Krzeszowice
Z Wikipedii
Współrzędne: 50°08' N 019°38' E
| Krzeszowice | |||
|
|||
| Województwo | małopolskie | ||
| Powiat | krakowski | ||
| Gmina - rodzaj |
Krzeszowice miejsko-wiejska |
||
| Założono | 1286 | ||
| Prawa miejskie | 1933 | ||
| Burmistrz | Czesław Bartl | ||
| Powierzchnia | 16,84 km² | ||
| Położenie | 50° 08' N 19° 38' E |
||
| Liczba mieszkańców (2004) - liczba ludności - gęstość |
9993 593,4 os./km² |
||
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
12 | ||
| Kod pocztowy | 32-065 | ||
| Tablice rejestracyjne | KRA | ||
|
Położenie na mapie Polski
  Krzeszowice
|
|||
| TERC10 (TERYT) |
2121506064 | ||
|
Urząd miejski3
ul. Ogrodowa 132-065 Krzeszowice tel. 12 282-00-73, 282-06-86; faks 12 282-25-00 (e-mail) |
|||
| Strona internetowa miasta | |||
Krzeszowice to miasto w woj. małopolskim, w powiecie krakowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Krzeszowice. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. krakowskiego.
Według danych z 31 grudnia 2004, miasto miało 9993 mieszkańców.
Położone jest ok. 25 kilometrów na zachód od Krakowa, przy linii kolejowej Kraków-Katowice.
Spis treści |
[edytuj] Wprowadzenie
Gmina Krzeszowice położona jest w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, na obszarze Rowu Krzeszowickiego oraz Garbu Tenczyńskiego. Potrzaskana w czasie alpejskich ruchów górotwórczych płyta wyżyny, kryje w sobie liczne intruzje magmowe, stąd na obszarze gminy występują: porfiry, dolomity, diabazy oraz tuf. Począwszy od dewonu, reprezentowane są tu wszystkie ery geologiczne. Wapienne podłoże Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej oraz Garbu Tenczyńskiego odsłania się w wielu miejscach, ukazując formy krasowe - liczne jaskinie, doliny krasowe oraz ostańce, należące do osobliwości tego regionu. Dla ochrony wszystkich tych niezwykłości w r. 1981 utworzono Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych. Jest ich 6, z czego 3 leżą częściowo na terenie gminy Krzeszowice: Rudniański - obejmujący niewielki wycinek Garbu Tenczyńskiego, Tenczyński - z pozostałą częścią Garbu Tenczyńskiego, Dolinki Krakowskie - z południową częścią Płaskowyżu Ojcowskiego.
Miejscowość do 1620 r. była własnością biskupów krakowskich, następnie przeszła w ręce rodów magnackich. W XVII wieku odkryto lecznicze właściwości tutejszych wód siarczanych. W XIX wieku gwałtowny rozwój gospodarczo-kulturalny: w Krzeszowicach zbudowano wówczas m.in. Pałac Potockich wraz z parkiem krajobrazowym, liczne zakłady przemysłowe, a także znacznie powiększono infrastrukturę miejscowego uzdrowiska.
Prawa miejskie Krzeszowice otrzymały w 1933 r.
[edytuj] Historia
Pierwsza historyczna wzmianka o Krzeszowicach pochodzi z 1286 r., kiedy to biskup Paweł z Przemankowa nadał Fryczkowi Fretonowi z Bytomia przywilej na założenie, w istniejącej już wsi "Cressouicy" , sołectwa na zasadzie prawa magdeburskiego.
W 1337 r. prawdopodobnie istniał tu już kościół. Według Długosza w IIp. XV w. w Krzeszowicach stał drewniany kościół pod wezwaniem św. Marcina, istniała szkoła, karczma i folwark plebański.
W 1555 r. Krzeszowice stały się własnością Stanisława Tęczyńskiego i weszły w skład "hrabstwa tęczyńskiego". W następnych latach były własnością m.in. Opalińskich, Czartoryskich, Lubomirskich, a od 1816r. Potockich. W roku 1778 książę August Czartoryski, w związku z organizacją uzdrowiska na bazie odkrytych źródeł wód o charakterze leczniczym, wybudował pierwsze łazienki, a w roku następnym zarejestrowano już pierwszych pacjentów. W związku z rozwojem uzdrowiska w latach 1783-86 powstał pałacyk "Vauxhall", a nieco później w roku 1819 budynek "Łazienki Zielone"(zwane od 1858 r. "Zofia").
 |
|
|
Zewnętrznym wyrazem znaczenia Krzeszowic był fakt, że w latach 1809-1815 i 1855-1867 stanowiły siedzibę oddzielnego powiatu krzeszowickiego, a później nadal mieścił się tutaj sąd powiatowy, który w 1886 r. objął swym zasięgiem 29 wsi.
Z fundacji Zofii Potockiej w 1829 r. powstał szpital dla pracowników dóbr tęczyńskich, który w czasie powstania listopadowego (1830-31), z polecenia Artura Potockiego, został udostępniony powstańcom szukającym schronienia na terenie Rzeczypospolitej Krakowskiej. W latach 1842-43 wybudowano "Dom Schronienia im. Artura" przeznaczony dla ubogich. Jedną z bardziej interesujących budowli jest powstały w 1832 i 1840-44 r. neogotycki kościół według projektu K.F. Schinkla, którego wykańczanie trwało do roku 1874.
W 1847 r. przeprowadzono przez Krzeszowice linię kolejową z Krakowa do Mysłowic (fragment linii, Kraków-Wiedeń), zaś w roku 1850 Krzeszowice otrzymały przywilej na odbywanie jarmarków.
W związku z niewolą narodową miejscowa ludność zaangażowana była zarówno w powstaniu krakowskim (1846 r.) jak i w powstaniu styczniowym (1863 r.), dla którego okoliczne miejscowości stanowiły ważne punkty przerzutu broni i powstańców do Królestwa.
W latach 1850-55 Potoccy budują, według projektu F. M. Lanciego, pałac w stylu renesansu włoskiego. Wraz z rozpoczęciem budowy pałacu założono park krajobrazowy z cechami parku angielskiego. Pałac został zamieszkany dopiero w 1862 r., a drobne przeróbki, szczególnie wnętrz, trwały do 1870 r.
Pod koniec XIX wieku Krzeszowice przeżyły fazę intensywnego rozwoju przemysłowego i urbanistycznego. Powstały nowe zakłady produkcyjne: stycharskie i garncarskie (ok. 1880 r.), tartak parowy (ok. 1894 r.), fabryka beczek (ok. 1894 r.), fabryka zaprawy fasadowej (1900 r.), fabryka dachówek i drenów oraz fabryka farb ziemnych (1906 r.), fabryka wyrobów cementowych i betonowych (1907 r.)
W 1919 r. Rada Gminna wystąpiła z prośbą o przyznanie Krzeszowicom praw miejskich, jednakże dopiero 3.12.1924 r. miejscowość uzyskuje status miasteczka. Potwierdzenie praw miejskich Krzeszowice uzyskały 18.10.1933 r.
[edytuj] Historia uzdrowiska
Największe znaczenie dla współczesnego charakteru Krzeszowic jako uzdrowiska miał trzeciorzęd (60-1 mln lat p.n.e.), a ściślej - morze mioceńskie, które zalało Rów Krzeszowicki, utworzony wcześniej pod wpływem alpejskich ruchów górotwórczych. W specyficznych warunkach terenowych na dnie morza, wśród iłów, wytrącał się z wody siarczan wapnia, czyli gips. Na skutek działania materii organicznej, zawartej w sąsiadujących z gipsem pokładach, zostaje on zredukowany. W wyniku dalszych procesów dochodzi do wypłukiwania związków siarki, które w postaci wody siarczanowo-wapniowo-siarczkowej wypływają w Krzeszowicach w postaci dwu źródeł: "Głównego" i "Zofii".
Pierwszego zapisu mówiącego o wykorzystaniu wód siarczanych do leczenia bydła dokonał miejscowy proboszcz, ks. Bernard Bocheński, w kronice parafialnej z 1625 r. Jednak rozwój uzdrowiska rozpoczyna się w II połowie XVIII wieku, kiedy dr Jan Gotfryd Leonhardi, na zlecenie księcia Augusta Czartoryskiego, dokonał badań właściwości wody siarczanej oraz odkrył i zastosował do celów leczniczych źródło wody żelazistej. Około 1778 r. ocembrowano jedyne wówczas źródło wody siarczanej ("Zdrój Główny"). Prawdopodobnie w tym samym roku wybudowano pierwsze łazienki, a w roku następnym zarejestrowano pierwszych pacjentów.
Zatwierdzone przez księcia Czartoryskiego plany budowy nowoczesnych łazienek realizowała energicznie księżna Izabela Lubomirska. W 1788 r. zespół uzdrowiskowy składał się z pięciu niewielkich domków kąpielowych, dwóch łaźni, lazaretu i mieszkania dla ubogich gości, pałacyku "Vauxhall" prowadzącego działalność rozrywkową dla kuracjuszy, oberży, oraz kilku obiektów pomocniczych i gospodarczych. W następnych latach księżna zamierzała znacznie rozbudować uzdrowisko, plan ten jednak nie został zrealizowany, prawdopodobnie ze względu na zaistniałe wydarzenia polityczne (II i III rozbiór Polski w latach 1793 i 1795, powstanie kościuszkowskie w roku 1794, okres wojen napoleońskich w latach 1803-15). W okresie tym lekarzem zdrojowym był Leopold de Lafontaine, który w roku 1789 wydał pierwszą monografie uzdrowiska, zawierająca oprócz charakterystyki wód także opis okolicy.
Kolejny etap rozwoju uzdrowiska rozpoczął się wraz z przejęciem Krzeszowic w roku 1816 przez wnuka Izabeli Czartoryskiej - Artura Potockiego i jego żonę Zofię z Branickich. W 1819 r., prawdopodobnie na miejscu wcześniejszej łaźni, powstały "Łazienki Zielone" , od 1858 r. zwane łazienkami "Zofia". W 1829 r. Zofia Potocka zakupiła pole z bijącym na nim źródłem siarczanym i zbudowała tam szpital (dziś "Stary Szpital" ), przeznaczony dla leczenia pracowników "hrabstwa tęczyńskiego" . W czasie powstania listopadowego (1830-31r.), z woli Artura Potockiego, pełnił rolę szpitala dla powstańców szukających schronienia na terenie Rzeczypospolitej Krakowskiej.
Na rok 1835 przypadł szczyt zainteresowania uzdrowiskiem, które z biegiem lat stopniowo malało. W 1847 r. odnotowany został chwilowy wzrost popularności kurortu, spowodowany uruchomieniem linii kolei żelaznej z Krakowa do Mysłowic przez Krzeszowice. Wysiłki Potockich przeniosły się na rozbudowę dochodowego górnictwa i przemysłu. W ślad za tym obniżył się poziom usług lekarskich, a urządzenia łazienkowe ulegały stopniowej dewastacji.
Po przeprowadzeniu w 1858 r. przez Józefa Dietla wnikliwej lustracji uzdrowiska i przedstawieniu projektu poprawy zaistniałej sytuacji, podjęto działania na rzecz odnowy uzdrowiska. Unowocześniono metody lecznicze, dokonano koniecznych napraw urządzeń. W roku 1869 Adolf Aleksandrowicz dokonał nowej analizy chemicznej wód siarczanych obu źródeł. W latach 1875-76 gruntownie przebudowano i zmodernizowano "Łazienki Zielone", a w roku 1877 oddano do użytku nowy, piętrowy dom mieszkalny dla gości uzdrowiska. Poczynania te znacznie zwiększyły zainteresowanie Krzeszowicami. Podobnie sytuacja przedstawiała się w latach następnych, aż do początku XX w.
Pomimo modernizacji łazienek w 1923 r. i uzyskania w roku 1928 statusu uzdrowiska, w ciągu całego okresu międzywojennego Krzeszowice miały tylko lokalne znaczenie. Podczas II wojny światowej budynki łazienek zostały wykorzystane przez okupanta dla potrzeb wojennych i uległy poważnej dewastacji.
Po zakończeniu wojny podejmowano szereg prób wznowienia lecznictwa uzdrowiskowego. W roku 1964 reaktywowano uzdrowisko. W pobliżu łazienek odkryto dwa nowe źródła mineralne: solankowe oraz siarczane. W latach 1966-68 przeprowadzono prace adaptacyjne w budynku łazienek "Zofia" i częściowo rozbudowano ośrodek. W 1970 r. Ośrodek Rehabilitacyjny przyjął pierwszych pacjentów. Na przełomie lat 1970/80 ponownie rozbudowano łazienki w kierunku południowym. Obecne leczenie (stacjonarne i ambulatoryjne) obejmuje pacjentów ze schorzeniami reumatologicznymi, neurologicznymi i pourazowymi.
[edytuj] Zabytki
- Pałac Potockich zbudowany w stylu włoskiego renesansu o kubaturze 43 tysięcy m3, składający się z 228 różnych pomieszczeń, według projektu Franciczka Lanci w latach 1850-1857, ze zmianami w 1871 roku. W czasie II wojny światowej był siedzibą Hansa Franka, Generalnego Gubernatora, szefa niemieckich władz okupacyjnych. Warty uwagi jest również ogród otaczający pałac.
- Kościół pw. św. Marcina w stylu Neo-Gotyckim. Wzniesiony w latach 1832-1847.
- Vaxhaullwybudowany w latach 1783-1786 wg. projektu Szczepana Humberta na polecenie księżnej [Izabella Lubomirska|Izabeli Lubomirskiej]] jako dom zdrojowy z salami zabaw - obecnie mieści się tu galeria wystawiennicza.
- Łazienki Zofia ufundowany ok.1819 roku przez Zofię Potocką
- Zdrój Główny wody siarczanej z ok. 1778 roku na polecenie [August Czartoryjski|Augusta Czartoryjskiego]].
- Uzdrowiskowy Dom Gościnny, klasycystyczny 'hotel łazienkowy' powstał w 1876 roku.
[edytuj] Znane osoby
- Józef Chłopicki
- Andrzej Kazimierz Potocki
- Stanisław Czycz
- Olga Drahonowska-Małkowska
- Kazimierz Wyka
- Wincenty Danek
[edytuj] Media
- Prasa
- Magazyn Krzeszowicki - Pismo Rady Miejskiej w Krzeszowicach.
[edytuj] Sport
[edytuj] Religia
- Kościół Parafii rzymsko-katolickiej pw. św.Marcina
- Sala Królestwa Świadków Jehowy
[edytuj] Okolice
- Czerna
- Dębnik
- Filipowice
- Miękinia
- Młoszowa
- Paczółtowice
- Rudno
- Tenczynek
- Nowa Góra
- Zalas
- Siedlec
- Wola Filipowska
- Nawojowa Góra
