Słupska do X wieku

Na wysokiej zachodniej skarpie, nad rzeką Słupią, blisko samej wsi Gałęzinowo znajduje się grodzisko Gałęzinowo (grodzisko) kultury łużyckiej. Miejsce to jest oddalone od Słupska o ok. 8 km. Tam, w czasie gdy ludność tej kultury jeszcze zamieszkiwała ów gród obronny był brzeg morski (a właściwie delta uchodzącej do morza rzeki): nastąpiły od wtedy zmiany- inny poziom wody w Bałtyku, wywyższanie się gruntu, zmiany koryta Słupi, inna ilość płynącej w niej wody. Nie zachowało się ani jedno słowo pisane tej kultury. Pozostawili po sobie przepiękną zdobioną ceramikę, ozdoby, właśnie te grodziska, przedmioty do codziennej pracy ^{[1] [2]}.

Przechodzili, a właściwie przepływali, tędy Goci. Niedaleko od dzisiejszej Ustki, w Dębinie znajduje się kamienny krąg ich cmentarzyska (pozostały tylko 3 głazy tego kręgu). W publikacji Waltera Witta z 1934 roku o prahistorii powiatu są przedstawione zabytki znalezione ze wsi Charnowo będące z pewnością kiedyś ozdobami stroju gockich kobiet. Ponadto cmentarzysko Gotów znajduje się w Grzybnicy, inne w Węsiorach, Odrach... Oto co mówi o badaniach w Grzybnicy Krystyna Huhała, archeolog; [...]...W trakcie badań wykopaliskowych, prowadzonych w latach 1974-1986 zbadano przestrzeń około 3 ha, odkrywając: cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich (poł. I - pocz. III wieku n.e.),...[...].

Patrz również zbiory z cmentarzyska w Grzybnicy: [2]

Goci odeszli, posuwając się na południowy wschód. Archeolodzy twierdzą, że pozostaje niemal wyludniony kraj- brak warstw kulturowych z tego okresu. Z kroniki Jordanesa nie można rozczytać tego jako pewnik ale tubylcza ludność prawdopodobnie odeszła z Gotami w zgodzie.

Nadchodzi od południowego- wschodu nowy żywioł- Słowianie. Jednak trzeba teraz posiłkować się słowami naukowca. Należy wymienić takie nazwiska jak: L. Niederle, Aleksander Brückner, Gerard Labuda, Henryk Łowmiański i inni- wielu naukowców zajmowało się zagadnieniami Słowian.

W powiecie słupskim słowiańskie grodziska budowane są w następujących miejscowościach (wymienione są jedynie te najbliższe Słupska):

1. Krępa Słupska- IX w.
2. Głobino- IX - X w.
3. Gać- VIII-X w. (patrz: http://www.powiatslupsk.info/slupskwsie.htm#gaclesna.htm)
4. Słupsk- VIII-XIII w. W środku grodziska stoi obecnie kościół św. Ottona.

W bliskości grodzisk znajdowały się osady. Grodziska to wały ziemne z wzmocnieniem powkładanego do nich drewna. Ułatwiają obronę, chronią ludność z pobliskich osad. Słowianie preferowali ukrycie grodzisk na bagnach.

[edytuj] Historia Słupska od roku 1000 - 1337

Początek miastu dała niewielka osada otwarta i powstały przy niej gród posadowiony w rozwidleniu Słupi. Osada była niezbyt korzystnie z konieczności położona, mimo że była otoczona przez nieprzystępne bagna i trzęsawiska, wybudowana została na sztucznym wzgórzu (obecnie w tym miejscu znajduje się kościół pw. św. Ottona). Przyczyna takiej lokalizacji tkwi również z konieczności zachowania przez Słowian kontroli ruchu na drodze, która powstała ponad 2500 lat temu. Jest to starożytna droga łącząca grody kultury łużyckiej postawione nad brzegiem morza (wówczas tam gdzie te grody był brzeg Bałtyku), tu chodzi o jej odcinek Gałęzinowo - bród na Słupi - Żoruchowo.

(Patrz również "Stare drogi" w: Grodzisko słowiańskie w Słupsku)

Wiemy kiedy dokładnie powstała warownia w widłach Słupi- w VIII w. Tak więc w czasie gdy powstawały w dorzeczach Łupawy i Łeby takie grody jak: Damno, Podole Małe (istnieje nawet od VII w.), Podole Wielkie, Potęgowo, Równo, Rumsko, Siodłonie, Smołdzino, Wiatrowo istnieje już mnogość osad otwartych. To niezwykły kraj o doskonałej organizacji zdolnej stworzyć armię, flotę... Bardzo duża gęstość zaludnienia świadczy o zdolności pokonywania obcych intruzów. Tu była, na krańcach tego plemienia (plemion) posadowiona warownia Słupsk.

(Patrz również w: Osadnictwo grodowe powiatu słupskiego)

Miejscowość Gardna Wielka powstała w XII w. jako nowe zasiedlenie w miejscu szczególnie niebezpiecznym, ze strony kupców żeglarzy (czytaj: Duńczyków ). Nastąpiło tam bowiem wyrwanie przesmyku w mierzei.

Wojna prowadzona przez Bolesława Krzywoustego w Prusach ma miejsce na przełomie roku 1110/1111.

Gall Anonim; KRONIKA POLSKA, KSIĘGA III, [24] Rozdział o spustoszeniu Prus przez Polaków. „A niestrudzony Bolesław zimową porą bynajmniej nie zażywał wywczasów jak człowiek gnuśny, lecz wkroczył do Prus, krainy północnej, lodem ściętej, podczas gdy nawet władcy Rzymu, walcząc z barbarzyńskimi ludami, zimowali w przygotowanych [na to] warowniach, a nie wojowali przez całą zimę . Wkraczając do Prus, z lodu na jeziorach i bagnach korzystał jakby z mostu, bo nie ma do owego kraju innego dostępu, jak tylko przez jeziora i bagna. A przeszedłszy jeziora i bagna i dotarłszy do kraju zamieszkanego, nie zatrzymał się na jednym miejscu, nie oblegał grodów ani miast, bo ich tam nie ma, gdyż kraj ten jest broniony przyrodzonymi warunkami i naturalnym położeniem na wyspach wśród jezior i bagien, a ziemia podzielona na źreby dziedziczne między wieśniaków i mieszkańców. A zatem wojowniczy Bolesław, rozpuściwszy zagony wszerz i wzdłuż po owym barbarzyńskim kraju, zgromadził niezmierne łupy, biorąc do niewoli mężów i kobiety, chłopców i dziewczęta, niewolników i niewolnice niezliczone, paląc budynki i mnogie wsie; z tym wszystkim wrócił bez bitwy do Polski, choć właśnie bitwy ponad wszystko pragnął.”

Część z tych jeńców wojennych utworzyła gród obronny w Gardnie Wielkiej. Część zaś pewnie trafia w inne mniej zasiedlone miejsca regionu, wnioskujemy to po odkrytych obrzędach opisanych przez archeologa- regionalistę, Waltera Witta.

Trzeba wiedzieć, że w czasach Mieszka I Polska jako taka nie istniała. Dlatego Mieszko I hołdując swoje ziemie Papieżowi użył nazwy dla tego dokumentu Dagome Iudex. Natomiast tereny na których leży dzisiejszy Słupsk zamieszkiwali Pomorzanie. Posługiwali się językiem kaszubskim i posiadali autonomię jak całe Pomorze. W czasach panowania Bolesława Krzywoustego trafiają się okresy, gdzie można mówić o polskiej administracji na tych ziemiach. Polska administracja wiąże się z założeniem na tych ziemiach m. in. pierwszych parafii w oparciu o diecezję włocławską i archidiecezję gnieźnieńską. Pierwsze parafie w tych ziemiach nie powstawały po podróży misyjnej Ottona III z Bambergu bo powstawały o wiele wcześniej; ok. 1112 roku.

Oto co na ten temat napisał Stanisław Kujot:

1. [...]... Zgadza się na to Małecki, choć w części tylko. Według niego nastąpiło nawrócenie okolicy Gdańska po r. 1112, w którym książę polski Nakło, Wyszogród i trzecią jakąś twierdzę, pewnie Świecie, na Pomorzanach zdobył . Po wyprawie tej można w rzeczy samej Pomorze gdańskie między Notecią i ujściem Brdy a morzem za podbite uważać. Twierdzi tedy Małecki, że „nadnoteckie powiaty, do ziem wielkopolskich od chwili ostatecznego podboju swego (1112) wcielone, od tego czasu już na łono Kościoła poprzechodziły, przyjmując wiarę z rąk misyonarzy z poznańskiej, gnieźnieńskiej i kruświckiej dyecezyi. Przypuszczać toż samo można i o gdańskich Kaszubach, o których milczy przynajmniej historya, żeby dopiero w tej porze (około r. 1124) nawróceni być mieli...[...]^[3]
2. [...]... Tak samo rozciągała stolica gnieźnieńska w XIII wieku dowodnie władzę swą aż do morza, na ziemię sławską, koło Sławna i Słupska. R. 1284 donosi Mściwój arcybiskupowi Jakóbowi, że Themo, pleban z Gardny, plebanii swej się zrzekł i że z daru księcia odtąd klasztory Premonstratensów w Belbuk i Słupsku patronat tegoż kościoła wykonywać miały. Na inne, mniej w oczy bijące ślady współdziałania stolicy gnieźnieńskiej i poznańskiej przy zaprowadzeniu wiary wskażemy przy wezwaniach kościołów. Na całem tedy Pomorzu wschodniem czyli gdanskiem sięga chrześciaństwo dawniejszych lat niż domniemanego wytworzenia się dyecezyi kujawsko-włocławskiej, a nic nie przeszkadza, byśmy nawrócenie tej ziemi do Mieczysława I i Bolesława Chrobrego odnieśli.[...]^[4]
3. [...]...Podobnie wyraził się w r. 1281 Mściwój II, gdy Premonstratensom z Bukowa pod Słupskiem trzy kościoły w Słupsku darował. Pierwszy z nich był kościół parafialny św. Piotra. Książę daje go „z wszystkiemi dziesięcinami i przynależnościami, które (kościół ten) z dawna miał i teraz ma, to jest wieś Karzyn z rolą i dziesięciną i z wszelkiem prawem, i dziesięciny pięciu wsi... i dziesięcinę rolnictwa naszego oraz wszelkiej szlachty w obrębie parafii — et decimam nostre agriculture nec non et decimam omnium vasallorum nostrorum in eadem parochia constitutorum^[5] —. Kościół ten miał zatem dziesięciny biskupie z Karzyna i z pięciu innych wsi, ale prócz nich także te dziesięciny, które w obrębie parafii do księcia i do szlacheckich dziedziców tytułem własności należały. Widoczna rzecz, że kościół wtenczas był fundowany, gdy wszystka bez wyjątku ziemia w parafii słupskiej bezpośrednio własnością księcia była, i że od owego jeszcze czasu dziesięcina od uprawnej roli w parafii do księży u św. Piotra należała. Gdy następnie w poszczególnych osadach szlachta nastała, prawo kościoła do dziesięciny w niczem się nie zmieniło, gdyż dokument księcia dowodzi, że odstawiali ją odtąd dziedzice, jak poprzednio ludność książęca...[...]^[6]

Zdaniem Gerarda Labudy "Marchia brandenburska powstała na gruzach państewek plemiennych zachodniej Słowiańszczyzny, ale rozwinęła się wyłącznie kosztem macierzystych ziem polskich i pomorskich. W rozwoju tym notujemy dwa ważne etapy: 1) to dotarcie w r. 1214 do Odry na północ od Lubusza w okolice dzisiejszego Odrzycka (Oderbruch), gdzie dwa lata później margrabiowie brandenburscy zbudowali silny gród przeciwko Pomorzu zachodniemu, 2) przekroczenie rzeki Odry na odcinku lubuskim w latach 1249 — 1252."^[7] Niemiecka kolonizacja Pomorza odbywa się od tej pory nie tylko z mieczem w ręku. Zakonnicy na ten przykład stawiają konstrukcje, które praktycznie pomagają w sprawnym przeprowadzeniu tej właśnie kolonizacji. Trzeba tu wymienić: Sanktuarium Maryjne na Górze Chełmskiej, Sanktuarium Maryjne na Rowokole, Sanktuarium Maryjne na Świętej Górze Polanowskiej, Kościół św. Mikołaja w Słupsku, Kościół św. Jerzego w Chełmży.

Książę Świętopełk w 1265 roku nadał prawa miejskie słupskiej osadzie. [...] Wydaje się, że pobyt nad Słupią wykorzystał też na nadanie tutejszej gminie niemieckiej praw miasta lokacyjnego. Na tej podstawie przyjmuję, że założenie miasta na prawie lubeckim przez księcia Świętopełka miało miejsce w drugiej połowie sierpnia 1265r. [...]^[8]

[...] Ważne jest ,że w 1310 r. margrabiowie brandenburscu, pragnąc przyspieszyć rozwój dotychczasowego "miasteczka" powiększyli jego uposażenie ziemskie o 200 łanów. [...]^[9]

Pierwsi niemieccy koloniści przybywają do ziemi słupskiej w XIII wieku, zauważalna ich liczba przybywa od 1265 roku. Okoliczne bagna zachęcają do założenia tu w odnogach starorzecza i koryta płynącej rzeki bezpiecznego, nowego domu. Często zachodzi wypieranie Kaszubów i wymuszanie ich przeprowadzki z lepszych miejsc, np. ze Słupska. Małym społecznościom niemieckim przewodzi niemiecka szlachta. Przybycie Władysława Łokietka na Pomorze daje nadzieję dla Wendów ale wcześniejsza tzw. "Zdrada Święców" na rzecz Brandenburgii (1306 - 1307) przesądza sprawy w ziemi słupskiej. Po okrzepnięciu w ziemi chełmińskiej, po podbiciu Prus... w 1308r. Krzyżacy uderzają na Gdańsk, palą ówczesne drewniane zabudowania miasta, zabijają polską, tam zgromadzoną na obrady szlachtę, dokonują rzezi mieszkańców. Pomorze Gdańskie przechodzi pod niemiecką, krzyżacką administrację na ok. 150 lat. Krzyżacy budują twierdze (zamki) w miejscach newralgicznych: W Słupsku jest to zabudowanie w miejscu grodziska Wendów, tak samo jest w Darłowie. Chodzi bowiem o opanowanie handlu morskiego po wyparciu z handlu Skandynawii (np.: Gotlandii).

[edytuj] Umowa spisana w Słupsku w 1337 roku

Umowa spisana w Słupsku w 1337 roku stara się usankcjonować stan prawny pozwalający na konsumpcję przywilejów, określonych wcześniej, w dniu 9 września 1310r. w miejscowości Krępcewo pod Pyrzycami. Waga treści tej umowy spowodowała powstanie odrębnego artykułu, tu na Wikipedii.

[edytuj] Dzieje nowożytne

Do czasów reformacji mieszkańcy Słupska wyznawali katolicyzm – w mieście nie przetrwały tradycyjne wierzenia Pomorzan. W początkach XVI w. nastąpiły społeczno-religijne zaburzenia. Najostrzejszą formę przybrały one w latach 1524-1525, gdy zbeszczeszczono kościół pw. NMP. Większość mieszkańców miasta przyjęła wówczas luteranizm. Jedynie kościół pw. św. Ottona pozostał świątynią katolicką.

Pomorze Zachodnie zachowało samodzielność do roku 1648, do zawarcia pokoju westfalskiego. Miejscowa dynastia Gryfitów wygasła natomiast w roku 1637. Ostatecznie miasto, wraz ze wschodnią częścią księstwa znalazło się w granicach Elektoratu Brandenburgii. Aż do II wojny światowej miasto zostało zdobyte tylko raz, w 1807 r., w czasie wojen napoleońskich.

Sytuacja miejskiej gospodarki po zakończeniu wyniszczającej wojny trzydziestoletniej uległa znacznej poprawie. Dobra koniunktura gospodarcza i dynamiczny rozwój Prus sprzyjał rozwojowi miasta. Rozbudowano przemysł. Mimo zdegradowania miasta do roli ośrodka administracyjnego powiatu (siedziba władz rejencji znajdowała się w Koszalinie, a prowincji – w Szczecinie), Słupsk był drugim co do wielkości ośrodkiem przemysłowym w regionie, zajmował również drugie miejsce pod względem liczby ludności. W latach 1869-1870 budowano w Słupsku pierwszą linię kolejową relacji Szczecin-Gdańsk. Rozwinęło się również budownictwo. W XIX w. granice miasta przesunęły się znacznie w stosunku do średniowiecznych. W pierwszej kolejności budowano domy i fabryki wzdłuż głównej drogi Szczecin-Gdańsk (utwardzonej w 1835) oraz przy drodze prowadzącej do dworca kolejowego (obecnie ulica Wojska Polskiego). Liczba mieszkańców wzrastała bardzo szybko, w latach 1875 - 1913 Słupsk podwoił ją z 17809 aż do 35938.

W roku 1901 oddano do użytku ratusz, w 1903 budynek obecnego starostwa powiatowego. W roku 1910 wyjechał na ulice miasta pierwszy tramwaj.

[edytuj] Dwudziestolecie międzywojenne i II wojna światowa

Działania I wojny światowej oszczędziły miastu większych zniszczeń. Już w początkach 1919 wznowiono funkcjonowanie komunikacji tramwajowej. Jednak rozwój miasta, mimo znacznego przyrostu liczby ludności, został zahamowany.

Okolice Słupska znalazły się w zasięgu żądań polskich dotyczących powojennych granic, jednak w traktacie wersalskim jasno opisano granicę polskiego Pomorza. Powiat słupski stał się powiatem nadgranicznym.

W 1926 r. NSDAP wystąpiła w mieście publicznie, zyskując wielu zwolenników.

Wybuch wojny w 1939 r. całkowicie wyhamował rozwój miasta. Podczas wojny do miasta sprowadzano robotników z okupowanych krajów – otwarto w Słupsku obóz pracy, a w 1944 także filię obozu zagłady w Stutthof. Śmierć tych ludzi upamiętnia obelisk w pobliżu dawnych zakładów naprawczych PKP.

Tuż przed przybyciem do miasta wojsk radzieckich, 7 marca 1945 r. dokonano masowej egzekucji w Lasku Południowym – rozstrzelano 22 przymusowych robotników. Wcześniej powieszono jeszcze dwie osoby. Te tragiczne wydarzenia upamiętnia pomnik. Dzień później do miasta wkroczyły oddziały 19. armii i 3. korpusu gwardii Armii Czerwonej. Miasto zostało zajęte bez walk, jednak żołnierze otrzymali rozkaz podłożenia ognia. Kanistry z paliwem powrzucano do domów, sklepów, urzędów, podpalono ten łatwozapalny materiał. Spłonęło całe stare miasto Słupska. Niektóre budynki ze zgliszcz odbudowywano dopiero w latach 60- tych XX w., jak np.: kościół św. Mikołaja- dzisiejsza biblioteka.

[edytuj] Słupsk w Polsce Ludowej

Zajęcie miasta przez wojska ZSRR oznaczało rozpoczęcie nowego rozdziału w historii miasta. Przekazany pod kontrolę władz polskich Słupsk od 1946 r. znajdował się w granicach województwa szczecińskiego, które pokrywały się mniej więcej z granicami niemieckiej prowincji Pomorze. W 1950 r. województwo podzielono na dwa mniejsze: szczecińskie i koszalińskie. W skład tego drugiego wszedł również powiat słupski.

Przed polskimi władzami (pierwsza grupa przybyła do miasta 23 kwietnia 1945) i przybyłymi z kresów wschodnich Polakami stały liczne trudne, ale nie niewykonalne zadania:

• zorganizowanie sprawnej władzy
• równomierne zasiedlenie miasta
• odbudowa i rozwój miejskiej infrastruktury
• organizacja życia społecznego

Nie wszystkie plany udało się zrealizować. Również podjęte starania o nadanie miastu statusu stolicy województwa musiały poczekać. W 1950 roku Słupsk i powiat słupski znalazły się w granicach województwa koszalińskiego. W latach 1950-1975 województwo koszalińskie było jednym z dwóch województw, których stolica była mniejsza od innego miasta regionu. Drugim takim województwem było województwo zielonogórskie.

W 1970 roku w Słupsku miały miejsca strajki i akcje protestacyjne. Nie było ofiar śmiertelnych.

W 1975 roku Słupsk stał się stolicą województwa.

[edytuj] Bibliografia

1. Architektura gotycka w Polsce, pod red. Teresy Mroczko i Mariana Arszyńskiego, Warszawa, Instytut Sztuki PAN 1995
2. Biskup Marian, Labuda Gerard; DZIEJE ZAKONU KRZYżACKIEGO W PRUSACH, Gospodarka- Społeczeństwo- Państwo- Ideologia, WYDAWNICTWO MORSKIE GDAńSK, 1986
3. Brückner A.; Starożytna Litwa, Ludy i Bogi, Szkice historyczne i mitologiczne, WYDAWNICTWO POJEZIERZE, OLSZTYN 1984
4. ANTON ENGLERT, WALDEMAR OSSOWSKI ; PODRÓŻ MORSKA WULFSTANA W IX WIEKU. WYNIKI EKSPERYMENTALNEGO REJSU Z HEDEBY DO GDAŃSKA, Pomorania Antiqua, tom XX.
5. Gall Anonim; KRONIKA POLSKA; OSSOLINEUM, 2003
6. Ibrahim ibn Jakub (Kowalski Tadeusz); RELACJA IBRĀHĪMA IBN JA’KŪBA Z PODRÓŻY DO KRAJÓW SŁOWIAŃSKICH W PRZEKAZIE AL.- BEKRĪEGO
7. Kujot Stanisław; (KSIĄDZ PLEBAN W GRZYBNIE, POCZTA UNISŁAW) KTO ZAŁOŻYŁ PARAFIE W DZISIEJSZEJ DIECEZYI CHEŁMIŃSKIEJ? (Z MAPĄ) CZĘŚĆ PIERWSZA i DRUGA, NAKŁADEM TOWARZYSTWA NAUKOWEGO W TORUNIU, TORUŃ- 1903 i 1904
8. Lachowicz F.,Olczak J.,Siuchniński K.; Osadnictwo wczesnośredniowieczne na Pobrzeżu i Pojezierzu Wschodniopomorskim. Wybrane obszary próbne. Katalog, Poznań, s. 141-146. Poznań 1977
9. Labuda Gerard; Studia nad początkami państwa polskiego, t. I i II, Warszawa 1988.
10. Labuda Gerard; WIELKIE POMORZE W DZIEJACH POLSKI, WYDAWNICTWO ZACHODNIE, POZNAŃ 1947.
11. Lienau Otto; Die Bootsfunde von Danzig- Ohra aus der Wikingerzeit; Danzig 1934
12. Machura Halina, Machura Zdzisław, Madeła Zofia; PRZEDZIWNE DZIEJE KOŚCIOŁA ŚW. MIKOŁAJA I ZAKONU NORBERTANEK W SŁUPSKU, Słupsk 2004
13. Otto Laudan; Niezwykłe dzieje Placu Stephana w Stolpie, Słupsk 2005
14. Olczak Jerzy i Siuchniński Kazimierz SPRAWOZDANIE Z BADAŃ WERYFIKACYJNYCH GRODZISK PRZEPROWADZONYCH NA TERENIE POWIATU SŁUPSKIEGO, Kosz. Zesz. Muz., t. 2, 1972
15. Łowmiański Henryk; POCZĄTKI POLSKI Z DZIEJÓW SŁOWIAN W I TYSIĄCLECIU n.e., Warszawa 1964, PWN
16. Strzelczyk Jerzy; GOCI- RZECZYWISTOŚĆ I LEGENDA, PIW W- WA 1984
17. Zygmunt Szultka; Studia nad rodowodem i językiem Kaszubów, Gdańsk 1992
18. Joachim Schwarz; Na wschodzie wschodzi słońce, Słupsk 2006
19. Tacitus Cornelius; Die Germania (mit einer Karte), LEIPZIG (chyba ok. 1930r.)
20. Witt Walter; Urgeschichte des Stadt= und Landkreises Stolp; Stolp 1934
21. Witt Walter; Die Burgwälle des Stolper Landes; Stolp 1934
22. Wolfram Herwig; GERMANIE, KRAKÓW

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Biskupin albo też: www.biskupin.pl
2. ↑ Grodzisko w Gałęzinowie: [1]
3. ↑ ks. Stanisław Kujot; Kto założył pierwsze parafie..., cz 2, Toruń 1904, str. 19
4. ↑ ks. Stanisław Kujot; Kto założył pierwsze parafie..., cz 2, Toruń 1904, str. 31
5. ↑ Pommerellisches Urkundenbuch, 285
6. ↑ ks. Stanisław Kujot; Kto założył pierwsze parafie..., cz 2, Toruń 1904, str. 57
7. ↑ Gerard Labuda; WIELKIE POMORZE W DZIEJACH POLSKI, WYDAWNICTWO ZACHODNIE, POZNAN 1947
8. ↑ Barbara Popielas- Szultka; POCZĄTKI I LOKACJE MIAST NA POMORZU SŁAWIEŃSKO- SŁUPSKIM DO POŁOWY XIV WIEKU, Słupsk 1990, str. 53
9. ↑ Barbara Popielas- Szultka; POCZĄTKI I LOKACJE MIAST NA POMORZU SŁAWIEŃSKO- SŁUPSKIM DO POŁOWY XIV WIEKU, Słupsk 1990, str. 55