Roman Dmowski

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Roman Dmowski

Urodzony	9 sierpnia 1864 Kamionek, Polska
Zmarł	2 stycznia 1939 Drozdowo, Polska

Roman Dmowski (ur. 9 sierpnia 1864 Kamionek, zm. 2 stycznia 1939 Drozdowo) – polityk, publicysta polityczny, poseł II i III dumy. Polski mąż stanu, działacz związany z ruchem neoslawistycznym, zabiegający o autonomię ziem polskich w Imperium Rosyjskim. Przed I wojną światową światową postulujący zjednoczenie ziem polskich pod przewodnictwem Rosji i utworzenie na ich obszarze autonomii, następnie działacz niepodległościowy. Delegat Polski na konferencję paryską w 1919 i sygnatariusz traktatu wersalskiego, główny ideolog polskiego nacjonalizmu, współzałożyciel Narodowej Demokracji (endecji, ruchu narodowego). Zagorzały przeciwnik polityczny Józefa Piłsudskiego, planów rozszerzenia granic II RP na wschód od Linii Curzona i wizji wielowyznaniowej i wielonarodowościowej Polski.

Spis treści

1 Dzieciństwo i młodość
2 Narodowa Demokracja
3 I wojna światowa
4 Konferencja paryska i Traktat wersalski
5 II Rzeczpospolita
6 Poglądy Dmowskiego
- 6.1 Dmowski a antysemityzm
- 6.2 Dmowski o konflikcie w Stronnictwie Narodowym i Obozie Narodowo – Radykalnym
7 Życie prywatne
8 Ciekawostka
9 Ważniejsze dzieła
10 Przypisy
11 Bibliografia
12 Zobacz też
13 Linki zewnętrzne

Dzieciństwo i młodość

Urodził się 9 sierpnia we wsi Kamionek pod Warszawą (obecnie Praga Południe), w ubogiej rodzinie drobnoszlacheckiej, która niegdyś pieczętowała się herbem Pobóg. Jego ojciec Walenty był robotnikiem na Pradze, tak samo jak jego matka, Józefa z Lenarskich. Roman był jednym z ich pięciorga dzieci z których jednak dwoje umarło bardzo wcześnie. W pierwszych latach życia nie cieszył się zdrowiem i często chorował. W wieku 17 lat założył tajne kółko uczniowskie pod nazwą "Strażnica", którego głównym zadaniem był opór przed rusyfikacją wyrażony w tajnych wykładach z języka polskiego, historii, geografii i literatury polskiej. We wrześniu 1886 wstąpił Dmowski, na wydział fizyczno - matematyczny Uniwersytetu Warszawskiego (na sekcję nauk przyrodniczych). Po czterech latach nauki ukończył studia a po złożeniu rozprawy pt. Przyczynek do morfologii wymoczków włoskowatych otrzymał tytuł doktora nauk przyrodniczych.

Narodowa Demokracja

W 1888 został członkiem warszawskiego koła organizacji młodzieży patriotycznej "ZET". W grudniu 1889 został przyjęty do Ligi Polskiej, skupiającej działaczy zarówno na ziemiach polskich, jak i na emigracji. Od listopada 1891 do sierpnia 1892 studiował w Paryżu. W kwietniu 1893 dokonał wraz z kilkoma innymi działaczami przewrotu w Lidze Polskiej i stworzył Ligę Narodową, stając na jej czele. W sierpniu tegoż roku, za współorganizowanie manifestacji narodowej w setną rocznicę Konstytucji 3 Maja, Dmowski po 4 miesiącach aresztu w Cytadeli został zesłany poza obszar Kongresówki, do Mitawy. W lutym 1895 uciekł stamtąd i osiadł we Lwowie, gdzie objął redakcję dwutygodnika Przegląd Wszechpolski oraz współtworzył Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne. W roku 1903 wydał książkę Myśli nowoczesnego Polaka, będącą - jak sam po latach stwierdził – "wyznaniem wiary narodowej". W 1901 wrócił do kraju i zamieszkał w Krakowie, a w 1905 przeniósł się do Warszawy.

W okresie rewolucyjnym 1904-1906 wystąpił przeciw akcji rewolucyjnej polskich socjalistów. W lipcu 1904 udał się do Tokio aby przekonać tamtejszy rząd, że polskie powstanie antyrosyjskie (propagowane przez Józefa Piłsudskiego) w Kongresówce byłoby dla Polaków szkodliwe, a Japończykom nic by nie dało. Wysunął ponadto, korzystając z osłabienia władzy rosyjskiej, program autonomii Królestwa, samorządu wiejskiego i miejskiego oraz spolszczenia szkół i urzędów.

W grudniu 1906 objął redakcję Gazety Polskiej. W lutym następnego roku został wybrany posłem do rosyjskiej II Dumy i napisał książkę Niemcy, Rosja i kwestia polska, w której przedstawił położenie polityczne Polski i jej zaborców. Główne założenia książki były następujące: największym zagrożeniem dla Polaków były Prusy i ich polityka germanizacji, która doprowadziłaby do "proletaryzacji" narodu polskiego, zaznaczał po drugie iż dla Prus kwestia istnienia państwa polskiego była kwestią "być albo nie być" Prus. Ponadto tereny zagarnięte przez Prusy należało rozpatrywać jako kolebkę państwowości Polski. Dmowski w książce wskazywał, że dla Rosji i Austrii kwestia polska była wyłącznie problemem lokalnym, podczas gdy dla Niemiec zasadniczą sprawą powiązaną z ich ekspansją w kierunku wschodnim. Z tego względu, Dmowski uważał, że Niemcy będą przeciwstawiać się porozumieniu Polaków z Habsburgami i ewentualnym wzmocnieniu pozycji polskiej w Austro-Węgrzech, a także będą próbować współpracować z Rosją przeciw Polsce. Dmowski zaprezentował pogląd, iż Rosja umożliwia polityczne zjednoczenie Polaków, choć zaznaczył, że "rozwiązanie kwestii polskiej leży w rękach Rosji" i jednoznacznie stwierdził, iż nie chodzi mu o Kresy lecz wyłącznie o tereny Królestwa Kongresowego.

Roman Dmowski, zgodnie z programem wszechpolskim, stał na stanowisku, że sprawę Polski należy łączyć z przymierzem francusko-rosyjskim przeciw Niemcom. Obawiając się, że Rosja wciąż jest niezdecydowana pomiędzy Berlinem a Londynem, Dmowski starał się przekonać Rosję o swej i Polaków lojalności do Imperium Rosyjskiego. Uczynił to stając po stronie ruchu neoslawistycznego, którego głównym założeniem była wspólna obrona narodów słowiańskich przed ekspansją Niemiec oraz przekształcenie Austro-Węgier w federację narodów słowiańskich. Czyniąc to zamierzał przenieść dialog z poziomu polsko-rosyjskiego na międzynarodowy podczas Kongresu Słowiańskiego w Pradze, co zmusiłoby Rosjan do traktowania Polaków jako równorzędnego partnera. Jednakże jego wysiłki spotkały się z nikłym odzewem ze strony rosyjskiej. W samym kraju wielu Polaków było zszokowanych jego postawą i prorosyjskim nastawieniem, co spowodowało, iż w latach 1907-1909 z Ligi Narodowej odeszło około 20% członków, a wiele pobocznych organizacji zerwało z nią kontakty. Sami Rosjanie zaś zażądali zgody na odłączenie od Królestwa Kongresowego regionu Chełmszczyzny i przyłączenie jej do Guberni Kijowskiej w zamian za znikome zwiększenie autonomii. Także i inne działania rządu rosyjskiego wskazywały wyraźnie, że apele Dmowskiego pozostają bez odpowiedzi. Wybrany znowu, do III Dumy, w lutym 1909 złożył mandat, gdy został przegłosowany na posiedzeniu partii.

W owym czasie Dmowski i inni członkowie jego organizacji deklarowali, iż Żydzi szkodzą interesom Polski i Rosji, co doprowadziło do jego porażki w wyborach warszawskich do IV Dumy w roku 1912, gdy wskutek masowego poparcia licznej żydowskiej społeczności Warszawy przegrał z mało znanym wówczas kandydatem PPS Lewicy. W odpowiedzi Dmowski zażądał ekonomicznego bojkotu ludności żydowskiej.

Pomimo tych porażek, organizacyjnie i politycznie endecja wzmocniła się w Królestwie Kongresowym, zaś sam Dmowski zadecydował o nie schodzeniu z kursu pojednania z Rosją. Częściowo pomagał mu fakt, iż znaczna część społeczeństwa polskiego pod zaborem rosyjskim skierowała swe emocje przeciw Ukraińcom i Żydom. Organizacyjne i wyborcze sukcesy Narodowi Demokraci przeżywali w zaborze pruskim, zakładając swe struktury w roku 1909 w Poznaniu, a w roku 1911 na Pomorzu. Miejscem niepowodzeń endecji była natomiast Galicja, gdzie przegrywali z stronnictwem konserwatystów i organizacją Wincentego Witosa.

Choć endecy nie mogli otwarcie głosić prorosyjskich idei Dmowskiego w Galicji, to wykorzystali fakt powiązania ukraińskich narodowców z Niemcami, by ostrzegać przed proniemiecką polityką Habsburgów i wskazywać Ukraińców jako wrogów Polski. Stawali tu w opozycji do namiestnika Michała Bobrzyńskiego, który był zwolennikiem rozwiązania austro-polskiego i pragnął zaangażować Ukraińców do budowy wspólnego frontu antyrosyjskiego.

I wojna światowa

Po wybuchu I wojny światowej, utworzył w Warszawie Komitet Narodowy Polski, stojący na gruncie manifestu Wielkiego ks. Mikołaja Mikołajewicza do Polaków z 14 sierpnia 1914. Po zajęciu Warszawy przez Niemców wyjechał do Petersburga, gdzie brał udział w pracach komisji polsko - rosyjskiej, mającej ustalić zasady przyszłej autonomii Królestwa. W roku 1915 udał się na Zachód i rozpoczął akcję na rzecz Polski w stolicach zachodnich państw Ententy. 11 sierpnia 1916 za cykl wykładów, otrzymał doktorat honoris causa na Uniwersytecie w Cambridge.

W 1917 został prezesem utworzonego przez siebie w Lozannie Polskiego Komitetu Narodowego uznanego przez państwa zachodnie za oficjalne przedstawicielstwo narodu polskiego, którego zadaniem było odbudowanie państwa polskiego. We Francji, z jego inicjatywy, została zorganizowana 100 tysięczna Błękitna Armia, która po przetransportowaniu wraz z pełnym wyposażeniem do Polski, stała się podstawą odradzającego się Wojska Polskiego w trudnym okresie walk o granice.

Konferencja paryska i Traktat wersalski

Na początku 1919 Dmowski został głównym delegatem Polski na konferencję pokojową w Paryżu. 29 stycznia, wygłosił na posiedzeniu Rady Dziesięciu, 5-godzinne exposé dotyczące całości polskich żądań (które sam przekładał od razu na język angielski i francuski, gdyż nie ufał obcym tłumaczom). Zdaniem niektórych komentatorów, zaimponował słuchaczom umiejętnością improwizacji, logiką wywodu i znajomością tematu.^[1]

W trakcie konferencji działalność Dmowskiego, równolegle z działaniami powstańczymi i wojennymi w kraju, odegrała kluczową rolę w kształtowaniu granic Polski. Po przyjeździe do Paryża Paderewskiego, który jako premier objął główną rolę w negocjacjach Dmowski zeszedł chwilowo na drugi plan, działając przez jakiś czas w komisji do spraw Ligi Narodów. 28 czerwca 1919 w sali zwierciadlanej Wersalu, Dmowski wraz z Paderewskim podpisał traktat wersalski, przywracający formalnie Polskę na mapę Europy. 10 września Dmowski podpisał także traktat pokojowy koalicji z Austrią w Saint-Germain.

Dmowski był zwolennikiem inkorporacyjnej koncepcji wschodniej granicy Polski, pozostającej w opozycji do federacyjnych planów Piłsudskiego. Ostatecznie wizja postulowanych granic przez Dmowskiego w sporej części pokrywała się z granicami II RP. Również idea inkorporacji ziem wschodnich, po fiasku koncepcji federalistycznej, została ostatecznie zrealizowana.

II Rzeczpospolita

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został wybrany posłem na Sejm w 1919. Do Polski, z powodu choroby, wrócił dopiero w kwietniu 1920. W czasie inwazji bolszewickiej został członkiem Rady Obrony Państwa. Od 27 października do 14 grudnia 1923 był ministrem spraw zagranicznych w gabinecie Wincentego Witosa. Było to jedyne stanowisko rządowe w jego karierze politycznej.

W 1922 został honorowym prezesem Młodzieży Wszechpolskiej. W odpowiedzi na Przewrót majowy, w grudniu 1926 założył Obóz Wielkiej Polski, a następnie w 1928 Stronnictwo Narodowe. Patron i Filister honoris causa Korporacji Studentów Uniwersytetu Poznańskiego Baltia.

Grób Romana Dmowskiego na Cmentarzu Bródnowskim

Zmarł 2 stycznia 1939 roku w Drozdowie pod Łomżą, gdzie spędził kilka ostatnich lat swojego życia. Do końca pozostał niekwestionowanym liderem Narodowej Demokracji. Pochowany został na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie. W jego pogrzebie wg. źródeł sanacyjnych, nieprzychylnych Dmowskiemu, wzięło udział 100 tysięcy osób. Według organizatorów,w pogrzebie mogło wziąć udział nawet 200 tysięcy osób, co czyniłoby go największą manifestacją narodową okresu międzywojennego.

Za zasługi na rzecz niepodległości oraz za przyczynienie się do rozwoju polskiej świadomości narodowej, Dmowski został w styczniu 1999 roku, w 60 rocznicę śmierci uczczony przez Sejm RP jako mąż stanu, specjalną uchwałą^[2].

Poglądy Dmowskiego

Dmowski był publicystą politycznym i twórcą podstaw ideologii narodowej w Polsce. Cieszył się dużym autorytetem wśród znacznej części społeczeństwa. Jego najsłynniejsze publikacje to m.in.: "Myśli nowoczesnego Polaka" (1903), "Niemcy, Rosja i kwestia polska" (1908), "Polityka polska i odbudowanie państwa" (1925), "Przewrót" (1934). Przedstawiał w nich własną wizję patriotyzmu opartego na narodowych interesach i realiźmie politycznym. Uważał, że Polacy, tak jak inne narody, mają do odegrania własną misję cywilizacyjną. Piętnował wady polskie takie jak bierność, lenistwo, niezdolność do pracy zbiorowej czy niezdyscyplinowanie.

W pierwszych latach działalności długo był krytyczny wobec chrześcijaństwa, którego normy moralne uważał za sprzeczne z założeniami i potrzebami "zdrowego, narodowego egoizmu", skłaniał się raczej do podporządkowanego interesom państwa lub narodu na wzór protestantyzmu w wydaniu niemieckim lub angielskim.^[3] Później, w publikacji Kościół, naród i państwo (1928) zmienił zdanie i podkreślił znaczącą rolę jaką odgrywa dla narodu polskiego wiara katolicka i Kościół- Katolicyzm nie jest dodatkiem do polskości, zabarwieniem jej na pewien sposób, ale tkwi w jej istocie, w znacznym stopniu stanowi jej istotę. Usiłowanie oddzielenia u nas katolicyzmu od polskości, oderwania narodu od religii i Kościoła, jest niszczeniem samej istoty narodu. Z jego publikacji wywodzi się idea Polski jako wielkiego państwa katolickiego narodu polskiego.

Dmowski a antysemityzm

Jednym z istotnych elementów głoszonej przez Dmowskiego ideologii był antysemityzm.^[4] Uważał Żydów za sprzyjających Niemcom wrogów Polski,^[5] element niepewny i niepożądany,^[6] sprzeciwiał się ich asymilacji.^[7] Był też wyznawcą poglądów o żydowskiej światowej konspiracji, która jego zdaniem kontrolowała m. in. konferencję pokojową w Paryżu. Według Dmowskiego syjonizm był próbą rządzenia światem z Palestyny.^[8]

W latach trzydziestych sprzyjał radykalizacji młodzieży nacjonalistycznej i jej antysemickich kampanii.^[9] 1931 opublikował też antysemicką powieść "Dziedzictwo".

Dmowski o konflikcie w Stronnictwie Narodowym i Obozie Narodowo – Radykalnym

Dmowski bardzo sceptycznie odnosił się do konfliktu w Stronnictwie Narodowym pomiędzy „młodymi” a grupą „starszych”. Wyraz swojemu krytycyzmowi w stosunku do młodego pokolenia narodowców, którzy w późniejszym okresie powołali do życia Obóz Narodowo – Radykalny, dał w liście do księdza prałata Józefa Prądzyńskiego. Dmowski pisał, iż chcąc dotrzeć do jak najszerszego audytorium, w agitacji uciekają się do szkalowania go, częstokroć kłamiąc, że on sam opowiada się za ich wizją ruchu narodowego. Choć nie piętnował zachowania przyszłych oenerowców publicznie, ze względu na dobro swojego obozu, zdradził prałatowi, że potępia ich za „głupotę” i „szkodzenie” sprawie narodowej. Jednocześnie jasno dał do zrozumienia, że wśród narodowych radykałów nie ma „ani jednego wybitnego człowieka”. Ganił ich za brak właściwej formacji i nieumiejętność długofalowego myślenia, za zaistniały stan rzeczy obwiniając także samego siebie.^[10].

Dmowski wyrokował, iż działania rozłamowców za sprawą ich „umysłowych” i „politycznych” niedostatków skazane są na niepowodzenie. Artykułował nawet, że zażegnywanie konfliktu nie przyniesie rezultatu, wychodząc z założenia, iż aprobata dla rozwinięcia się sporu w dalszej perspektywie umożliwi definitywne odcięcie się oenerowców od obozu narodowego. ^[11].

Życie prywatne

Dmowski nigdy się nie ożenił. Sam podkreślał, że mogło to mu tylko przeszkadzać w prowadzeniu działalności politycznej.^{[potrzebne źródło]} Jednak w opinii większości biografów jednym z powodów była nieodwzajemniona miłość do Marii Juszkiewiczowej, późniejszej żony Józefa Piłsudskiego. Według endeckiego polityka, Jędrzeja Giertycha (w relacji jego wnuka Romana Giertycha), Dmowski miał z nią romans^[12]. Rywalizacja z Piłsudskim mogła być jedną z przyczyn późniejszych antagonizmów tych polityków. ^[13]

Ciekawostka

Jego zwolennicy twierdzili, że miał ponoć przed śmiercią powiedzieć : "Jak to dobrze, że umieram. Stoimy przed IV-ym rozbiorem Polski".^{[potrzebne źródło]}

Ważniejsze dzieła

Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów
z Romana Dmowskiego

Nasz Patriotyzm (1893)
Myśli nowoczesnego Polaka (1903)
Walka z anarchią i Demokracja Narodowa (1906)
Niemcy, Rosja a sprawa polska (1908)
Anarchronizm (1909)
Upadek myśli konserwatywnej w Polsce (1914)
Nowe czasy i nowe zagadnienia (1924)
Polityka polska i odbudowanie państwa (1925)
O napaści posła Zdziechowskiego (1926)
Kościół, naród i państwo (1927)
Dziedzictwo pod pseudonimem Kazimierz Wybranowski (1931)
W połowie drogi pod pseudonimem Kazimierz Wybranowski (1931)
Świat powojenny i Polska (1931)
Przewrót (1934)

Przypisy

↑ "Zaimponował konferencji świetnym impowizowanym wykładem, swobodnym operowaniem z pamięci ogromem faktów i cyfr, potężną logiką wywodów, które wiele kwestii narzuciły ale nie przekonały we wszystkim." - Marian Kukiel, Dzieje Polski porozbiorowe. 1795-1921, Spotkania, Paryż 1983, str. 638.
↑ Uchwała Sejmu RP w 60 rocznicę śmierci
↑ Adam Zamoyski, The Polish Way, Londyn, John Murray, 1987, str. 329.
↑ ”Właśnie wśród tych Austriackich Niemców szowinizm łączy się z nacjonalizmem, który podchwycony przez Dmowskiego stanie się jednym z głównych rekwizytów jego demagogii.” - Henryk Wereszycki, Historia polityczna Polski 1864-1918, Wydanie drugie poprawione i rozszerzone, Libella, Paryż 1979, str. 141.
↑ ”Roman Dmowski oświadczył, (...) że Żydzi od dawna służyli interesom niemieckimi są straszliwymi wrogami Polski” - Ezra Mendelsohn, Żydzi Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym., Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1992, str. 65
↑ ”Stanowisko endecji wobec kwesti żydowskiej doprowadzone do logicznej konkluzji oznaczać mogło tylko jedną rzecz - uwolnienie Polski od żydowskiej części jej ludności w taki czy inny sposób.” - Ezra Mendelsohn, Żydzi Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym., Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1992, str. 65
↑ ”Antyasymilacyjne koncepcje prawicy zostały podsumowane przez Dmowskiego, gdy pisał (przed I wojną światową): ‘w charakterze tej rasy (...) tyle się nagromadziło i ustaliło właściwości odrębnych, obcych naszemu ustrojowi moralnemu, wreszcie w naszym życiu szkodliwych, że zlanie się z większą ilością tego żywiołu zgubiłoby nas, zastępując elementami rozkładowymi te młode, twórcze pierwiastki, na których budujemy swą przyszłość.” - Ezra Mendelsohn, Żydzi Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym., Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1992, str. 65
↑ ”Co więcej, był również przekonany, że Żydzi dysponują potężną siłą, że udało im się ująć w swoje ręce konferencję pokojową w Paryżu, a program syjonistyczny był, ni mniej ni więcej, tylko próbą rządzenia światem z Palestyny.” - Ezra Mendelsohn, Żydzi Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym., Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1992, str. 65
↑ ”Sam Dmowski (...) nie zrobił nic, żeby w swojej partii powstrzymać rosnącą falę nastrojów pronazistowskich” - Ezra Mendelsohn, Żydzi Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym., Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1992, str. 105
↑ List Romana Dmowskiego do księdza prałata Józefa Prądzyńskiego
↑ List Romana Dmowskiego do księdza prałata Józefa Prądzyńskiego
↑ Dmowskiego bym do Ligi nie przyjął, wywiad z Romanem Giertychem, Gazeta Wyborcza, 2006-07-16
↑ por np. Tomasz i Daria Nałęcz, Józef Piłsudski: Legendy i Fakty wyd. MAW 1988, s. 98
cyt. "Nie brakowało jej jednak wielbicieli. Znalazł się wśród nich i Piłsudski. Jego najpoważniejszym rywalem, zabiegającym o wzajemność pięknej Marii, okazał się Roman Dmowski, późniejszy przywódca narodowej demokracji. Ta walka o kobietę obrosła w swoistą legendę. Apologeci Piłsudskiego utrzymywali, iż Maria nie odwzajemniała uczuć Dmowskiego. Odtrącony, nie mógł ponoć darować, iż zdecydowała się na małżeństwo z konkurentem. Fakt ten miał zaciążyć na utrzymującej się do końca życia wrogości dzielącej obydwu działaczy. Przeciwnicy zaś Piłsudskiego, chociaż nie negowali faktu, iż on właśnie wyszedł ostatecznie zwycięsko z rywalizacji, podkreślali jednak silne zaangażowanie uczuciowe Marii w związek z Dmowskim. Ten romans i zazdrość o przeszłość wybranki miały, ich zdaniem, zadecydować o niechęci Piłsudskiego do Dmowskiego."