Nobelprijs voor de Literatuur
Van Wikipedia
De Nobelprijs voor de Literatuur wordt jaarlijks toegekend aan een auteur, die, in de woorden van Alfred Nobel, “het meest opmerkelijke werk met een idealistische trend” heeft geschreven. Het “werk” refereert hier aan het oeuvre van de auteur in het geheel, en niet aan een werk specifiek, alhoewel er soms wel een afzonderlijk werk wordt aangehaald bij de uitreiking van de prijs. De Zweedse Academie beslist elk jaar wie de prijs toegekend krijgt, en publiceert deze naam rond begin oktober.
Het originele citaat van deze Nobelprijs heeft geleid tot veel controverse. Het originele Zweedse woord ‘idealisk’ kan vertaald worden in ‘idealistisch’ of ‘ideaal’. In de eerste jaren handelde het Nobelcomité hierin tamelijk willekeurig, en liet het enkele wereldvernieuwende schrijvers zoals Leo Tolstoj en Henrik Ibsen links liggen, waarschijnlijk omdat hun werken niet “idealistisch” genoeg waren. Later werd de verwoording veel liberaler geïnterpreteerd, en werd de prijs toegekend aan auteurs voor blijvende literaire verdiensten. De keuze van de academie kan nog altijd zorgen voor controverse, en dan vooral voor de keuze van minder bekende schrijvers (of schrijvers die werken in avant-gardevormen) zoals Dario Fo in 1997 en Elfriede Jelinek in 2004.
De Nobelprijs is niet de enige maatstaf voor literaire voortreffelijkheid en duurzaamheid. Critici van de Nobelprijs verwijzen naar de vele prominente schrijvers die nooit zijn bekroond, of zelfs maar genomineerd.
Inhoud |
[bewerk] Nominatieprocedure
Elk jaar doet de Zweedse Academie een oproep om mensen te nomineren voor de Nobelprijs voor de Literatuur. Leden van de Academie, leden van literarire academiën en verenigingen, professoren in taal- of letterkunde, oud-Nobelprijswinnaars en voorzitters van schrijversorganisaties mogen een kandidaat nomineren. Het is helaas niet toegestaan om jezelf te nomineren.
Duizenden oproepen worden ieder jaar gedaan, waarvan er ongeveer vijftig beantwoord worden. Deze moeten ten laatste voor 1 februari aangekomen zijn bij de Academie, waarna de voorstellen onderzocht worden door het Nobelprijscomité. Tegen april beperkt de Academie het aantal kanshebbers tot ongeveer twintig en in de zomer blijven er nog maar vijf namen over. In oktober van hetzelfde jaar stemmen leden van de Academie, en diegene met meer dan de helft van de stemmen mag zichzelf winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur noemen. Dit proces is gelijkaardig aan dat van de andere Nobelprijzen.
Het prijzengeld is niet hetzelfde gebleven sinds de inauguratie, maar is vandaag de dag toch goed voor zo'n 10 miljoen Zweedse kroon. De winnaar krijgt ook een gouden medaille en een Nobel-diploma.
[bewerk] Lijst van bekroonde schrijvers
De Nobelprijs voor de Literatuur zoals ingesteld door Alfred Nobel is vanaf 1901 door de Zweedse Academie toegekend aan:
[bewerk] Controverses
De Literatuurprijs heeft een lange geschiedenis van controverses. Van 1901 tot 1912 werd het Comité gekenmerkt door een enge interpretatie van het woord "idealisk", waardoor Leo Tolstoj, Henrik Ibsen en Emile Zola geen kans maakten. Gedurende Wereldoorlog I en de daaropvolgende jaren koos het Comité voor neutraliteit; ze bevoordeelde schrijvers afkomstig uit andere neutrale landen.
Er wordt gesuggereerd dat W.H. Audens lauw onthaalde (maar goed verkopende) vertaling van de Nobelprijswinnaar voor de Vrede van 1961, Dag Hammarskjöld's "Vägmärken" ("Markings" in het Engels), gepaard met uitspraken over Hammarskjöld tijdens een tour door Scandinavië, die insinueerden dat Hammarskjöld (evenals Auden) homoseksueel was, Auden een kans kostte op de Nobelprijs.
De winnaar van 1970, de Rus Aleksandr Solzjenitsyn, woonde de uitreikingsceremonie niet bij uit angst dat hij niet zou mogen terugkeren naar Rusland, waar zijn werken clandestien circuleerden. Omdat de Zweedse regering weigerde de ceremonie te laten plaatsvinden in de Zweedse ambassade te Moskou, weigerde Solzjenitsyn de prijs helemaal. Hij vond dat de voorwaarden van de Zweden een blaam waren op de Nobelprijs zelf. Toen Soljenitsyn de prijs in 1974 toch aanvaardde, werd hij gearresteerd en verbannen uit Rusland.
In 1974 waren Graham Greene, Vladimir Nabokov en Saul Bellow genomineerd, maar ze moesten het onderspit delven voor een gedeelde prijs aan twee Zweedse auteurs, Eyvind Johnson en Harry Martinson, die zelf juryleden waren. Bellow zou de prijs winnen in 1976, maar noch Greene, noch Nabokov zouden de eer krijgen de prijs te winnen.
De winnaar Dario Fo in 1997 werd oorspronkelijk nogal als een lichtgewicht beschouwd omdat hij een acteur was en gecensureerd werd door de Rooms Katholieke Kerk. Volgens Fo's Londonse uitgever waren Salman Rushdie en Arthur Miller de favorieten, maar de organisatoren dachten dat het te voorspelbaar zou zijn, dat ze te populair waren.
De keuze van de winnaar in 2004, Elfriede Jelinek veroorzaakte kritiek in de Academie zelf. Knut Ahnlud, die sinds 1996 geen actieve rol meer speelde in de Academie, beschouwde het als een onherstelbare blaam op de reputatie van de Nobelprijs voor de Literatuur.
Veel critici en lezers menen dat de literaire kwaliteiten niet het enige criterium is. In een bepaalde periode was het Comité bijvoorbeeld enorm geïnteresseerd in Duitse literatuur. Heinrich Böll heeft de prijs gekregen, maar Bertolt Brecht daarentegen niet. Men kan ook vaststellen dat vele grote schrijvers uit de 20ste eeuw, mannen en vrouwen, zich niet tussen de laureaten bevinden.
De balans is nog slechter voor regio's die minst bevoordeeld worden door het Comité. Slechts één zwarte Afrikaanse schrijver, Wole Soyinka mag zich Nobelprijswinnaar noemen. Andere eersterangsauteurs, daarentegen, zoals Ngugi wa Thiong'o, Chinua Achebe of Nuruddin Farah, moeten nog wachten.
[bewerk] Trivia
- De oudste persoon die tot nu toe de Nobelprijs voor de Literatuur kreeg is Theodor Mommsen, die 85 was toen hij de Nobelprijs in ontvangst mocht nemen in 1902. De jongste was Rudyard Kipling die 42 was toen hij in 1907 de Nobelprijs won.
- Mommsen is de laureaat die het vroegst geboren is (30 november 1817). Hij is 134 jaar eerder geboren dan de vroegst geboren laureaat, Orhan Pamuk (7 juni 1952).
- De langst levende laureaat is Bertrand Russell die 97 jaar oud werd. De oudste nog levende laureaat is Aleksandr Solzjenitsyn, die nu 87 jaar oud is. De kortst levende laureaat is Albert Camus die stierf bij een verkeersongeluk op de leeftijd van 46. Hij kreeg de Nobelprijs drie jaar eerder.
- Tv- en radiopersoonlijkheid Gert Fylking startte de traditie om "Äntligen" (Zweeds voor "eindelijk") te roepen bij de bekendmaking van de winnaar, als protest op de nominatie van de bij het grote publiek min of meer onbekende schrijvers. Fylking is ondertussen al gestopt met zijn 'grap', maar de traditie wordt door anderen voortgezet.
[bewerk] Externe link
- Nobelprize.org (en)
| Nobelprijs |
| Scheikunde | Literatuur | Geneeskunde | Vrede | Natuurkunde | Economie |
