Propaganda (communicatie)
Van Wikipedia
Propaganda is het beïnvloeden van de publieke opinie om aanhangers te winnen voor bepaalde principes. Het omvat alle activiteiten waarmee mensen proberen anderen over te halen om hen te steunen. Het woord propaganda vindt zijn oorsprong in het Latijnse propagare wat uitbreiden of voortplanten betekent. Oorspronkelijk betekende propaganda dan ook het verbreiden van een boodschap. Het eerste gebruik van het woord is waarschijnlijk geweest in de naam van de Congregatio de propaganda fide door paus Paus Gregorius XV: de congregatie ter verbreiding van het geloof. Lange tijd werd het woord slechts in godsdienstige zin gebruikt, pas in de laatste 200 jaar ook daarbuiten.
Inhoud |
[bewerk] Kenmerken van propaganda
In zijn algemeenheid is propaganda gericht op acceptatie van een idee, ideologie, opvatting of stelling en heeft als communicatietechniek een beinvloedende intentie. De initiatiefnemer is meestal niet-commercieel en komt grotendeels voort uit maatschappelijke, kerkelijk of politiek stelsels. In die zin is er een overlap met sociale marketing en marketing van non-profit organisaties.
[bewerk] Negatieve klank
Het begrip propaganda kreeg in de 20e eeuw, met name in de Tweede Wereldoorlog, een negatieve gevoelswaarde vanwege het vanuit een politiek systeem verstrekken van eenzijdige, onvolledige, verhullende of zelfs leugenachtige informatie om de publieke opinie te bespelen. In Nazi-Duitsland speelde Joseph Goebbels, minister van openbare Voorlichting en Propaganda van het Derde Rijk, een grote rol bij het instandhouden van het moreel bij de Duitse burgerbevolking die te maken kreeg met bombardementen, verslechterende levensomstandigheden en, naarmate de oorlog vorderde, steeds slechter nieuws van het front. Propagandistische campagnes met de omvang zoals in Nazi-Duitsland, maar ook van bijvoorbeeld Stalinistisch Rusland en Irak onder Saddam Hussein, worden ook wel indoctrinatie of, in de extreemste vorm, totalitarisme genoemd. Ze komen vooral voor - en kunnen ongecorrigeerd blijven bestaan - in dictaturen zonder vrijheid van meningsuiting. Kenmerkend is daarbij het sterke belang van de zender, die zijn eigen wensen probeert te realiseren zonder rekening te willen houden met het belang van de ontvanger. Dwang kan voorkomen, waarbij de vrijheid in keuze bij de ontvanger beperkt kan zijn.
Propaganda vindt echter ook plaats op kleinere of onschuldigere schaal, bijvoorbeeld in de vorm van affiches voor een politieke partij of - stroming of een reclame die oproept tot het boycotten van dierlijk bont.
Propaganda en reclame hebben veel gemeen. Ook reclame gebruikt verhullende en vaak onware argumenten om een boodschap te verbreiden. Het verschil is dat reclame meestal voor commerciële doeleinden wordt gebruikt en het meestal herkenbaar is als reclame.
[bewerk] Geschiedenis
Propaganda is een begrip waar tegenwoordig niet zoveel wordt bij stilgestaan. "Iets wat recht uit de geschiedenisboeken komt." Het is echter nog steeds zeer actueel. Een definitie die nog steeds van toepassing is:
- Propaganda omvat het gecontroleerde gebruik van elke vorm van communicatie om de overtuigingen en gevoelens van een zekere groep te sturen in een welbepaalde richting. - Linebarger, Paul Myron Anthony - 1954 - Psychological Warfare -
Hevige campagnes zoals bekend uit WO II zijn dus niet de enige vorm van propaganda. Het begrip is veel uitgebreider dan algemeen wordt aangenomen, en daar ligt juist ook het gevaar. Het kan iets overduidelijks zijn zoals een persbericht, een poster of een toespraak, maar ook heel subtiel zoals een mop, een roddel of zelfs gewoon een kleur. We worden elke dag opnieuw geconfronteerd met een massa aan informatie. Communicatie-technologieën hebben zich de voorbije jaren enorm ontwikkeld. De introductie van de televisie bracht voor velen ontspanning en entertainment terwijl het internet ieder van ons een nog groter communicatie-potentieel heeft gegeven. Maar men vergeet vaak de nadelige gevolgen die in de schaduw staan van al dat informatie-geweld. Deze media hebben immers een sterkere invloed op ons dan we zouden vermoeden.
Nog steeds wordt propaganda als middel ingezet bij oorlogen. Bijvoorbeeld bij de golfoorlog en de strijd tegen terroristen in Afghanistan. Het is dan ook niet vreemd dat propaganda in haar geschiedenis is gestempeld door oorlogspropaganda. Er zijn bij de grote heersende landen propagandadiensten. Deze diensten zorgen voor beeldvorming (image building) en de politieke belangen, intern als extern.
[bewerk] Plaats en tijd
In het Duits wordt vaak gezegt: Standort macht Standpunkt wat zoveel betekent als een mening wordt gevormd door de plaats waar men zich bevindt. In andere woorden, wat de een propaganda vindt, is voor de andere gewoon de waarheid. In conflictsituaties zie je dan vaak dat beide partijen elkaar van propaganda betichten (en ze daar ook nog eens allebei gelijk in hebben). In de recente oorlogen, tegen Slobodan Milosevic en Saddam Hussein, werden beiden in de Westerse media regelmatig afgeschilderd als erger dan Adolf Hitler. In Servië en Irak werd dit afgedaan als propaganda, terwijl hier de indruk bestond dat met heel verschrikkelijke figuren te doen was, die de wereldvrede zouden bedreigen. De media in Servië en Irak werden in die tijd niet voor serieus aangezien, daar dat toch alleen maar staatspropaganda was.
[bewerk] Propagandatechnieken
Manieren waarop propaganda boodschappen wordt overgedragen:
- Eerlijk
De eenvoudigste vorm van propaganda: een eerlijk argument waarbij het aan het publiek zelf wordt overgelaten, tot een besluit te komen Voorbeeld: een aanhanger en een tegenstander van de Israëlische regering gebruiken eerlijke argumenten om elkaar op andere politieke gedachten te brengen.
- Stijlvol
Bijvoorbeeld politici die hun spreekstijl bijschaven, hun uiterlijk veranderen of zorgen dat ze gezien worden op stijlvolle locaties om hun aantrekkingskracht te vergroten.
- Trucs
Trucs kunnen helpen om andermans impact te verzwakken. Bijvoorbeeld het verspreiden van een gerucht. Voorbeeld: In 2002 moest de 58-jarige Duitse leider Gerhard Schröder naar de rechter stappen om een eind te maken aan het gerucht dat hij zijn haar verfde – het gerucht maakte hem belachelijk.
- Misleiding
Mensen misleiden om ze met een bepaald idee te laten instemmen. Bijvoorbeeld valse propaganda in oorlogstijd of in samenlevingen zonder vrije media die de leugen zouden kunnen ontdekken en onthullen. Bijvoorbeeld: Vijandelijke troepen ervan overtuigen dat ze dichter bij een nederlaag zijn dan ze in werkelijkheid zijn.
- Herhaling
Boodschappen telkens herhalen waardoor dat mensen deze op den duur voor waar gaan aannemen.
- Grove leugens
Soms geloven mensen grove leugens eerder dan kleine, wanneer het niet in ze op komt dat iemand in staat zou zijn zo'n grote leugen te verkondigen.
- Naamgevingen
Een slechte naam zodaning koppelen aan hetgeen men wil 'zwart maken', dat het al gediscrimineerd wordt voor het geanalyseerd kan worden. We leggen automatisch de link met het slechte aspect voor we rationeel beginnen te denken.
Voorbeelden van afkeurende aanduidingen:
Het is ook mogelijk om betekenissen toe te kennen door het gebruik van adjectieven met een negatieve connotatie. Zo kunnen bijvoorbeeld "extreem" en "ingrijpend" hetzelfde betekenen, maar heeft extreem een veel negatievere connotatie.
Ook woorden zoals "dubieuze" of "vermeende" kunnen twijfels oproepen over het onderwerp.
[bewerk] Woordgebruik
Iedereen heeft zijn eigen ideeën bij een begrip, interpreteert het anders dan anderen. Dit gebeurt vooral wanneer beloften niet duidelijk worden uitgelijnd maar slechts met een paar grote woorden beschreven worden. Enkele voorbeelden:
[bewerk] Eufemismen
Iets negatiefs verpakken in een positieve boodschap. Soms zelfs door simpelweg het adjectief 'positief' er voor te zetten, waardoor het wel positief moet zijn. Ook kan bijvoorbeeld 'Ministerie van Defensie' een eufemisme zijn voor een ministerie dat gericht is op 'offensie'.
[bewerk] Appelleren aan bepaalde waarden
Door bijvoorbeeld te stellen dat men iets wel of niet moet doen, omdat men anders asociaal of onmenselijk zou zijn. Niemand wil asociaal of onmenselijk overkomen, dus doet men maar wat er gevraagd wordt.
[bewerk] Overdragingen
Een instituut of begrip dat respect afdwingt wordt gebruikt om ons een positief of negatief oordeel te doen vellen. Deze techniek wordt steevast in reclame toegepast: "laboratorium X heeft dit product getest en goedgekeurd". Minder concreet kan ook God, de kerk in het algemeen en de staat gebruikt worden.
[bewerk] Symbolen
Symbolen worden vaak gebruikt bij overdragingen. Ze brengen een hele set van emoties met zich mee bij veel mensen, waar wordt op ingespeeld.
Voorbeelden:
In Cuba staan bijvoorbeeld anti-Amerikaanse propagandaborden met een swastika (hakenkruis) erop.
Ook combinaties zijn mogelijk; het kruis van Jezus en het zwaard van een krijger: Jezus keurt oorlog goed en de krijger verdedigt de kerk.
Kleuren zijn hierbij ook een heel belangrijk aspect: ze beïnvloeden onze gemoedstoestand en emoties. Sterkere kleuren geven krachtigere emoties, terwijl rustgevende kleuren verzachtend werken.
Voorbeelden:
- Rood hitst op, stimuleert en maakt ongeduldig. Denk aan rode lingerie en aan oranje fast-food restaurants.
- Blauw kalmeert en ontspant.
- Groen geeft een meer neutrale indruk.
[bewerk] Getuigenissen
De goedkeuring van een bekende persoonlijkheid gebruiken om te overtuigen. Voorbeeld:
- Amerikaanse presidentsverkiezingen van 1992: Barbara Streisand steunt Bill Clinton terwijl Arnold Schwarzenegger achter George Bush staat.
[bewerk] De gewone burger
Zich voordoen als iemand van het gewone volk, met dezelfde zorgen en opinies, staand tegenover een onzichtbare culturele elite. Bijvoorbeeld het in verkiezingspropaganda voorstellen van concurrerende politici als wereldvreemde, elitaire wijsneuzen die niet weten wat er op straat leeft. "Als je op mij stemt komt er iemand aan de macht die net als jullie is, iemand met dezelfde verzuchtingen en problemen. Met mij wordt het anders…". Voorbeeld:
- Op een verkiezingstournee in juli 1992, werden de Clintons en Senator en Mrs. Al Gore gefotografeerd in casual kleding, zittend op een baal hooi en wat pratend met boeren vlakbij Utica, Ohio. The New York Times plaatste deze foto op de voorpagina met de titel "Just Folks."
[bewerk] Bangmakerij
Een andere partij afschilderen als boeman, een totale slechtheid waarbij als die de macht in handen krijgt, er oorlog uitbreekt of de wereld vergaat.
[bewerk] Cameratechnieken
Bijvoorbeeld het zeer sterk inzoomen op het gezicht van een opponent, of het langzaam afspelen daarvan, wat onbewust angst opwekt. Of knippen in een opname met als doel het negatiever te laten lijken.
[bewerk] Afkorten van namen
De achternaam van een opponent afkorten tot een letter, waardoor het een misdadiger lijkt.
[bewerk] Groepsdruk
Mensen motiveren om mee te doen omdat 'iedereen het doet'; appelleren aan een diep menselijk verlangen. Dit concept verklaart ook bijvoorbeeld het verschijnsel mode.
Twee vormen van propaganda
[bewerk] Monopolistisch versus dialogisch
- Voorbeelden van monopolistische propaganda zijn politieke en oorlogspropaganda: het verspreiden van ideeën en overtuigingen door machthebbers en totalitaire heersers via alle mogelijke middelen, met als doel mensen te winnen voor die ideeën en overtuigingen. Propaganda wordt dan gebruikt als instrument om te manipuleren en onder druk te zetten (oorlogspropaganda). Deze vorm van propaganda in de wereldoorlogen en de tijd daarna vormt de historische oorsprong van het slechte imago van propaganda als communicatievorm.
- Dialogische propaganda staat voor een open en vrije keuze door de ontvanger. Geprobeerd wordt, op neutrale, menselijke, communicatieve wijze anderen over te halen tot het navolgen van gedachten en idealen op het terrein van politiek, godsdienst, opvoeding en consumptie. Er wordt informatie gegeven en beeldvorming geschapen door (non-) profitinstellingen.
[bewerk] Soorten propaganda
[bewerk] Push- en Pullpropaganda
"In de oorsprong van propaganda vinden we vooral propagandatechnieken terug die vanuit het verspreidende orgaan richting de doelgroep werden verspreid. We hebben verder geen invloed op de informatie die aan ons toegespeeld wordt. Dit noem ik de zogenaamde ‘pushpropaganda’. Maar tegenwoordig in de moderne tijd begint er een andere vorm van propaganda zich verder naar voren te schuiven, namelijk de ‘pullpropaganda’. In deze vorm van propaganda kiest men er zelf voor bepaalde propaganda tot zich te nemen, bewust of onbewust. Men maakt gebruik van de zogenaamde doelgroepgerichte informatietrends. Men speelt in op de informatie die men tot zich wil nemen op een bepaald moment.
Voor pullpropaganda moet moeite gedaan worden, je moet handelingen verrichten, zoals naar de bioscoop gaan, of het Internet op en het spel downloaden, en het dan ook nog spelen. Men kiest zelf om deze informatie te consumeren, en niet als bij een tv-uitzending waarbij je wel zelf kiest om te kijken, maar niet zelf de informatie uitzoekt." Niels Kleijn, 2006
[bewerk] Witte/zwarte propaganda
Bij 'Witte' propaganda is duidelijk wie de bron is van de propaganda en de bron probeert dat ook niet te verbergen. 'Zwarte' propaganda daarentegen probeert zijn bron te verbergen en kan zelfs proberen de ontvanger er van te overtuigen van een andere partij te zijn.
[bewerk] Grijze propaganda
Grijze propaganda heeft twee betekenissen; de ene heeft betrekking op de bron van de propaganda boodschap, de ander op de inhoud ervan. Dit kan begripsverwarring geven. Nota bene: een enkele propaganda-boodschap kan in principe aan beide definities voldoen.
[bewerk] Definitie 1 (inhoud)
Grijze propaganda is een combinatie van leugen en waarheid. Bijvoorbeeld een betrouwbare bron plus een leugen. Men noemt dit ook wel het "witwassen van verhalen" en "laundrying".
[bewerk] Definitie 2 (bron)
De US DOD (officieel Amerikaans woordenboek van militaire termen) geeft een andere definitie:
- Grijze propaganda: Propaganda dat niet specifiek een bron aanhaalt
[bewerk] Doel en gevolg
Over het doel van grijze propaganda lopen de meningen uiteen.
Definitie 1 van grijze propaganda kan bijvoorbeeld de volgende effecten veroorzaken:
- Rechtstreeks (kan als doel hebben om verwarring te stichten):
- De leugen kan worden versterkt door de ware component. Hierdoor kan de leugen aan geloofwaardigheid winnen.
- Als er veel waarheden en leugens worden vermengd door bijvoorbeeld een nationale overheid en mensen komen daarachter, dan kan dit een zeer negatief effect hebben op de geloofwaardigheid van die overheid.
- Op termijn (kan als doel hebben om de waarheid te verdoezelen of om de waarheid ongeloofwaardig te maken):
- Om bepaalde informatie geheim te houden, kan men men die informatie koppelen aan onjuiste informatie. Hierdoor kan het gene wat geheim moet blijven in het belachelijke worden getrokken en wordt daarom niet meer serieus genomen. Het verhaal (de combinatie waarheid en onwaarheid) zal daarom echter niet meer verdwijnen en ook op langere termijn worden bestempeld als bijvoorbeeld één van de vele broodjeaapverhalen.
[bewerk] Omgekeerd
Het begrip kan echter ook precies andersom gebruikt worden. Men kan bijvoorbeeld bepaalde (juiste) informatie bestempelen als grijze propaganda, met als doel om die informatie en vooral de informatieleverancier, in diskrediet te brengen. Soms is dit moeilijk te ontkrachten, omdat bijvoorbeeld de bewijzen voor de als grijze propaganda bestempelde informatie, staatsgeheim zijn.
[bewerk] Voorbeelden van propaganda
- Verkiezingscampagnes
- Organisaties als Rode Kruis en de Dierenbescherming
- Gebruik door Greenpeace van regenbogen en duiven uit het bijbelverhaal van de Ark van Noach als symbolen van haar idealen.
- Mensen kunnen politieke ideeën uiten door de straat op te gaan en te demonstreren
- Begin 20ste eeuw verschenen er in Europa veel verhalen en afbeeldingen over joden die christelijke kinderen kwaad deden. Het doel was de jodenhaat aan te wakkeren.
- De nazi-partij gebruikte vliegtuigen om een vliegend hakenkruis te maken, waardoor de partij in verband werd gebracht met nieuwe technologie.
- De Sovjetregering vervalste foto’s om Leon Trotski, een populaire tegenstander van de Sovjetleider, te verwijderen.
- Regeringen gebruiken vaak propaganda om mensen over te halen om beter op hun gezondheid te letten. In de jaren 80 gebruikten campagnes tegen aids in het Verenigd koninkrijk een grafsteen als symbool voor de dodelijke ziekte. Samen met de slagzin ‘Sterf niet aan onwetendheid’ heeft deze propaganda de houding van jonge mensen ten opzichte van seks enorm veranderd.
- De Duitse dictator Adolf Hitler deed zich graag voor als kindervriend. Als burgers een mannelijke politieke leider zo zien, zullen ze hem eerder als ‘vaderfiguur’ accepteren.
- De Tsjechische regering symboliseerde met een krachtig beeld van een zwaar beschadigde auto die verbonden is met een kurkentrekker, wat rijden onder invloed kan veroorzaken.
- Het Paleis van Versailles werd gebouwd door de Zonnekoning Lodewijk XIV om zijn macht aan het volk te tonen.
[bewerk] Zie ook
| Bronnen en referenties: |
|
