Nagroda Nobla (polonica)
Z Wikipedii
Poniższa lista prezentuje laureatów Nagrody Nobla związanych z Polską. Należy ją traktować jedynie jako ciekawostkę. Umieszczenie kogoś na tej liście nie oznacza automatycznie, że jest lub był Polakiem, ani że miał polskich przodków, ani że mieszkał na terenie Polski, a jedynie, że miał chociażby incydentalny, nieformalny, niebezpośredni, czy wręcz negatywny związek z Polską. Kryterium doboru osób na liście jest inkluzywne, tzn. jeżeli autorzy mieli wątpliwość, czy kogoś na tej liście umieścić, czy też nie, to decydowali pozytywnie.
Przy każdym nazwisku wspomniano naturę związku noblisty z Polską lub z Polakami. Szczegółowych informacje na ten temat oraz na temat narodowości i przynależności państwowej poszczególnych laureatów należy szukać w poszczególnych biogramach.
- 1903 Maria Skłodowska-Curie – fizyka – urodzona i wychowana w patriotycznej polskiej rodzinie Warszawie.
- 1905 Henryk Sienkiewicz – literatura – urodzony na Podlasiu, spędził większość życia na ziemiach polskich (Państwo Polskie wówczas nie istniało). Pisał po polsku, i za twórczość po polsku otrzymał nagrodę Nobla.
- 1907 Albert Abraham Michelson – fizyka – urodzony w Strzelnie na Kujawach.
- 1911 Maria Skłodowska-Curie – chemia zob. wyżej.
- 1920 Walther Hermann Nernst – chemia – urodzony w Wąbrzeźnie (zabór Pruski) w małżeństwie mieszanym (ojciec Niemiec, matka Polka), wychowany w Poznaniu. Mieszkał i pracował w Niemczech, uważał się za Niemca i mówił wyłącznie po niemiecku.
- 1924 Władysław Reymont – literatura – urodzony na terenie dzisiejszego województwa łódzkiego, żył i tworzył na terenach polskich. Za twórczość po polsku otrzymał nagrodę Nobla.
- 1927 Henri Bergson - Nagroda Nobla w dziedzinie literatury- francuski żyd, wielki filozof egzystencjalny, którego ojciec właściwie nazywał się Berekson i jako polski żyd był wybitnym muzykiem, uczniem samego Chopina.
- 1935 Irène Joliot-Curie – chemia – córka Marii Skłodowskiej-Curie (zob. wyżej), mówiła trochę po polsku, ale spędziła całe życie we Francji i uważała się za Francuzkę.
- 1944 Isidor Isaac Rabi – fizyka – uczony amerykański, urodzony w żydowskiej rodzinie w Rymanowie, okolice Krosna. Gdy miał rok, jego rodzina wyemigrowała do USA.
- 1950 Tadeusz Reichstein – medycyna – urodzony w żydowskiej rodzinie we Włocławku. W dzieciństwie mieszkał też w Kijowie i w Jenie. Rodzina wyemigrowała do Zurychu, gdy miał osiem lat. Żonaty z arystokratką holenderską. Publikował po niemiecku i po niemiecku wygłosił przemówienie podczas uroczystości wręczania nagrody. Do końca życia dobrze rozumiał po polsku, gorzej mówił.
- 1963 Maria Goeppert-Mayer – fizyka – fizyk amerykańska pochodzenia niemieckiego, urodzona w Katowicach na Górnym Śląsku.
- 1964 Konrad Bloch – Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny – urodzony w Nysie.
- 1966 Samuel Agnon – literatura – prozaik izraelski urodzony w Buczaczu na terenie zaboru austriackiego (w okresie międzywojennym Buczacz należał do II Rzeczypospolitej, obecnie Ukraina). Większość życia mieszkał i tworzył w Izraelu.
- 1977 Andrew V. Schally – medycyna – właśc. Andrzej Wiktor Schally, amerykański endokrynolog urodzony w polskiej rodzinie w Wilnie, w okresie międzywojennym. Wśród swoich korzeni oprócz Polski, wymieniał też Austro-Węgry, Francję i Szwecję. W młodości umiał mówić po polsku, ale później sam twierdził, że utracił tę umiejętność (jak również znajomość wielu innych języków dzieciństwa). Wyróżniony doktoratem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- 1978 Isaac Bashevis Singer – literatura – urodzony w Leoncinie pod Warszawą, pisał w jidysz i po angielsku, część jego twórczości jest związana z jego wspomnieniami z dzieciństwa w Polsce.
- 1978 Menachem Begin – nagroda pokojowa – urodzony w Brześciu Litewskim, na terenach, które wkrótce znalazły się w granicach II Rzeczypospolitej. Był żołnierzem w armii gen. Andersa, którą opuścił w Palestynie.
- 1980 Czesław Miłosz – literatura – urodzony na Kowieńszczyźnie (dziś Litwa) dorastał w środowisku Polskim. Emigrował do Francji i USA z powodów politycznych. Pisał po polsku i po angielsku. Nagrodę Nobla otrzymał za poezję, którą tworzył po polsku.
- 1981 Roald Hoffmann – chemia – amerykański chemik urodzony w Złoczowie, który wówczas należał do Polski (obecnie Ukraina Zachodnia). Po wyzwoleniu terenów wschodnich przez Armię Czerwoną, krótko mieszkał w Przemyślu i Krakowie, zanim wraz z matką wyemigrował do Stanów Zjednoczonych.
- 1983 Lech Wałęsa – nagroda pokojowa – urodził się, mieszka i działał w Polsce.
- 1985 Klaus von Klitzing – fizyka – niemiecki fizyk urodzony w Środzie Wielkopolskiej koło Poznania.
- 1992 Georges Charpak – fizyka – francuski fizyk urodzony w Dąbrowicy na Polesiu, wówczas w granicach Polski.
- 1994 Szymon Peres – nagroda pokojowa – polityk izraelski urodzony w Wieniawie (obecnie Białoruś, wówczas na terenie Polski). Rodzina Peresa wyemigrowała z Polski do Palestyny przed wojną unikając holocaustu. Nie mówił po polsku.
- 1995 Józef Rotblat – nagroda pokojowa – brytyjski fizyk i radiobiolog. Urodził się w 1908 r. w Polsce. Mówił po polsku i podkreślał, że jest Polakiem z brytyjskim paszportem (od 1946). Protestował, gdy mówiono o nim Joseph.
- 1996 Wisława Szymborska – literatura – polska poetka, urodzona w Bninie koło Poznania. Żyje i pracuje w Polsce, tworzy w języku polskim.
- 1996 Harold Kroto – chemia – angielski chemik pochodzenia żydowskiego, wyjechał z rodzicami ze Śląska, gdy miał 3 lata. Całe życie mieszkał w Anglii. Mówi i pisze wyłącznie po angielsku. Oryginalnie jego nazwisko brzmiało Harold Krotoschiner.
- 1999 Günter Grass – literatura – Sam mówił o sobie, że jest Kaszubem urodzonym w Gdańsku. Jego matka była z pochodzenia Kaszubką. Pisze i mówi tylko po niemiecku. Znaczna część jego twórczości jest związana z rodzinnym Gdańskiem.
- 1999 Günter Blobel – medycyna – biolog amerykański pochodzenia niemieckiego, urodzony w Waltersdorf na Śląsku, obecnie Niegosławice.
- 2004 Frank Wilczek – fizyka – amerykański fizyk urodzony w Nowym Jorku. Wnuk polskich emigrantów.
- 2004 Aaron Ciechanover – chemia – urodzony w Hajfie izraelski biolog. Jego rodzice wyjechali z Polski do Izraela w latach dwudziestych na fali syjonizmu.
Powyższa lista jest jeszcze jednym interesującym przykładem wpływu skomplikowanych wydarzeń historycznych na strukturę kulturową populacji zamieszkującej ziemie polskie (w rozumieniu terenów, które w jakiś sposób były z Polską związane w różnych okresach od XIX w. do dzisiaj).
