Euskal Herriko historia
Wikipedia(e)tik
| Euskal Herriko historia |
 |
| Historiaurrea eta Antzin Aroa |
| Erdi Aroa |
|
| Aroa Modernoa |
|
| Aroa Garaikidea |
|
| Kronologiak |
|---|
Euskal Herriko historia Europako herri zaharrenetariko baten historia da. Paleolitotik hasita, hainbat herriren influentzia jaso du herriak, zeltak, erromatarrak, frankoak, bisigodoak, musulmanak, gaztelarrak, ingelesak. Gaur egun Espainia eta Frantziaren artean kokatuta dago eta bi herri horien historiaren pasarteak jasan ditu. Bitarte horretan euskararen inguruan batzen den herrian Nafarroako Erresuma bezalako egitura politikoak egon ziren eta hainbat gerra, horietako asko inguruko estatuen eta euskaldunen konpetentzia gatazkek sortuak.
Herri nekazari eta abeltzain bat izatetik Europar Batasunaren barruan dagoen eskualde industrializatu eta aberatsa izatera igaro da, baina horretarako bere antzinako egiturak eta antolaketak guztiz eraldatu behar izan ditu.
Eduki-taula |
[aldatu] Antzinaroa
Artikulu nagusia: Euskal Herriko historiaurrea
[aldatu] Paleolitoa
[aldatu] Behe-Paleolitoa
Behe-Paleolitoa orain dela 1.500.000tik 100.000 urtera luzatzen den aldia da. Garai honetan Euskal Herrian atxeliar kultura garatu zen eta Homo neanderthalensisa bizi zen. Garai honetan ez dira aurkitu hezurrik[1] baina bai hainbat harri landu. Urbasako iturri batzuetatik gertu, Koskobilon eta Diman hainbat aztarna aurkitu dira.[2] Euskal Herrian orain dela 200.000tik hasten da kontatzen, lehenagoko aztarnarik ez baita aurkitu. Euskal Herrian, garai hartan, kobazuloak erabiltzen ziren babesteko. Kobazulo hauetatik gertu beharrezkoak ziren gauza guztiak egon behar ziren: janaria, ura, egurra...
Euskal Herritik gertuko lekuetan Homo antecessorren hezurrak aurkitu dira, batez ere Atapuercan. Bertan aurkitutako hezurrez gain bifazak eta antzeko tresnak aurkitu dira eta hauek ere Euskal Herrian badira.
Aurkitutako aztarnategirik garrantzitsuenak Lezetxiki, Urrunaga, Gazolaz, Irikaitz eta Iruñean daude.
[aldatu] Erdi-Paleolitoa
Erdi-Paleolitoa orain dela 100.000 urtetik orain dela 35.000 urtera luzatzen den aldia da. Garai honetako aztarna ugari aurkitu dira, guztiak Neanderthalarekin harremanetan. Garai hartako gizakiak biltzaileak eta ehiztariak ziren eta lehenengo aldiz euren hildakoak lurperatzen zituzten. Arrasateko Lezetxikin aurkitu dira Euskal Herriko hezurrik zaharrenak.
Garai honetan landarez eginiko janzkerak erabiltzen zituzten[3], eta animalien tendoiak eta ileak gehiago erabiltzen ziren. Honek ehizaren gehikuntza egon zela adieraz dezake.
Aztarnategi gehienak ibaien inguruan daude, urak garrantzi handia baitu. Aurkitutako aztarnategi garrantzitsuenak hauek dira: Arrillor, Axlor, Olha eta Amalda. Garrantzi pixka bat txikiagoarekin garai honetan Isturitz, Koskobilo eta Lezetxiki daude.
[aldatu] Goi-Paleolitoa
Goi-Paleolitoa orain dela 35.000 urtetik 10.000 urtera luzatzen da mundu osoan, baina Euskal Herrian pixka bat luzatu daiteke, neolitoaren sarrera beranduago izan baitzen. Epe honetan Neanderthaleko gizakia Homo sapiensarengatik aldatu zen, gaur egungo gizakia. Euskal Herrian 15-20 pertsonako taldez osatutako leinuak bizi ziren[3], kobazulo txikiagoetan eta askotan lautadatan ere.
Garai hau oso hotza izan zen, azkeneko glaziazioarekin bat. Itsasoa gaur baino 100-120 metro beherago zegoen. Garai honetan hilobiratzeak eta musika bezalako portaera sinbolikoak agertu ziren.
Garai honetan aztarnategi ugari daude, baina garrantzitsuenak hauek dira:
- Isturitze
- Nafarroa Behereako Donamartirin kokatuta aztarnategirik garrantzitsuena da, hainbat aztarnaz gain munduan aurkitutako txirularik zaharrena dago bertan.
- Gatzarria
- Zuberoako Züharan kokatuta Chatelperroniar kulturatik Gravette kulturara doazen teknikak aurkitu dira.
- Koskobilo
- Nafarroako Olaztin, hainbat aztarna, baina gaur egun apurtua dago harrobiaren eraginez.
- Bolinkoba
- Bizkaiko Abadiñon, Gravette, Solutre eta Madeleine kulturaren hainbat aztarna aurkitu dira.
- Labeko Koba
- Arrasaten, Gipuzkoa. Gaur egun apurtua dagoen arren 1987tik 1989ra hainbat aurkikuntza egin ziren bertan.
- Ekain
- Deban (Gipuzkoa), labar aldeko hainbat margo oso interesgarri aurkitu dira bertan, Madeleine kulturaren aldikoak.
- Aitzbitarte
- Gipuzkoan, Errenterian. Bost kobazulo dira guztira eta horietatik hirutan hainbat aurkikuntza garrantzitsu egin dira.
[aldatu] Epipaleolitoa
Epipaleolitoa Euskal Herrian orain dela 10.000 urtetik 6.500 urtera doan epea da. Epe honetan hobekuntza klimatiko handia egon zen eta horregatik kobazuloetatik lautadetara bizitzera joateko aukera zabaldu zen. Garai honetan jantziak animali larruekin eta landareekin egiten ziren, jada botoi eta joskurekin.
Garai honetan labar-artea galdu zen eta arte eroangarria ia-ia desagertu. Hala ere hilobiratze sinbolikoak geroz eta ugariagoak dira eta honek beste mundu baten sineskera egon daitekela esan nahi dezake.[3].
Aztarnategi garrantzitsuenak haeuk dira:
- Antton Koba
- Oñatin dagoen kobazulo honetan Azil aldiko aztarnak aurkitu dira.
- Santimamiñe
- Kortezubin. Urte askotan garrantzi andiko aztarnategia izan zen, bertan aurkitutako material kopuruagatik eta labar-arteagatik. Bertako IV eta V mailetan aurkitu dira Epipaleolitoko aztarnak.
- Fuente Hoz
- Anuzitan dago gaur egun gauza gehien aurkitu diren aztarnategia, epipaleolitotik neolitora doana.
- Zatoia
- Abaurreagainan kokatua Pirinioaldeko aztarnategi garrantzitsua da, Azil aldiko aztarnategi zaharrak aurkitu dira.
[aldatu] Neolitoa
Neolitoa K. a. 3. milurtekoan iritsi zen Euskal Herrira, baliteke zelten inbasio batekin batera. Garai honetan antzinako ilargia eta Mariren gurtza alde batera utzi zen eta eguzkia eta Urtzi pertsonaiak agertu ziren gurtzan.[4]
Neolitoaren ezaugarria lehenengo aldiz nekazaritza eta abeltzaintza agertzea izan zen. Euskal Herrian garia, artatxikia, oloa... agertu ziren eta zakur, zaldi eta ardiak domestikatu ziren. Bi bizimodu horien agerpenarekin jendartea bi zatitan banatu zen: mendietan abeltzainak bizi ziren, batez ere lur komunaletan oinarritzen zena, eta, beste aldetik, nekazaritza, jabetza pribatuan eta sedentarismoan oinarritzen zena.[4]. Horrekin bi kultura bereizi ziren: alde batetik megalitismoetan oinarritutakoa, hasiera batean trikuharriekin eta gero harrespila eta menhirrekin. Bestetik lehenengo herriak sortu ziren, etxebizitza finkoekin.
Aztarnategi nagusienak hauek dira:
- Herriko Barra
- Zarautz, Gipuzkoa. Orain dela 6.000 urteko nekazaritza aztarna aurkitu zen bertan, ezagutzen den zaharrena.[3]
- Kobaederra
- Kortezubi, Bizkaia. Nekazaritza eta abelazkuntzako aztarnak.
- Peña Larga
- Kripan, Araba. Zeramikaz gain abereak agertu dira.
- Los Cascajos
- Urantzia, Nafarroa. Herrixka oso bat aurkitu da, nekazaritzan guztiz sartua.
Horretaz gain ehundaka trikuharri eta bestelakoak daude Euskal Herrian, batez ere Pirinio aldean eta Aralar mendilerroan. Beste batzuk, ordea, lautadetan daude.
[aldatu] Kobre eta Brontze Aroak
Kobrea eta urrearen erabilpena, beste metal batzuekin batera ez zen hasi Euskal Herrian K. a. XXVI. menderarte. Metalgintzaren hasierarekin lehenengo leku finko urbanoak sortu ziren, eta horietan garrantzi handikoa da Araban dagoen La Hoya. Baliteke hau Portugal eta Okzitaniaren arteko elkartrukea bideratzen zuen zentru bat zela. Hala ere oraindik ere kobazuloak erabiltzen jarraitu zuten.
Neolitotik zegorren demorazio gabeko zeramikak oraindik jarraitu zuen ahalik eta Kanpai Erako Koparen kultura iritsi zen arte, batez ere Ebro bailaran ezarri zena. Brontze Arorarte oraindik ere megalitoen eraikuntzak jarraitu zuen.
Akitanian Artenaziar kulturaren presentzia egon zen, Garonatik hedatu zen kultura berri bat. Brontze Aro berantiarrean Hego Euskal Herrian abeltzaintzako Cogotas I kultura iritsi zen.
[aldatu] Burdin Aroa
Burdin Aroan zeltak euskal lurraldeen inguruan ezarri ziren, herri indoeuropar bat. Honek influentzia ekarri zuen eta zeltiberoaren eta euskararen arteko harremana zein ote zen oraindik-orain eztabaidagai dago. Dirudienez urte askotan elkar harremanetan egon ziren bi kultura ezberidnak. Urna Zelaiaren kultura Ebrotik gora egin zuen eta Hallstatt kultura ezarri zen Euskal Herrian.
Hala ere aztarnategi askok lur eremu zabalak utzi eta berriro mendietan aurkitzen dira aztarnak, baliteke arrazoi defentsiboak zirela eta. Epe honetan nekazaritzak balioa irabazi zuen abeltzaintzaren gainetik. Garai honetan agertu ziren harrespil eta menhirrak.
[aldatu] Garai klasikoa
Sakontzeko, irakurri: Euskal Herria erromatarren garaian
Tarraconensis eta Akitania erromatarra (Novenpopulania).
Hiri nagusiak: Pompaelo (Iruñea), Lapurdum Baiona, Veleia (Iruña-Veleia) eta Oiasso (Irun ?).
[aldatu] Euskal tribuak erromatarren garaian
Zaila bada ere dauden erreferentziekin jakiten zeintzuk leinu ziren euskaldunak eta zeintzuk ez, ezagutza handiagoa dago zeintzuk ziren aurreindoeuroparrak eta zeintzuk zeltak. Horrek ideia bat ematen du, herri zeltak ez baitziren euskaldunak.
Gaur egungo Nafarroan batez ere baskoiak bizi ziren, nahiz eta Aragoi ibaiaren inguruan ere hedatzen ziren. Esan daiteke hau tribu pirenaiko bat zela[4]. Mendebaldean autrigoi, barduli eta karistiak bizi ziren eta iparraldean tarbeli eta siluzatesak, gaur egungo Zuberoan. Dakigunez ere Akitanian bizi zirenen hizkuntza aitzineuskararen oso antzekoa litzateke, edo agian hizkuntza bera ere eta, beraz, Garona ibairarte bizi ziren leinuak harreman handia zuten euskaldunekin.
Aipatzekoa da Iruña-Veleia hiri erromatarra, non euskarazko lehen hitz ez-onomastikoak aurkitu ziren.
[aldatu] Bagaudak
Bagaudak II. mendetik V. mendera jauntxo handien eta Erromatar inperioaren aurka altxatu ziren Galia eta Hispaniako probintzia erromatarretako nekazari-taldeak zien. Bagauden matxinada nagusia V. mendearen lehen partean izan zen, Euskal Herriko lurraldeetan.
Latifundisten gehiegikerien eta agintari erromatarrek ezarritako zergak ordaintzearen aurka asaldatu ziren nekazariak, baina ez zuten arrakastarik izan eta altxamendu bakoitzean zapaldu egin zituzten. Baskoien lurraldeetan gertatu ziren bereziki bagauden altxamenduak: Pirinioen bi aldeetako Euskal Herrian urte askotan iraun zuen matxinadak, 269. urtean hasi eta 285ean Diokleziano enperadoreak amaiera eman zion arte. Bagauden matxinada nagusia V. mendearen lehen partean izan zen, Euskal Herriko lurraldeetan (iparraldean nahiz hegoaldean). Erromatar inperioa gainbehera zetorren aipatu mendean eta bisigodoen presioa gogortuz; aldi berean egonezin soziala areagotu egin zen; euskaldunak beren askatasunaren alde borrokatu ziren. Asturio jeneral erromatarraren aurka 441ean borrokatu ondoren, 443an Merobaudesen tropa erromatarren aurka galdu zuten bagaudek Aracaelin (gaur egungo Uharte-Arakil). Ondoko urteetan militar erromatar (Basilio jenerala) nahiz bisigodoekin (Teodoriko II.aren tropekin) borrokan jarraitu behar izan zuten, 456rarte.[5]
[aldatu] Erdi Aroa
[aldatu] Herri barbaroen inbasioak
[aldatu] Musulmanen okupazioa
[aldatu] Orreagako gudua
Sakontzeko, irakurri: Orreagako gudua
Orreagako gudua 778an gertatu zen nafar Pirinioetako Orreagako haitzartean. Bataila honetan Errolan, Bretainiako Markako prefeta eta Carolus Handiaren loba, euskaldunek garaitua izan zen.
Gudu hau Carolus Handiaren Iberiar Penintsula menderatzeko lehen kanpainaren amaiera izan zen. Berak Bartzelona eta Iruñea menderatu zituen, baina Zaragozan gelditua izan zen. Penintsulatik joan behar izan zuen saxoien matxinada menperatzeko. Atzeguardia Errolanen agindupean utzi zuen, bera armada nagusiarekin Rhinerantz abiatzen zen bitartean. Erretretan Carolus Handiak Iruñeko harresia eraitsi zuen. Ekintza honek seguru aski Errolanen aurkako erasoa eragin zuen. Euskaldunek arma txarragoak zituzten, baina lurraren abantailak profitatu zituzten. Errolanen armada guztiz suntsitua izan zen. Hauxe izan zen Carolus Handiaren porrot handi bakarra.
[aldatu] Iruñeako erresuma
Sakontzeko, irakurri: Iruñeko Erresuma
Iruñeko Erresuma 824. urtean sortu zen Iruñeaaren inguruan. Eneko Aritza izan zen bertako lehen erregea, baskoien lurraldeetan sortua. Mendebaldeko Pirinioak lurralde estrategikoa zen, Pirinioak igarotzeko toki aproposa baitzen, Ekialdeko Pirinioekin batera.
Karolingiar inperioak behin baino gehiagotan erakutsi zuen lurraldeaz jabetzeko nahia, baina ez dago batere argi eragina zenbaterainokoa izan zen, Iruñean ere ez, garaiko hiri handiena zena. Ezaguna da 778ko abuztuaren 15ean gertatutakoa, Carolus Handiak Iruñeko harresiak eraitsi ondoren, euskal tribuek armadaren atzealdea ezdeustu zuten Orreagako guduan.
806 eta 812 urteetan, badirudi Iruñea frankoen menpean zegoela. Hala ere, enperadore frankoek ezin zuten inperioz haraindiko lurraldeak behar bezala zaindu, etxean zuten arazoak zirela-eta. Horrela, apurka-apurka eskualdea inperioaren eraginetik ateratzen joan zen eta bertako dinastia indartzen. 824. urtean, Eneko Aritza buruzagia bertako errege izendatua izan zen, Iruñeko errege-erreginen aitzindari.
Tuteran ezarri zen Banu Qasi erresuma musulmanaren aliatua izan zen.
[aldatu] Nafarroako erresuma
Sakontzeko, irakurri: Nafarroako Erresuma
Iruñeko erresumaren ondorengoa izan zen, hiriburu nagusia Iruñean zuela. Maila gorenera Antso III.a iritsi zen. Errege honek euskal lurralde guztiak Koroa berberan menpe jarri zituen. X mendean izan zen hori.
1512an Fernando Katolikoaren tropek Nafarroako Erresuma eraso, konkistatu eta Gaztelara batu zuen. Hala ere, Nafarroako Garaiak ez zuen erresuma titulua galdu 1839ra arte. Urte hartan probintzia soil bilakatu zen.
Nafarroa Behereak erresuma independiente gisa iraun zuen, 1589 urtera arte. Urte hartan, Henrike III.a Nafarroako Erregea ezkontza bitartez Frantziako errege bihurtu zen. Ordutik aurrera Frantziako erregeek "Frantziako eta Nafarroako errege" titulua eraman zuten.
[aldatu] Araba-Bizkaia-Gipuzkoa Gaztelako Erresuman
Sakontzeko, irakurri: Gaztelako Erresuma
[aldatu] Ahaide Nagusien arteko gerrak
Sakontzeko, irakurri: Ahaide nagusiak
Ahaide Nagusiak dorre edo jauregietan agindu zuten etxeko-jauntxoen edo etxekoandreen alde edo aurka borrokatzen zuten pertsonak ziren. Bereziki, Gipuzkoa, Nafarroa eta Araban izan ziren banderizo gehien.
Ahaide Nagusien arteko bi bando handi zeuden: oinaztarrak eta ganbotarrak. Istorioaren arabera prozesio batean egon zen liskarrak sortu zuen bi bandoen sorrera. Antza alde batekoek kandelak lepoan (ganboan) eraman nahi zuten eta besteek behean (oinean). Lehenengoaren defendatzaileak Ulibarrikoak ziren eta bigarrenak Muruakoak ziren.[6]
Gaur egun egindako ikerketatan argi geratzen da hau kontakizun bat baino ez dela eta kultura, ekonomia eta bestelako gaiak zeudela bi bandoak sortzeko garaian. Ganboatarrak normalean ekonomia berriarekin lotu dira, hiribildu eta merkataritzarekin. Oinaztarrak, berriz, nekazaritza eta abeltzaintzarekin, eta beraz Lur Edegiarekin. Era berean Ganboatarrek Debabarrena eta Debagoienan eraikitako hiribilduen aurka zueden gipuzkoar nekazariek ere oinaztarren bandoa osatu zuten, bailaraz baila batekin edo bestearekin lerrokatuz[6].
[aldatu] Aro modernoa
[aldatu] XVI. mendea
[aldatu] XVII. mendea
[aldatu] Frantziako Iraultza
[aldatu] Aro garaikidea
[aldatu] Gerra napoleonikoak
[aldatu] Gerra Karlistak
Karlistadak edo Gerra Karlistak XIX. mendeko hiru garaietan Espainian gertatutako guda zibilak izan ziren.
Euskal Herrian eragin handia eduki zuten, herritar gehienek Carlos erregegaiaren alde egin baitzuten. Bigarren karlistada kataluinian nabarmendu zen bitartean, gurean bereziki hirugarren gerratea nabarmendu zen.
[aldatu] Lehen Gerra Karlista
Sakontzeko, irakurri: Lehen Gerra Karlista
XVIII mendearen hasieran, Felipe V.ak Lege Salikoa ezarri zuen, emakumeei espainiar koroa heredatzea galerazten ziena. Mende bat geroago, ordea, Fernando VII.a erregeak arazo bat zuen: ez zuen gizonezko semerik izan, bi alaba soilik, Isabel (gerora Isabel II.a izenez ezaguna izango zena) eta Luisa Fernanda. Fernandok Lege Salikoa atzera bota zuen bere alaba nagusia erregina izan zedin.
Honek erregearen anaia zen Karlos Maria Isidrori kalte egin zion, Lege Salikoaren arabera oinordeko izan behar baitzuen berak. 1883an Fernando hiltzean, Isabel erregina izendatu zuten; bere adin urria zela-eta, ordea, bere ama Maria Kristina izendatu zuten erregina erregente.
Hasiera batean liberalen indarra handiagoa zen arren, Tomas Zumalakarregik antolatutako gerrilla gerra arrakastatsuagatik, karlistak euskal lurraldeetan indartsu egin ziren eta liberalei sona handiko porrotak eragin zizkieten. 1835ean, garaipen hauek animatuta, Karlosek Zumalakarregi Bilbo setiatzera behartu zuen (berak nahiago zuen Gasteiz hartu, bertatik Madril erasotzeko), portu garrantzitsu batez jabetu nahi baitzuen. Zumalakarregi setioan bala galdu batez hil zenean, karlistek ezin izan zuten bere trebetasuna berdinduko zuen buruzagi militarrik aurkitu.
Heriotza honen ostean, liberalak pixkanaka-pixkanaka gerran iniziatiba hartzen hasi ziren, baina ezin izan zuten gerrilla karlista menperatu. Gauzak horrela, gerra amaitzeko formulak bilatzen hasi ziren batez ere herrialdeetako handikiak, Baionan bilduta. Hauek Muñagorriren bandera eta leloa (Bakea eta foruak)bultzatu zuten. Militarki eraginik izan ez bazuen ere, eragin handia izango zuen gero, 1839ean Rafael Maroto eta Baldomero Esparteroren arteko Bergarako besarkadaren testuan. Bertan,militar karlisten graduak mantentzen zirenbaina foruak ezziren erabat berresten, hauek Espainiako legedi, konstituzio eta hiritarren borondatepean ezartzen baitziren.
[aldatu] Hirugarren Gerra Karlista
Sakontzeko, irakurri: Hirugarren Gerra Karlista
[aldatu] Abertzaletasunaren sorrera
[aldatu] Espainiako Gerrate Zibila
Sakontzeko, irakurri: Gerra Zibila Euskal Herrian
Espainian 1936 eta 1939 urteen artean gertatu zen Gerra Zibilak bere partea izan zuen Hego Euskal Herrian. Bertan, Espainian eztabaidan zeuden printzipio sozio-ekonomikoei eta ideologikoei gehitu behar zaio abertzaletasunaren inguruko eztabaida. Gauzak honela, 1936ko uztailaren 17an Francisco Franco jenerala Melillan altxa zenean berarekin bat egin zuen Iruñean zegoen Mola jeneralak eta beraren alde zeuden nafar karlista guztiek. Araban ere Jose Luis Oriol kazike karlistak bere eraginaz baliatuz altxamenduaren alde jarri zuen probintzia ia osoa. Bizkaia errepublikaren alde agertu zen eta Gipuzkoan zalantza uneak izan ziren hasiera batean. Honela, laster Hego Euskal Herria bitan zatitu zen.
1936ko urriaren 8an Gernikako Juntetxean Jose Antonio Agirre Euzko Jaurlaritzaren lehendakari kargua zin egin zuen. Gobernuak bederatzi hilabete iraun zuen. Batasun gobernua sortu zuen nazionalista, komunista errepublikazale eta sozialistez osatua. Beronen ekimena praktikan estatu independente batena izan zen halabeharrez gerrak bultzatuta: unibertsitatea, txanpona, armada, etab.
1937an bonbardaketak egon ziren Euskal Herriko hainbat herriren aurka eta horrelako ekintza militarrak egiten ziren lehen aldia zen. Otxandio eta Durangon hasi ziren, martxoaren 31n, eta italiarren abioiek 300 pertsona hil zituzten. Gero munduan ezaguna egin zen Gernika bonbardatu zuten alemaniarrek, apirilaren 26an. Eta handik bi egunetara sartu ziren tropa frankistak herrian. Hilabeteko erresistentzia bortitza suntsituta gelditu zen.
[aldatu] Bigarren Mundu Gerra
[aldatu] Frankismoa
[aldatu] ETAren sorrera
Sakontzeko, irakurri: Euskadi Ta Askatasuna
1952an, Francoren diktadura garaian, Ekin isilpeko taldea sortu zen Bilboko unibertsitatean. Hiru urte geroago talde hau EGIrekin elkartu zen eta 1959an Eusko Alderdi Jeltzalearekin harremanak hautsi zituen, Euskadi Ta Askatasuna izena hartuz. Hasiera batean EAJren pasibitateari erantzuteko sortua izan zen, eta burutu zituen lehen ekintzak euskal kulturaren zabalkundekoak izan ziren nagusiki.
1960ko hamarkadan ETAk erakutsi zuen euskal gizartea bizirik zegoela eta, frankismo latza jasan arren, gai zela bere identitate nazionala berreskuratzeko. Garai hartan mugimendu politikoa zen, baina euskararen aldekoa ere bai: “gure helburua ez da botere politiko propioa duen Euskadi bat bakarrik, horrekin ez da nahikoa. Botere politiko hau hizkuntza eta kultura arrotz baten zerbitzura egongo balitz, gure helburuetan porrot egingo genuke”.
Taldeko zuzendaritzako partaide Eneko Irigarai, Lopez Dorronsoro, J.L. Alvarez Enparantza Txillardegi, Benito del Valle, J. Manuel Agirre, Patxi Iturriotz eta Julen Madariaga izan ziren. 1960an Francoren poliziak lehenengo atxiloketak egin zituen eta uztail hartan hasi zen erakundea ekintza armatuak egiten: Francoren gudari ohiez betetako tren bat burdinbidetik ateratzen ahalegindu zen. Ekintzak huts egin arren, atxiloketa ugari izan zen eta Madariaga, del Valle, Irigarai eta Elosegi atzerrira joan ziren. 1961eko uztailaren 18an Donostian bi Espainiako bandera erretzeak 100 militante baino gehiagoren atxiloketak ekarri zituen eta askoren erbesteratzea, barne antolaketa deseginik geratu zelarik.
Urte guzti hauetan euskal erakundeak ikurriñak jarri zituen kableetan, salatariak mehatxatu zituen eta ehundaka plaka frankista hautsi zituen. Baina ekintza zuzenekin hasi zirenean, beraien lehen biktimak iritsi ziren. 1968ko ekainaren 7an, Olarraingo (Tolosa) errepide kontrol batean Xabier Etxebarrieta burkidea hil eta Iñaki Sarasketa atxilotu zuen Goardia Zibilak. Honi erantzunez, ETAk Melitón Manzanas polizia hil zuen Irunen. Era honetan erakunde armatua izatera pasa zen. Lehenengo armak Txekoslovakiari erosi zitzaizkion, tanke errusiarrak Pragan sartzen ari ziren garaian.
[aldatu] Autonomia Estatutuak
[aldatu] 1990ko hamarkadaren ondorengo historia
[aldatu] Erreferentziak
- ↑ Prehistoria Euskal Herrian - hiru.com
- ↑ PEÑALVER, XAVIER. "Orígenes". Txalaparta, 2005. Orrega. ISBN 84-8136-328-6
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Historiaurrea Euskal Herrian - hiru.com
- ↑ 4.0 4.1 4.2 "Euskal Herriko historia". Gaiak argitaletxea. 1. atala.
- ↑ Harluxet Entziklopedia. Creative Commons lizentziapean sarean jarria
- ↑ 6.0 6.1 http://www.banderizoak.net/bibando.html
