Powiat będziński

Z Wikipedii

Powiat będziński
Herb powiatu będzińskiego Flaga powiatu będzińskiego
Położenie na mapie województwa
Województwo	śląskie
Siedziba władz powiatu	Będzin
Starosta	Adam Lazar
Powierzchnia	368,02 km²
Populacja (2006)  - liczba ludności  - gęstość	151 122 410,64 osób/km²
Urbanizacja	75,85%
Tablice rejestracyjne	SBE
gminy miejskie 4 miejsko-wiejskie 1 wiejskie 3
Starostwo ul. Sączewskiego 6 42-500 Będzin tel. 32 368 07 00 do 02; faks 32 267-79-33 (e-mail)
Strona internetowa powiatu

Powiat będziński - powiat w Polsce (województwo śląskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Będzin.

Spis treści 1 Skład powiatu 2 Gminy 3 O powiecie 4 Demografia 4.1 Ludność w latach 5 Historia 6 Zabytki

[edytuj] Skład powiatu

W skład powiatu wchodzą:

• gminy miejskie: Będzin, Czeladź. Sławków, Wojkowice
• gmina miejsko-wiejska: Siewierz
• gminy wiejskie: Bobrowniki, Mierzęcice, Psary
• miasta: Będzin, Czeladź, Sławków, Wojkowice, Siewierz

[edytuj] Gminy

Gmina	Ludność (2006)16	Powierzchnia
Będzin (miasto)	58 659	37,08 km²
Czeladź (miasto)	34 173	16,57 km²
Wojkowice (miasto)	9 434	12,77 km²
Sławków (miasto)	6 833	36,6 km²
Siewierz (w tym miasto)	12 277 (5 528)	115,76 km² (38,22 km²)
Bobrowniki	11 238	51,99 km²
Psary	11 219	45,98 km²
Mierzęcice	7 289	51,27 km²
Razem	151 122	368,02 km²

[edytuj] O powiecie

Położony jest w centralnej części województwa śląskiego, zajmuje powierzchnie 331 km², co plasuje go na 13 miejscu wśród powiatów ziemskich i miast na prawach powiatu w regionie. Pod względem liczby ludności, która wynosi 148,3 tys. osób, Powiat zajmuje 11 miejsce wśród wszystkich 36 powiatów ziemskich i miast na prawach powiatu oraz 3 miejsce wśród 17 powiatów ziemskich.

Powiat Będziński jako samodzielna jednostka administracyjna został wydzielony z powiatu olkuskiego w 1867 roku, obejmując rozległy teren guberni piotrkowskiej o powierzchni 1390 km² i liczby 800 tys. mieszkańców. Wówczas leżał na jednym z najbardziej uprzemysłowionych obszarów Cesarstwa Rosyjskiego, zwanym Zagłębiem Dąbrowskim. W odrodzonej Polsce obejmował swym zasięgiem, z pewnymi przerwami, 4 miasta stanowiące dzisiaj centrum Zagłębia: Będzin, Czeladź, Dąbrowę Górniczą i Sosnowiec. W 1975 roku został zlikwidowany w wyniku reformy administracyjnej. Wówczas obejmował obszar 360 km² i liczył 124 tys. mieszkańców.

Głównym bogactwem naturalnym Powiatu, podobnie jak całego regionu, był węgiel kamienny. Dlatego przez wiele lat o przemysłowym obliczu tej ziemi decydowało górnictwo. Na terenie Psar, w Strzyżowicach, powstała już w 1788 roku pierwsza kopalnia w Zagłębiu. Obecnie przemysł wydobywczy, po likwidacji kopalń węgla kamiennego, reprezentują jedynie Górnicze Zakłady Dolomitowe w Siewierzu. Dzisiaj podstawową gałęzią powiatowej gospodarki jest prężnie rozwijająca się energetyka Będzińskie Zakłady Elektroenergetyczne S.A., Elektrownia Łagisza S.A. i Elektrociepłownia Będzin S.A. znajdują się w krajowej czołówce przedsiębiorstw tej branży. Równie ważną rolę odgrywa hutnictwo metali niezależnych, szczególnie Huta Będzin S.A. Uzupełnieniem przemysłu jest drobna wytwórczość, rzemiosło i usługi.

Nie bez znaczenia są też tradycje handlowe Powiatu, w którym Będzin i Siewierz wyróżniają się swym kupieckim rodowodem. Dołączyła do nich ostatnio Czeladź, na terenie której powstało centrum handlowe M1.

Ogółem w Powiecie mamy zarejestrowanych jest blisko 12 tys. Podmiotów gospodarczych.

Gospodarka rolna w Powiecie pełni funkcję uzupełniającą w stosunku do innych dziedzin gospodarki, chociaż liczy ponad 4 tys. Gospodarstw rolnych wymaga uzupełnienia ich w ogólnym bilansie Powiatu.

[edytuj] Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2006):

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
ogółem	151 122	100	79 245	52,4	71 877	47,6
miasto	114 627	100	60 239	52,6	54 388	47,4
wieś	36 495	100	19 006	52,1	17 489	47,9

[edytuj] Ludność w latach

• 1999 - 148 054
• 2000 - 147 320
• 2001 - 146 437
• 2002 - 152 094 (przyłączono miasto Sławków)
• 2003 - 151 519
• 2004 - 151 289
• 2005 - 151 231
• 2006 - 151 122

[edytuj] Historia

• 1867 - utworzenie powiatu będzińskiego wchodzącego w skład guberni piotrkowskiej. Nowy powiat obejmował powierzchnię 1366,5 km², jedno miasto: Będzin, oraz 8 osad: Siewierz, Czeladź, Modrzejów, Kromołów, Włodowice, Mrzygłód, Żarki, Koziegłowy i 213 wsi. (W tym oczywiście także tereny późniejszych miast Dąbrowy Górniczej, Sosnowca i Zawiercia, które w tym czasie były niewielkimi, aczkolwiek prężnie rozwijającymi się miejscowościami).
• 1889 - korekta granic powiatu: przyłączenie Zawiercia Małego z powiatu olkuskiego. (Po tych zmianach obszar powiatu liczył 1390,6 km²).
• 1902 - utworzenie miasta Sosnowiec.
• 1907 - Teren powiatu liczy 307104 mieszkańców.
• 1912 - Powiat obejmuje następujące gminy: Bobrowniki, Choroń, Gzichów (z osadą Czeladź), Dąbrowa Górnicza, Koziegłówki, Kromołów, Łosień, Niegowa, Olkusko-Siewierska (z siedzibą w Gołonogu), Ożarowice, Pińczyce, Poręba, Rokitno Szlacheckie, Rudnik Wielki, Siewierz, Sulików (siedziba w Mierzęcicach), Włodowice, Wojkowice Kościelne, Zagórze, Żarki.
• 1914 - okupacja Zagłębia Dąbrowskiego przez wojska austriackie i niemieckie (linia podziału stref okupacyjnych przebiegała wzdłuż linii kolejowej, dzieląc powiat na dwie części).
• 1915 - utworzenie miasta Zawiercie.
• 1916 - utworzenie miasta Dąbrowa Górnicza.
  • utworzenie powiatu dąbrowskiego (z miastem Dąbrowa Górnicza i gminami Choroń, Kromołów, Łosień, Niegowa, Gołonóg, Strzemieszyce Wielkie (powstała z byłej gminy olkusko-siewierskiej, z drugiej części stworzono gminę Niwka), Włodowice, Zagórze i Żarki.
• 1918 - Czeladź odzyskuje prawa miejskie.
  • powiat będziński znajduje się w województwie kieleckim.
• 1919 - ponowne scalenie powiatu będzińskiego i dąbrowskiego pod nazwą będzińsko-dąbrowski (w 1923 roku powrót do nazwy powiat będziński).
• 1923 - powiat liczy 5 miast, 23 gminy i 547 wsi, oraz 397 240 mieszkańców (powierzchnia po kolejnych drobnych korektach w rejonie Zawiercia liczy 1426 km².
• 1924 - utworzenie nowego powiatu zawierciańskiego. Odtąd powiat będziński liczył 485,5 km² i 285 982 mieszkańców. W skład powiatu wchodzą 4 miasta (Będzin, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Czeladź) i 9 gmin (Bobrowniki, Grodziec, Łagisza, Wojkowice Kościelne, Łosień, Zagórze, Niwka, olkusko-siewierska z siedzibą w Strzemieszycach, Ożarowice).
• 1934 - utworzenie powiatu grodzkiego w Sosnowcu. (Miasto Sosnowiec nie obejmowało jeszcze późniejszych dzielnic: Zagórza, Niwki, Maczek, Porąbki, Klimontowa, Kazimierza, czy Ostrowów Górniczych).
• 1945 - przyłączenie powiatu do województwa śląsko-dąbrowskiego (później zwanego katowickim, z krótką przerwą kiedy województwo nosiło miano województwa stalinogrodzkiego)
• 1948 - utworzenie powiatu grodzkiego w Będzinie, obszar miasta został więc wyłączony z powiatu ziemskiego (nie dotyczyło to dzielnic później przyłączonych do miasta, tj. Grodźca i Łagiszy).
• 1949 - utworzenie powiatu grodzkiego w Dąbrowie Górniczej (bez późniejszych dzielnic miasta: Gołonoga, Ząbkowic, Strzemieszyc, Łośnia, Łęki, Błędowa).
• 1950 - nowy podział gmin (odtąd istniały gminy w Grodźcu, Łagiszy, Gołonogu, Ząbkowicach, Sączowie, Kazimierzu, Strzemieszycach).
• 1951 - powstanie powiatu grodzkiego w Czeladzi.
  • utworzenie nowego miasta w Grodźcu.
• 1953 - kolejne uszczuplenia powiatu (Niwka przyłączona do Sosnowca, zaś Trzebyczka do powiatu zawierciańskiego).
• 1954 - utworzenie miasta Strzemieszyce Wielkie.
• 1960 - przyłączenie gminy Gołonóg do miasta Dąbrowa Górnicza.
• 1962 - utworzenie miast Wojkowice i Ząbkowice.
• 1967 - stuletni powiat liczy 360 km² i 118000 mieszkańców.
  • utworzenie nowych miast: Kazimierz Górniczy, Klimontów, Łagisza, Porąbka, Zagórze.
• 1972 - ponowny podział gmin (nowe powstały w: Bobrownikach, Psarach, Łośniu, Ząbkowicach, Wojkowicach Kościelnych).
  • Przyłączenie gminy w Ożarowicach do powiatu tarnogórskiego.
• 1973 - przyłączenie miasta Łagiszy do Będzina (i wyłączenie z powiatu ziemskiego).
  • przyłączenie do Kazimierza miasta Porąbka.
• 1975 - reforma administracyjna i zniesienie w Polsce powiatów.
  • przyłączenie do Będzina miasta Grodźca.
  • przyłączenie do Dąbrowy Górniczej miasta Strzemieszyce Wielkie.
  • przyłączenie do Sosnowca miast Kazimierza Górniczego (z Porąbką), Klimontowa, Zagórza oraz osiedla Maczki.
  • likwidacja gminy Wojkowice Kościelne.
• 1977 - przyłączenie do Będzina miasta Wojkowice.
  • przyłączenie do Dąbrowy Górniczej miast Ząbkowice i Sławków. (Do 1975 roku Sławków był w powiecie olkuskim).
• 1984 - Sławków odzyskuje samodzielność.
• 1992 - Wojkowice odzyskują samodzielność.
  • Przyłączenie do Dąbrowy Górniczej wsi Trzebiesławice.
• 1999 - został reaktywowany z dniem 1 stycznia 1999 roku.
• 2002 - włączenie do powiatu miasta Sławkowa (przeniesienie z powiatu olkuskiego w woj. małopolskim).

[edytuj] Zabytki

Do najważniejszych zabytków na terenie Powiatu Będzińskiego należą:

w gminie Będzin:

• Układ urbanistyczny miasta wraz ze wzgórzem zamkowym,
• Zamek Piastowski z XIV wieku,
• Mury miejskie z XIV wieku;
• kościół parafialny pw. św. Trójcy z XIV wieku;
• Kościół cmentarny pw. św. Tomasza z Canterbury z XVIII wieku;
• Zespół parkowo-pałacowy Mieroszewskich z XVIII wieku;
• Grodzisko wczesnośredniowieczne na wzgórzu Dorotka;
• Kościół parafialny pw. św. Katarzyny z XVIII wieku;
• Kościół filialny pw. św. Doroty z XVII wieku;
• Zespół parkowo-pałacowy Ciechanowskich z XIX wieku;
• Cmentarz żydowski na Górze Zamkowej;
• Dworzec PKP z XIX wieku;
• Budynek Banku Śląskiego;
• Gmach dawnego Starostwa Powiatowego z 1911 roku;
• Szereg kamienic w Śródmieściu;
• Zespół zabudowy byłej Cementowni "Grodziec";
• Zespół zabudowy Kopalni Węgla Kamiennego "Grodziec";
• Kompleksy zabudowy robotniczej w dzielnicy Grodziec;

ogółem na terenie miasta Będzina znajduje się 6 obiektów zabytkowych pod ochroną prawną i 80 obiektów zabytkowych pod ochroną konserwatorską

w gminie Bobrowniki:

• kościół pw. św. Wawrzyńca z XIX wieku w Bobrownikach z ołtarzem barokowym i dzwonami gdańskimi;
• kościół pw. św. Jakuba z XIX wieku w Sączowie;
• kościół pw. Wszystkich Świętych z XIX wieku w Siemoni; dworek z I połowy XVII wieku w Dobieszowicach;
• kapliczki z XIX wieku w Bobrownikach, Dobieszowicach, Myszkowicach, Sączowie i Twardowicach;
• cmentarzysko kultury łużyckiej w Siemoni;

w gminie Czeladź:

• średniowieczny układ historyczny miasta z centralnie położonym rynkiem;
• kościół parafialny pw. Św. Stanisława Biskupa i Męczennika drewniany z 1318 roku, obecnie neoromański zbudowany w latach 1905-1911;
• dom przy ul. Rynkowej 2 (dawny zbór ariański z XVII wieku);
• dom przy ul. Kościelnej 2 (XVIII w.);
• drewniany budynek dawnej karczmy (XVIII wiek);
• drewniane domy mieszkalne z XVIII-XIX wieku;
• kapliczka przydrożna z figurą Chrystusa Salwatora przy ul. Wojkowickiej (XIX w.);
• układ urbanistyczny dzielnicy Piaski wraz z zabudową mieszkaniową i towarzyszącą, kościołem, domem katechetycznym,
• domami urzędniczymi i willami (wszystkie zaprojektowane i wykonane w unikatowym w Polsce stylu architektury francuskiej początku wieku);
• obiekty na terenach dawnej Kopalni Węgla Kamiennego "Saturn" i osiedlach z nią związanych;

ogółem na terenie miasta CzeladĄ znajduje się 6 obiektów zabytkowych pod ochroną prawną i 131 obiektów zabytkowych pod ochroną konserwatorską

Grafika:Herb Mierzecice.gif

w gminie Mierzęcice:

• cmentarzysko kultury łużyckiej w Przeczycach badane w latach 1961-62 (odkryto 879 grobów szkieletowych i ciałopalnych
• wyposażonych m.in. w ceramikę, wyroby metalowe);
• obozowiska z epoki mezolitu w Boguchwałowicach;
• kościół parafialny pw. św. Mikołaja w Targoszycach;
• kapliczki przydrożne w Mierzęcicach, Niwiskach, Nowej Wsi, Przeczycach i Toporowicach;
• pojedyncze domy, zagrody i chałupy na terenie całej gminy;

w gminie Psary:

• szczątki cmentarzyska prasłowiańskiego na wzgórzu Monglinica;
• 3 kapliczki przydrożne z XIX wieku w Brzękowicach Dolnych i Dąbiu;
• ruiny dworu w Malinowicach z fragmentami starej zabudowy folwarcznej;
• chałupy drewniane z początku XX wieku w Dąbiu Chrobakowym, Dąbiu Dolnym, Goląszy Dolnej i Górnej, Brzękowicach Górnych, Preczowie, Psarach, Sarnowie i Strzyżowicach;
• kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła w Psarach;

ogółem na terenie gminy Psary znajdują się 3 obiekty zabytkowe pod ochroną prawną i 25 obiektów zabytkowych pod ochroną konserwatorską

w gminie Siewierz:

• średniowieczny układ historyczny miasta z centralnie położonym rynkiem;
• ruiny zamku gotycko-renesansowego z I połowy XIV wieku, przebudowanego w latach 1530-1574 przez biskupów krakowskich;
• kościół romański pw. św. Jana Chrzciciela z I połowy XII wieku na cmentarzu przy drodze do Katowic;
• kościół parafialny pw. św. Macieja Apostoła z I połowy XV wieku (ostateczny kształt uzyskał w latach 1782-1784);
• kościół dawnej parafii szpitalnej pw. św. Barbary i Walentego z 1618 roku;
• późnoklasycystyczny budynek dawnego urzędu gminy z początku XIX wieku;
• kamienica mieszczańska z XVIII wieku w rynku;
• domy drewniane z XVIII-XIX wieku;
• kościół romański pw. św. Marcina i Doroty z lat 1200-1229 w Wojkowicach Kościelnych;
• kaplica grobowa Zalassowskich z XVIII wieku w Żelisławicach;

w gminie Sławków:

• Stara Karczma z 1781 r. na sławkowskim rynku;
• Odrestaurowana studnia na sławkowskim rynku;
• kapliczka św. Jana Nepomucena;
• wczesnogotycki Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Mikołaja;
• kaplica św. Marka na cmentarzu grzebalnym;
• kościółek św. Jakuba;

w gminie Wojkowice:

• kościół parafialny pw. św. Antoniego z roku 1928;
• kościół parafialny pw. NMP w Żychcicach;
• kapliczka przy ul. Głowackiego;
• zespół zabudowy Kopalni Węgla Kamiennego "Jowisz" wraz z osiedlem robotniczym przy ul. Mickiewicza i Morcinka;
• cmentarze przy ul. Licealnej i Karłowicza;
• pojedyncze budynki na obszarze całego miasta.