Odkrycia i badania Azji

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Odkrywanie Azji odbywało się w innym trybie niż odkrywanie Ameryki czy Australii. W świadomości Europejczyków zawsze istniał ogromny kontynent na wschodzie. Wiedza o nim została im przekazana przez starsze cywilizacje. I tak, pierwsza europejska cywilizacja - antyczna Grecja, gdy weszła w kontakty polityczne i handlowe z pobliskimi państwami azjatyckimi, przejęła od nich ogólną, choć bardzo ograniczoną, wiedzę o rozległości kontynentu (właściwie południowej części) kontynentu.

[edytuj] Okres starożytny odkryć Azji

Grecy już w VII wieku p.n.e. zaczęli zakładać kolonie w Azji Mniejszej. Milet, miasto tam powstałe, stał się nie tylko centrum handlowym, lecz także prężnym ośrodkiem intelektualnym. Filozofowie z Miletu mieli wiele okazji by zbierać cenne wiadomości zarówno od kupców greckich udających się na wschód, jak i kupców z głębi Azji przybywających do greckich wybrzeży. W ten sposób zaczęła się tworzyć, z początku fragmentaryczna, znajomość bliskich terenów azjatyckich - Persji, Fenicji, Syrii, Babilonii czy Medii. W VI wieku p.n.e. Anaksagoras sporządził pierwszą mapę świata. Hekateusz z Miletu (549-486 p.n.e.) pierwszy raz wspomniał o istnieniu Indii.

Do poznania Azji Mniejszej przyczyniły się wojny prowadzone przez Persję w latach 490-448 p.n.e., kiedy to państwo zdołało opanować militarnie większą część południowo-zachodniej Azji. Wiedza w ten sposób zgromadzona oczywiście dotarła do Greków i skwapliwie została włączona do greckiej nauki. Świadczą o tym księgi Herodota z Halikarnasu. Persowie są też odpowiedzialni za pierwszą znaną w historii wyprawę odkrywczą. Kylax z Karydny na polecenie króla perskiego Dariusza zbadał rzekę Indus oraz wybrzeża Oceanu Indyjskiego od ujścia tej rzeki, aż po Zatokę Perską, a być może i do Morza Czerwonego. W roku 400 p.n.e. Ktesias z Knidos w swym dziele zebrał cała wiedzę geograficzną swej epoki na temat Indii.

Wiedza na temat Azji wydatnie się powiększyła za czasów wojen prowadzonych przez Aleksandra Wielkiego. Wprawdzie były one prowadzone na terenach, o których miano już pewne pojęcie, to jednak zakres badań, jakie w czasie nich prowadzono, był imponujący. Wraz z armią podążał sztab mierniczych (dystanse zliczane były krokami), kartografów i naukowców szczegółowo opisujących poznawane tereny. Aleksander rozsyłał także wyprawy w tereny nie objęte bezpośrednio wojnami. Na jego rozkaz Nearchas i Onesikritos w 325-323 p.n.e. objechali rejony Azji aż po rzeki Tygrys i Eufrat. Z tej wyprawy przywieźli też informacje o istnieniu wyspy Cejlon. Także misje dyplomatyczne przynosiły cenne informacje geograficzne. Magasthenes około roku 300 p.n.e. podróżował przez Indie będąc macedońskim posłem do jednego z indyjskich królestw, którego stolica leżała nad Gangesem. Inny dyplomata Petrokeles w latach 285-282 p.n.e. opłynął brzegi Morza Kaspijskiego.

Ze wschodu do tych samych terenów zbliżali się Chińczycy. Nie doszło jednak wtedy do bezpośredniego spotkania dwóch cywilizacji, które mogłoby niewspółmiernie poszerzyć antyczną wiedzę o świecie. Cywilizacje chińska i antyczna weszły ze sobą w pośredni kontakt handlowy. Poczynając od roku 114 p.n.e. aż do 127 n.e. Jedwabny Szlak dostarczał Europie cennego materiału. Wtedy też zaczęła powstawać legenda bogatego Wschodu, która później stała się motorem napędowym wielu odkryć, nie tylko w Azji.

Kontakty ze Wschodem zintensyfikowały się na przełomie stuleci. Około roku 100 p.n.e. Hippalos odkrył regularność w wiatrach monsunowych. Od tego czasu żegluga pomiędzy Azją Mniejszą a Indiami, a nawet do Indochin, stała się bezpieczniejsza i bardziej efektywna. Pierwsza znana wyprawa do Chin miała miejsce około 100 roku n.e. Grecki kupiec Aleksander dotarł najpierw na Półwysep Malajski, następnie do Singapuru, a w końcu do chińskiego portu Kattigara, który leżał najprawdopodobniej w zatoce Hongczu na południe od ujścia rzeki Jangcy. Informacje pokazane na mapie Ptolemeusza sugerują także, że Indonezja i niektóre z wysp malajskich mogły być znane ówczesnym podróżnikom. Także i wtedy została przetarta droga lądowa do Chin.

Rzymianie podbili większą część Azji Mniejszej, ale nie poczynili większych postępów w poznaniu kontynentu. Jedynie Aelius Gallus włączył w zakres starożytnej wiedzy geograficznej Arabię. W 25 roku p.n.e. dotarł aż do dzisiejszego Jemenu.

Dokonania starożytnych w dziedzinie geografii Azji były imponujące. Tereny aż po Indie na wschodzie, wybrzeża Oceanu Indyjskiego na południu i mórz Czarnego i Kaspijskiego, zostały gruntownie poznane. Starożytni zyskali pewne pojęcie o Indiach oraz wyrywkowe informacje o Dalekim Wschodzie.

[edytuj] Średniowiecze

Arabska mapa Świata

Mapa Świata al-Istakhari z 977

We wczesnym średniowieczu wiedza geograficzna na temat Azji cofnęła się o całe stulecia. Najpierw z powodu rozpadu Cesarstwa Rzymskiego i spowodowanego tym wielowiekowego chaosu w Europie. Następnie przez opanowanie zachodniej Azji przez ludy muzułmańskie, które stworzyły skuteczną zaporę dla Europejczyków.

Właśnie te ludy, (głównie Arabowie), przejęły wiedzę antyczną w dziedzinie geografii i przystosowały ją do swych szczególnych potrzeb. Arabowie byli ludem wędrowniczym i nawet w czasach gdy wiedli już pół-osiadły lub osiadły tryb życia, nadal podejmowali dalekie wyprawy kupieckie. Główną zasługą Arabów były nie nowe odkrycia, gdyż niewiele ich dokonali w Azji, lecz zachowanie dorobku antycznego w tej dziedzinie. Najwybitniejszym podróżnikiem i geografem arabskim był żyjący w XIV wieku Ibn Battuta. Jego opisy podróży połączone z wiadomościami zaczerpniętymi z dzieł greckich autorów są cennym dokumentem swej epoki.

Zainteresowanie kontynentem azjatyckim w Europie datuje się od czasów wypraw krzyżowych, od roku 1096. Europejczycy spotkali się na Bliskim Wschodzie z wysoką kulturą umysłową, wraz z którą przyswoili sobie grecką wiedzę na temat geografii, w tym także azjatyckiej. Tym samym rozpoczął się rozwój średniowiecznej nauki. Geografia została włączona do kanonu ówczesnej wiedzy. Jednocześnie rozwój kupieckich republik włoskich spowodował powstanie zapotrzebowania na bardziej praktyczną wiedzę geograficzną. Najważniejszą wyprawą z tego okresu była podróż Benjamina z Tudelii

Wydarzeniem, które pchnęło Europejczyków w stronę dalekiej Azji, było powstanie potężnego państwa mongolskiego. Początkowo żywiono nadzieję na wciągnięcie Mongołów do europejskiej strefy wpływów i stworzenie wspólnego frontu przeciw krajom muzułmańskich. Zorganizowano szereg wypraw na dwór Chana, głównie o charakterze dyplomatycznym, misyjnym i handlowym. W ich wyniku horyzont geograficzny Europejczyków znacznie się poszerzył. 1246 poseł papieski, franciszkanin Jan di Piano Carpini wraz z innym franciszkaninem Benedyktem Polakiem podróżując przez ziemię południowej Rusi, stepy kirgiskie i Dżungarię, dotarli do siedziby wielkiego chana w okolicach Karakorum. W kilka lat później (1253–1255) podobną trasę przebył Wilhelm z Rubruk z poselstwem od króla francuskiego. Najsłynniejszą jednak podróż odbył Wenecjanin Marco Polo. Informacje zawarte w relacji z podróży "Opisanie świata" na trwałe weszły do kanonu średniowiecznej wiedzy geograficznej. Franciszkański misjonarz Giovanni da Monte Carvino odbył podróż do Indii i Chin, i pozostał tam aż do śmierci. Inny franciszkanin Odorico da Pordenone w latach 1318-1330 przez Wyspy Sundajskie dotarł do Chin. Prawdopodobnie odwiedził też Tybet i jakiś czas spędził w świętym mieście Lhasa. U schyłku wieków średnich zapanowała moda na azjatyckość. Zaowocowało to szeregiem książek, często łączących rzetelną wiedzę geograficzną z czystą fantazją. Do najbardziej znanych należą: praca Anglika Johna Mandeville’a z 1355 i anonimowe, znacznie lepsze merytorycznie Libro de Conoscimiento napisane w 1345.

Gdy w roku 1368 upadło imperium mongolskie, zaprzestano też wysyłać na wschód misje dyplomatyczne. Ciągle jednak udawali się tam misjonarze i kupcy. W latach 1419-1444 do Indii i archipelagu Malajskiego dotarł Wenecjanin Niccolo Conti. Z czasem jednak wzrost potęgi muzułmańskiej, zwłaszcza Imperium Osmańskiego, odciął Europie dostęp do Azji. Jedyną drogą był szlak przez Rosję i następnie górskie szlaki. Tą drogą dostał się do Indii rosyjski kupiec Atanazy Nikitin w latach 1466-1472. Jednak dla masowego ruchu towarowego był to szlak wysoce niepraktyczny.

W średniowieczu znacznie powiększyła się wiedza Europejczyków na temat Azji. Choć nie odkryto żadnych nowych lądów, uściślono jednak i pogłębiono wiedzę antyczną.

[edytuj] Odkrycie morskiej drogi do Azji

Mapa Azji Cantion z 1509

Przez cały okres średniowiecza pośrednikiem w handlu z Azją było Bizancjum. Jednak wraz z jego upadkiem w 1453 lądowa droga na wschód została zamknięta. W wyniku tego podaż towarów azjatyckich, głównie przypraw, na rynkach europejskich gwałtownie zmalała, a ceny dramatycznie wzrosły. Koniecznym się stało znalezienie alternatywnej drogi do Azji z pominięciem tradycyjnych szlaków opanowanych przez Arabów i Turków. Pierwszymi, którzy stawili czoło temu zadaniu, byli Hiszpanie i Portugalczycy. Pierwsi wybrali drogę zachodnią (zobacz: Badania i odkrycia Ameryki), drudzy drogę południowo-wschodnią, dookoła Afryki. Pierwszym Portugalczykiem, który dotarł do Indii był Pedro de Cavilhao; podróż jego odbyła się jednak częściowo drogą lądową i była niepraktyczna dla dalszych kontaktów handlowych.

W 1498 Vasco da Gama po opłynięciu Afryki dotarł do Indii. Portugalczycy bez wielkich problemów poradzili sobie z flotami arabskimi na Oceanie Indyjskim. Rozpoczął się tym samym nie tylko ponad stuletni okres panowania Portugalczyków na tym szlaku lecz także europejska eksploracja Azji Południowej. W 1509 odkryto Cejlon i jeszcze tego samego roku flotylla pod dowództwem Diego Lopeza de Sequeira dotarła do Malakki na Półwyspie Malajskim, ważnego ośrodka handlowego. W 1511 Portugalczycy podjęli próbę zbrojnego opanowania punktów we wschodniej Azji. Scenariusz południowoamerykański we wschodniej Azji był nie do zastosowania. Tamtejsze państwa, choć będące u schyłku swej świetności, były na tyle silne i sprawne, iż nie uległy podbojom. Portugalczycy zdołali jednak odnieść pewne sukcesy. Alfonso d'Albuquerque zdobył obszary na Półwyspie Malajskim, a Duarte Fernandez przyczółki w Syjamie. W ten sposób Portugalczycy zdołali opanować ważną strategicznie Cieśninę Malakka, co pozwoliło im kontrolować cały handel dalekowschodni. W 1512 Antonio d'Abreau znalazł drogę do "wysp korzennych" Moluków. W tym samym roku Perez d'Andrade odkrył Malediwy, a w 1516 wyspy Riu-Kiu. W 1520 jako pierwszy Portugalczyk dotarł do Chin. W 1543 odkryto Japonię.

W roku 1521 Fredynad Magellan po okrążeniu Ameryki, od wschodu dotarł do wysp wschodniej Azji. W następnych dziesięcioleciach o supremację w tej części świata walczyli Hiszpanie, którzy opanowali Filipiny, i Portugalczycy. Nowym elementem w sytuacji było pojawienie się Holendrów w tamtym rejonie świata. W 1615 w wyniku bitwy morskiej pod Malakką, Portugalczycy stracili kontrolę nad rejonem na rzecz Holendrów. W 1639 Holendrzy wyparli Portugalczyków także i z Japonii. W roku 1643 Holender Jansonnius de Vries odkrył wyspę Hokkaido oraz południową część Wysp Kurylskich i Sachalin. W 1668 odkryto Koreę.

Mapa Azji Matteo Ricci z 1602

Choć wybrzeża lądów zostały stosunkowo dobrze poznane do połowy XVII wieku, a wymiana handlowa i kulturalna zainicjowana, to wnętrza lądów ciągle czekały na swoich odkrywców. Nieliczni, którzy dotarli do wnętrza lądów, to głównie misjonarze lub posłowie. Do nich należał Michał Boym, jezuita ze Lwowa, który prowadził działalność misyjną w Chinach w latach 1643-1659. W 1624 Antonio de Andrade jako pierwszy Europejczyk, dotarł do Tybetu. Persja została lepiej poznana wskutek poselstwa holsztyńskiego w 1635-1639. Pierwszy wyczerpujący opis Japonii dał inny niemiecki dyplomata Englelbert Käpger, który przebywał tam w latach 1690-1692.

Droga do Azji odkryta przez Vasco de Gamę była głównym szlakiem komunikacyjnym i handlowym aż do roku 1869, kiedy to otwarto Kanał Sueski.

Rozległość kontynentu azjatyckiego oraz fakt, że podzielony jest on na regiony o znacznym zróżnicowaniu geograficznym i kulturowym, wymaga oddzielnego omówienia odkryć tych rejonów: