Będzin

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy miasta Będzin. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Będzin


Herb Będzina	Flaga Będzina

Dewiza: Civitas Regi Bendzinensis

Gmina
- rodzaj

Będzin
miejska

Założono

IX wiek

Prawa miejskie

1358

Prezydent

Radosław Baran
(e-mail)

Powierzchnia

37,08 km²

Położenie

50° 20' N
19° 07' E

Wysokość

260-382 m n.p.m.

Liczba mieszkańców (2004)
- liczba ludności
- gęstość
- aglomeracja

58 662
1582 os./km²
3 487 000 (Katowice)

Strefa numeracyjna
(do 2005)

(+48) 32

Kod pocztowy

42-500

Tablice rejestracyjne

SBE

Położenie na mapie Polski

Będzin

TERC10
(TERYT)

2243301011

Miasta partnerskie

Tatabanya

Iżewsk

Koszedary

Urząd miejski³

ul. 11 Listopada 20
42-500 Będzin
(e-mail)

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Strona internetowa miasta

Będzin – sześćdziesięciotysięczne miasto położone nad rzeką Czarną Przemszą w południowej Polsce, we wschodniej części województwa śląskiego. Miasto będące historyczną stolicą regionu, zwanym od wielu lat Zagłębiem Dąbrowskim. Będzin należy do najstarszych miast Małopolski i obecnego województwa śląskiego. Jest siedzibą Starostwa Powiatowego. Pełni rolę ośrodka gospodarczego, oświatowego i finansowo-administracyjnego względem siedmiu ościennych gmin.Jest dziś ważnym ośrodkiem przemysłowo-energetycznym w pn.-wsch. części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOPu). Prezydent miasta 9 stycznia 2006 r. podpisał deklarację utworzenia i przystąpienia do Górnośląskiego Związku Metropolitalnego (GZMu) miasta Będzina.

[edytuj] Opis miasta

Będzin jest zabytkowym miastem, zbudowanym nad rzeką Czarną Przemszą. Historycznie związany był z Małopolską, stanowiąc jej zbrojne rubieże. Życie mieszkańców od prawieków koncentrowało się wokół Góry Zamkowej. W IX-XII w. funkcjonował średniowieczny gród obrony z podgrodziem rzemieślniczo-handlowym. Dogodne położenie miasta na przecięciu handlowych szlaków średniowiecznej Europy oraz przywileje uzyskiwane od kolejnych władców zapewniły Będzinowi wspaniałe warunki rozwoju handlu i rzemiosła. Odkrycie pod koniec XVII w. bogatych złóż węgla kamiennego pozwoliło na rozwinięcie górnictwa i hutnictwa, stawiając Będzin do czasów obecnych na znacznej pozycji w aglomeracji górnośląskiej. Sto lat później Będzin dzięki Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej uzyskał połączenie z Katowicami i Warszawą. Miasto było przez całe wieki ośrodkiem władzy regionie, naznaczonym licznymi zabytkami, usytuowanym na Szlaku Orlich Gniazd. Będzin posiada ogromne możliwości turystyczne. Podobnie jak inne ośrodki Zagłębia Dąbrowskiego, Będzin jest miastem o rozbudowanym przemyśle. Potencjał gospodarczy tworzą przemysł energetyczny, elektryczny, i metalowy oraz liczne centra handlowe. Pomimo trudności związanych z restrukturyzacją gospodarki, miasto posiada duże możliwości rozwoju. Szanse rozwojowe szczególnie upatruje się jego w położeniu komunikacyjnym na przecięciu ważnych węzłów drogowych o znaczeniu krajowym i międzynarodowym, w pobliżu Międzynarodowego Portu Lotniczego.

[edytuj] Dzielnice

Śródmieście (Stare Miasto)

Dzielnice Będzina na mapie

Syberka (od okolo 1970) osiedle powstało dla klasy robotniczej pracowników Huty Katowice
Małobądz (od 1915) (na jej gruntach powstało osiedle Syberka)
Gzichów (od 1915) (w jej skład wchodzą: Brzozowica, osiedle Zamkowe)
Warpie (w jej składzie tzw. Kamionka oraz osiedle mieszkaniowe Warpie – Wschód)
Ksawera (wraz z Koszelewem) (od 1923)
Łagisza (od 1973, w latach 1967-1973 miasto)
Grodziec (od 1975, w latach (1951-1975 miasto)
Wojkowice (w latach 1977-1992) – obecnie samodzielne miasto

[edytuj] Geografia

Położenie Będzina w aglomeracji GOP.

Będzin leży na Wyżynie Śląskiej, w dolinie rzeki Czarnej Przemszy. Położony jest w odległości 12 km od stolicy województwa śląskiego – Katowic, na terenie Zagłębia Dąbrowskiego (w skład którego wchodzą pobliskie miasta: Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Czeladź, Wojkowice, Sławków i Siewierz), którego jest historyczną stolicą. Jest miastem handlowo – przemysłowym.

Położenie gminy wyznaczają współrzędne geograficzne:

190 0330 W

190 1116 E

8500 2213 N

500 1805 S

zdjęcie satelitarne w Google maps

Góra Dorotka w Grodźcu

Geometryczny środek miasta opisują współrzędne: 19007'23 E i 50020'09 N

Długość granic Będzina wynosi: 37,62 km

Całkowita powierzchnia: 37,5 km²

użytki rolne: 48%

użytki leśne: 5%

Miasto stanowi 10,08% powierzchni powiatu.

Wysokość n.p.m.

najwyższa: 382 (Góra Św. Doroty)

najniższa: ok. 260 (dolina rzeki Czarnej Przemszy)

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnym artykule: Historia Będzina.

Widok na zamek w Będzinie i synagogę na pocz. XX w.

fragment XIV-wiecznych murów miejskich w Będzinie

Nazwa "Będzin" pochodzi prawdopodobnie od imienia osobowego Będa lub Będzan, choć piękna (aczkolwiek nieprawdziwa) legenda mówi, jakoby miano nadał miastu (a przy okazji również i okolicznym miejscowościom, czyli swoiście znaczącej części Zagłębia Dąbrowskiego) - sam Kazimierz III Wielki (wg innych wersji Kazimierz I Odnowiciel). Król miał wyrazić się podczas lustracji nadprzemszańskiego grodu iż: Tam rosną dąbrowy, tam sosnowy, tutaj będziem My, tam Pogoń, a tam czeladź nasza.

W swojej historii miasto nazywane też było: Banden, Bandin, Bandzien, Bondin, Bandzen, Bandzin, Bądzin, Bendzin oraz Bendsburg.

Lata czterdzieste XIV w. – powstanie miasta na prawie polskim (na pewno miasto istniało już w 1349 r.).
5 sierpnia 1358 – nadanie przez Kazimierza III Wielkiego dokumentu lokacyjnego na prawie niemieckim (prawo magdeburskie) Będzinowi.
Pierwszym znanym wójtem był Hinko (Jan ?) zwany Ethiopusem
1358 początek budowy kamiennego zamku i fortyfikacji miejskich,
1363 – budowa murowanego kościoła pod wezwaniem Św. Trójcy,
1364 – ukończenie budowy murów obronnych i zamku.
- całość zamykał owal o powierzchni ok. 7 ha.
- istniały dwie bramy: bytomska i sławkowska.
- Miasto posiadało dwa place handlowe.

[edytuj] Gospodarka

Cementownia Grodziec, zdj. z 1857 r.

KWK Grodziec

Elektrownia Łagisza

Przemysł reprezentowany jest przez: hutnictwo metali nieżelaznych (Huta Będzin), przemysł energetyczny (elektrownia Łagisza i elektrociepłownia Będzin), stalowy, spożywczy (cukierniczy, chłodniczy). Do niedawna rozwijało się także górnictwo węgla kamiennego (Kopalnia Grodziec, kopalnia odkrywka "Brzozowica"), przemysł obuwniczy (zakłady ButBędzin d. Chełmek), cementowy (najstarsza w Polsce Cementownia Grodziec), browarski i in.

[edytuj] Przedsiębiorstwa

Do najważniejszych zakładów pracy należą:

PKE S.A. Elektrownia Łagisza – wybudowana w latach 1960-1970 produkcja energii elektrycznej, produkcja i przesył ciepła, parowa o mocy 840 MW opalana węglem kamiennym Strona firmy
Elektrociepłownia Będzin S.A. – wybudowana 1913 r. (Moc 55 MW). Zajmujący się sprzedaż ciepła i energii elektrycznej do miast Zagłębia Dąbrowskiego Strona firmy
Fabryka Przewodów Energetycznych S.A. – założona w 1928 r., jeden z największych w Polsce producentów nieizolowanych przewodów energetycznych (aluminiowych i miedzianych) Strona firmy
ENION S.A. Będziński Zakład Elektroenergetyczny S.A. – zakład zajmujący się kupnem i przesyłem energii elektrycznej Strona firmy
Huta Będzin S.A. – powstała w 1890 r., dostarcza ona na rynek produkty z metali nieżelaznych – miedzi, mosiądzu i aluminium Strona firmy
Mostostal Będzin – specjalistyczna firma montażowo-budowlana. Jej korzenie sięgają początku, kiedy to 1912 r. rozpoczął działalność Zakład Kotlarski i Budowa Konstrukcji Żelaznych Albiński-Szmidt i S-ka. Strona firmy
Kreisel – jeden z największych producentów materiałów budowlanych w Polsce Strona firmy
PTHU Interpromex Sp. z o.o. – firma zajmująca się: gospodarką odpadami, zimowym i letnim utrzymaniem dróg oraz obsługą targowisk i parkingów miejskich Strona firmy
Metalplast Będzin S.A. – producent płyt PCW i PE
Centrostal Będzin – producent stali
SLET Sp. z o.o. - firma zajmująca się zaopatrzeniem w narzędzia i maszyny, najstarsza na śląsku firma narzędziowa Strona firmy

[edytuj] Transport

Zabytkowy silnikowy wóz N, pochodzący z zajezdni tramwajowej w Będzinie

Dworzec kolejowy "Nowy" Będzin (stan pocz. XX w.)

Będzin posiada dogodne połączenie z resztą kraju – leży na skrzyżowaniu dwóch ważnych tras szybkiego ruchu: drogą krajową 94 z Wrocławia do Krakowa oraz drogą krajowa nr 86 z Katowic do Warszawy, która 11 kilometrów dalej łączy się węźle Podwarpie z drogą ekspresową (międzynarodową) S1 E75 . Przez miasto przebiega także droga wojewódzka 910 .

W odległości zaledwie kilkunastu kilometrów znajduje się też Międzynarodowego Portu Lotniczego w Pyrzowicach

[edytuj] Komunikacja miejska

System komunikacji miejskiej oparty jest na transporcie tramwajowym i autobusowym. Połączenia autobusowe (40 linii) umożliwiają bezpośredni dojazd podróżnych do Sosnowca, Dąbrowy Górniczej, Bobrownik, Piekar Śląskich, Bytomia, Mysłowic, Czeladzi, Siemianowic Śląskich, Sławkowa, Psar, Mierzęcic, Wojkowic, Katowic, Ożarowic, Siewierza, Jaworzna.

Pierwszą linię tramwajową otwarto w Zagłębiu Dąbrowskim w 1927 r. Przez Będzin przebiegają trasy 6 linii tramwajowych: 21 Dąbrowa Górnicza Huta Katowice - Będzin - Sosnowiec Milowice, 22 Dąbrowa Górnicza Huta Katowice - Będzin - Czeladź, 24 Dąbrowa Górnicza Kopalnia Paryż - Będzin - Sosnowiec Okrzei, 27 Będzin Zajezdnia - Sosnowiec Kazimierz, 28 Będzin Zajezdnia - Dąbrowa Górnicza Gołonóg i 32 Czeladź - Będzin - Dąbrowa Górnicza Gołonóg. Do 2006 roku kursowała również linia 25 Dąbrowa Górnicza Kopalnia Paryż - Będzin - Grodziec - Wojkowice.

[edytuj] Kolej

Pierwszą linię kolejową otwarto w Będzinie w 1859 r. i była to odnoga kolei warszawsko-wiedeńskiej. W mieście powstały wtedy dwie stacje Będzin-Miasto i Będzin (zwana dzisiaj często Nowym Będzinem). Z czasem powstała też trzecia – Będzin-Ksawera. Obecnie na stacjach tych obsługiwana jest wyłącznie komunikacja podmiejska pomiędzy Gliwicami i Częstochową.

[edytuj] Edukacja

Zobacz więcej w osobnym artykule: Szkoły w Będzinie.

[edytuj] Zabytki

Zamek w Będzinie

Kościół św. Trójcy w Będzinie

Pałac Ciechanowskich w Grodźcu

Ważniejsze zabytki miasta

Układ urbanistyczny miasta wraz ze wzgórzem zamkowym,
Zamek Piastowski z XIV wieku,
Mury miejskie z XIV wieku;
Kościół parafialny pw. św. Trójcy z XIV wieku;
Kościół cmentarny pw. św. Tomasza z Canterbury z XVIII wieku;
Zespół parkowo-pałacowy Mieroszewskich z XVIII wieku;
Cmentarz żydowski na Górze Zamkowej;
Dworzec PKP z XIX wieku;
Budynek Banku Śląskiego;
Gmach dawnego Starostwa Powiatowego z 1911 roku;
Szereg kamienic w Śródmieściu;
Zespół parkowo-pałacowy Ciechanowskich z XIX wieku;
Kościół filialny pw. św. Doroty z XVII wieku;
Grodzisko wczesnośredniowieczne na wzgórzu Dorotka;
Kościół parafialny pw. św. Katarzyny z XVIII wieku;
Wila Ciechanowskich;
Zespół zabudowy byłej Cementowni "Grodziec";
Zespół zabudowy Kopalni Węgla Kamiennego "Grodziec";
Kompleksy zabudowy robotniczej w dzielnicy Grodziec;

ogółem na terenie miasta Będzina znajduje się 6 obiektów zabytkowych pod ochroną prawną i 80 obiektów zabytkowych pod ochroną konserwatorską

[edytuj] Sport

Zobacz więcej w osobnym artykule: Sport w Będzinie.

medale Mistrzostw Polski młodzików i juniorów z RKS Grodziec i MKS MOS Będzin

BKS "Sarmacja" Będzin (www)

sekcja piłki nożnej

MBKS "Pogoń" Łagisza

sekcja piłki nożnej

RKS Grodziec (www)

sekcja piłki nożnej

sekcja piłki siatkowej (zlikwidowana w 1999r)

sekcja motorowa (zlikwidowana w 1956r)

MKS MOS Będzin (www)

sekcja piłki siatkowej

Klub Jeździecki "Amigo" Grodziec (www)

sekcja jazdy konnej

Automobilklub "Zamkowy" w Będzinie (www)

sekcja motorowa

[edytuj] Nieistniejące już kluby

[edytuj] Kultura

Muzea
- Muzeum Zagłębia (www)

Pałac Mieroszewskich, w którym
mieści się obecnie Muzeum Zagłębia

Galerie
- Galeria CZAS
- Letnia galeria "Strych"
- Ośrodek Kultury
- King's Pub i Galeria
Kabarety
- Kabaret Klinkiernia (www)
Teatry
- Teatr Dzieci Zagłębia (www)
- Teatr Lalki i Aktora "Arena"
- Teatr Peventorium (www)
Biblioteki
- Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna (www)
- Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Katowicach Filia w Będzinie

[edytuj] Ludność

Stary Rynek w Będzinie. Stan pocz. XX w.

Przeprowadzka Żydów będzińskich do getta na Warpiu

[edytuj] Zmiany demograficzne

(rok - liczba mieszkańców)

1360 – 240
(lokacja miasta)
1510 – 1400
(przywileje handlowe)
1673 – 346
(potop szwedzki)
1789 – 1200
(zwiększona mobilność ludności)
1803 – 1608
(zwiększona mobilność ludności)
1823 – 2254
(początek uprzemysłowienia)
1858 – 4140
(uprzemysłowienie)
1880 – 5424
(otwarcie kolei żelaznej)

1892 – 10000
(uprzemysłowienie)
1910 – 50500
(uprzemysłowienie)
1914 – 36010
(zagrożenie wojenne)
1918 – 30259
(I wojna światowa)
1923 – 32000
(zmiany administracyjne)
1925 – 41000
(uprzemysłowienie)
1928 – 43286
(przyrost naturalny)
1939 – 52000
(przyrost naturalny)

1945 – 25600
(II wojna światowa, eksterminacja Żydów)
1960 – 39000
(zwiększona mobilność ludności po II wojnie)
1970 – 62000
(zwiększona mobilność ludności)
1979 – 78800
(zmiany administracyjne, rekord)
1990 – 75400
(ujemny przyrost)
1993 – 65056
(odłączenie Wojkowic)
1999 – 59936
(ujemny przyrost, emigracja)
2003 – 59096
(ujemny przyrost, emigracja)

Dane z 30 czerwca 2004²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	58 662	100	30 843	52,6	27 819	47,4
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	1582		831,8		750,2

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1663,93 zł.

[edytuj] Honorowi obywatele

Janusz Gajos – aktor
Daniel Mróz – ilustrator
Wojciech Krakowski – malarz, pracownik ASP w Krakowie
Józef Szajna – plastyk, profesor ASP w Warszawie
Stanisław Batruch – malarz, profesor ASP w Krakowie
Roman Banaszewski – profesor ASP w Krakowie
Jacek Sroka – malarz

Roman Skowron – grafik, profesor ASP w Krakowie
Maria Stangret – Kantor – malarka
Ryszard Osadczy – grafik i malarz
Roman Cieślewicz – grafik
Zbigniew Lutomski – profesor ASP w Krakowie
Jan Świderski – artysta plastyk
Jean-Marie Lustiger – kardynał, arcybiskup Paryża

[edytuj] Galeria

[edytuj] Obraz dawny

Zamek w Będzinie	Zamek w Będzinie – widok od strony Czarnej Przemszy	Widok na zamek w Będzinie i synagogę na pocz. XX w.	Ulica Modrzejowska w Będzinie (w głębi kościół św. Trójcy, stan pocz. XX w.)
Kościół św. Doroty w Grodźcu	Pomnik ku czci poległych żołnierzy 11 Pułku Piechoty, tzw. "Nike Będzina" Zniszczony XI 1939r.	Stary Rynek w Będzinie. Stan pocz. XX w.	Nowy Rynek u zbiegu ulic Małachowskiego i Sączewskiego w Będzinie (stan okres międzywojenny)
Ulica Małachowskiego (stan okres międzywojenny)	Dworzec kolejowy Będzin Miasto (stan pocz. XX w.)	Dworzec "Nowy" Będzin (stan pocz. XX w.)	Dworzec kolejowy Będzin Miasto (stan okres międzywojenny)
Cmentarz żydowski w Będzinie	Macewa z cmentarza żydowskiego w Będzinie	Przeprowadzka Żydów będzińskich do getta na Warpiu (1939)	Getto żydowskie w Będzinie (stan okres II wojny światowej)
Dom Handlowy w Będzinie przy ulicy Sączewskiego (obecnie Sąd Rejonowy, stan pocz. XX w.)	Hotel "Bristol" przy ulicy Małachowskiego (stan pocz. XX w.)	Browar Grodziec	Cementownia Grodziec
Zdj. z 1930 r. bramy głównej Cementowni	KWK Grodziec	KWK Grodziec

[edytuj] Obraz dzisiejszy

Zamek w Będzinie nocą	Kościół św. Trójcy w Będzinie	XIV-wieczne mury miejskie w Będzinie	Sąd Powiatowy w Będzinie
Cementownia Grodziec

[edytuj] Bibliografia

Będzin widok ogólny (stan pocz. XX w.)

Włodzimierz Błaszczyk: "Będzin przez Wieki. Dzieje miasta i jego rozwoju urbanistyczno-przestrzennego od średniowiecza do połowy XX w. na podłożu osadnictwa w starożytności i wczesnym średniowieczu". Poznań 1982.
Marian Kantor Mirski: "Królewskie miasto Będzin". Opracowanie i przypisy Jan Przemsza-Zieliński. Sosnowiec-Będzin 1996.
Jan Przemsza-Zieliński: "Przesławne królewskie miasto Będzin i najbliższe okolice od Bobrownik do Żychcic. Sosnowiec 1998.
Jan Przemsza-Zieliński: "Historia Zagłębia Dąbrowskiego". Sosnowiec 1992-1994.