Nowa Zelandia

Z Wikipedii

New Zealand Aotearoa
Flaga Nowej Zelandii Godło Nowej Zelandii
Język urzędowy	angielski, maoryski
Stolica	Wellington
Ustrój polityczny	monarchia konstytucyjna
Głowa państwa	królowa Elżbieta II
w jej imieniu	gubernator generalny Anand Satyanand
Szef rządu	premier Helen Clark
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	73. na świecie 268 680 km² 2,1%
Liczba ludności  • całkowita (2006)  • gęstość zaludnienia	119. na świecie 4 165 000 15 osób/km²
Niepodległość	od Wielkiej Brytanii 26 września 1907
Jednostka monetarna	dolar nowozelandzki (NZD)
Strefa czasowa	UTC +12 – zima UTC +13 – lato
Hymn państwowy	God Defend New Zealand God Save the Queen
Kod ISO 3166	NZ
Domena internetowa	.nz
Kod samochodowy	NZ
Kod telefoniczny	+64

Nowa Zelandia (język maoryski Aotearoa – Kraj Długiej Białej Chmury) – państwo wyspiarskie, położone na południowym Pacyfiku, na wschód od Australii, zamieszkane przez nieco ponad 4 miliony osób, z czego ok. 80% jest pochodzenia europejskiego, pozostali to Maorysi oraz różne ludy Oceanii i Azji.

Spis treści 1 Polityka 1.1 Ustrój polityczny 1.2 Główne partie polityczne 1.3 Podział administracyjny 1.4 Terytoria stowarzyszone 2 Siły zbrojne 3 Historia 3.1 Udział w wojnach światowych 4 Geografia 4.1 Wyspy 4.2 Większe miasta 5 Gospodarka 6 Kultura 7 Komunikacja 7.1 Transport samochodowy 7.2 Transport lotniczy 7.3 Transport wodny 8 Zobacz też

[edytuj] Polityka

Scentralizowana demokracja z gospodarką rynkową.

Jednoizbowy, 120-osobowy parlament (Izba Reprezentantów) wybierany jest mieszanym systemem proporcjonalnym na 3 lata. Cztery mandaty są zastrzeżone dla Maorysów. Połowę pozostałych mandatów rozdziela się w zależności od poparcia, jakie zdobędzie dane ugrupowanie w osobnym głosowaniu "partyjnym", reszta członków parlamentu reprezentuje okręgi wyborcze.

Gubernator generalny (przedstawiciel brytyjskiego monarchy) wyznacza premiera stojącego na czele parlamentarnej większości. Premier z kolei ustala skład gabinetu odpowiedzialnego przed parlamentem.

Najwyższym organem władzy jest Rada Wykonawcza, w skład której wchodzi gubernator generalny oraz gabinet rządu. Na jego czele stoi premier.

[edytuj] Ustrój polityczny

Nowa Zelandia jest monarchią konstytucyjną (oficjalny status dominium brytyjskiego) o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów, członkiem brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Kraj nie posiada konstytucji. Podobnie jak w Wielkiej Brytanii za ustawę zasadniczą obowiązuje zbiór aktów prawnych uchwalanych w różnym czasie. Głową państwa jest brytyjski monarcha, który jest reprezentowany przez Gubernatora generalnego. Jest on wybierany w porozumieniu monarchy i rządu Nowej Zelandii na 5-letnią kadencję.

[edytuj] Główne partie polityczne

• Labour Party (Partia Pracy, zał. 1916);
• National Party (Partia Narodowa – konserwatywna, zał. 1936);
• Alliance Party (Partia Sojuszu);
• ACT – Association of Consumers and Taxpayers (Stowarzyszenie Konsumentów i Płatników Podatków);
• Green Party (Partia Zielonych);
• United Future Party (Partia Zjednoczonej Przyszłości);
• New Zealand First Party (Partia Najpierw Nowa Zelandia);
• Māori Party.

[edytuj] Podział administracyjny

Terytorium Nowej Zelandii dzieli się na 16 regionów oraz miasta i okręgi. Wyspy Chatham stanowią oddzielny okręg, niewłączony do żadnego regionu.

Tokelau jest autonomiczną wyspą, prawnie należącą do Dominium Nowej Zelandii.

[edytuj] Terytoria stowarzyszone

Terytoria posiadające status państwa stowarzyszonego z Nową Zelandią:

• Wyspy Cooka
• Wyspa Niue

Kolonie brytyjskie zarządzane przez gubernatora generalnego Nowej Zelandii (w imieniu brytyjskiego monarchy):

• Pitcairn

[edytuj] Siły zbrojne

Nowa Zelandia co roku wydaje 729 000 000 $ na ten cel, co stanowi 1,3% PKB. W tym kraju nie ma obowiązkowej służby wojskowej. Siły lądowe liczą 4 400 osób i dysponują 20 lekkimi czołgami Scorpion. Marynarka Wojenna liczy 2 100 osób i dysponuje 4 fregatami oraz 4 kutrami patrolowymi. Lotnictwo liczy 3 050 osób oraz 42 samoloty bojowe: 14 A-4K i 5 TA-4K

[edytuj] Historia

Do ok. 1000 r. Nowa Zelandia była bezludna aż zaczęli przypływać z wysp Oceanii i osiedlać się Maorysi. Najpierw zasiedlili Wyspę Północną a potem następne.

Europejskim odkrywcą wysp był holenderski podróżnik Abel Tasman w 1642, który przy próbie wysadzenia załogi na zachodnim wybrzeżu został zaatakowany przez krajowców, co skończyło się śmiercią czterech ludzi. Po tym wydarzeniu odpłynął. Kolonizacja zaczęła się po 127 latach, kiedy w 1769 została ponownie odkryta przez brytyjskiego podróżnika i odkrywcę Jamesa Cooka. Pierwsze kilkadziesiąt lat to czas konfliktów między Maorysami a brytyjskimi kolonizatorami. Dopiero 6 lutego 1840 podpisano porozumienie pomiędzy 500 przywódcami maoryskich plemion a reprezentacją brytyjskiej korony. Był to "Traktat Waitangi", uważany przez historyków za dokument tworzący Nową Zelandię. Na pamiątkę tamtego wydarzenia co roku 6 lutego obchodzi się święto narodowe "Waitangi Day". Jednak podpisanie porozumienia nie zakończyło sporów między Maorysami a Europejczykami i dochodziło do wielu zbrojnych potyczek. Potyczki te w II połowie XIX wieku przekształciły się w dwie krwawe wojny przegrane przez Maorysów.

Od 1856 Nowa Zelandia miała własny rząd w ramach brytyjskiej kolonii. W 1907 uzyskała status dominium, a od 1947 stała się w pełni niepodległym krajem.

• Zobacz też: Historia odkryć geograficznych, Odkrycia i badania Oceanii

[edytuj] Udział w wojnach światowych

W latach 1914-1918, do ANZAC (Korpus Australijsko-Nowozelandzki) wstąpiło 100 tys. mężczyzn by walczyć po stronie Aliantów. W czasie I wojny światowej straciło życie prawie 17 tys. Nowozelandczyków (ówczesna ludność Nowej Zelandii wynosiła około miliona). Przyczyną był błąd dowództwa – desant na turecki półwysep Gallipoli. Od 25 kwietnia (dziś obchodzony jako Dzień ANZAC), do czasu ewakuacji osiem miesięcy później zginęło tam 8587 żołnierzy z Australii i Nowej Zelandii.

3 września 1939 r. Nowa Zelandia - w ślad za Wielką Brytanią wypowiedziała wojnę Niemcom. Podczas II wojny światowej wcielono do armii 200 tys. obywateli. Wzięli oni udział w kampaniach: przeciwko Japonii na Pacyfiku (dowodzonej przez MacArthura), w Północnej Afryce, we Włoszech i na Krecie (Grecja). Zginęło ponad 10 tys.

[edytuj] Geografia

• Zobacz więcej: Geografia Nowej Zelandii

Nowa Zelandia to państwo wyspiarskie położone w południowo-zachodniej części Oceanu Spokojnego, 1600 km na południowy wschód od Australii. Obejmuje wyspy: Południową (150,5 tys. km²) i Północną (114,7 tys. km²) rozdzielone Cieśniną Cooka, oraz szereg małych (m.in.: Stewart, Kermadec, Chatham, Camplell). Do Nowej Zelandii należą także trzy małe zamorskie terytoria w Oceanii: Tokelau, Niue oraz Wyspy Cooka (dwa ostatnie na zasadzie państwa stowarzyszonego).

Powierzchnia wysp jest mocno zróżnicowana. Na Wyspie Południowej znajdują się Alpy Południowe, z najwyższym szczytem – Górą Cooka (3754 m n.p.m.) i największym lodowcem Tasmana o długości ok. 29 km. Na Wyspie Północnej istnieje szereg pasm górskich ciągnących się równolegle do równin u wybrzeży. W centralnej części wyspy mieści się kilka stożków wulkanicznych (3 czynne), gejzery i wiele gorących źródeł.

Naturalną szatą roślinną kraju są wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe pokrywające większą część powierzchni kraju. 9/10 gatunków ma charakter endemiczny, np. sosna kauri, buk południowy. Ze zwierząt występują: 2 gatunki nietoperzy, ok. 30 gatunków gadów, w tym endemiczny tuatara (hatteria), ptaki nielotne: takahe, papuga kakapo i kiwi oraz papuga kea, żyjąca w pokrytych śniegiem Alpach Południowych. Poza nietoperzami nie ma naturalnie występujących ssaków. Duże zagrożenie dla gatunków endemicznych stanowią zwierzęta sprowadzone przez osadników, m.in.: koty, psy, szczury, króliki.

Klimat podzwrotnikowy morski, opady równomiernie rozmieszczone w ciągu roku.

Średnia temperatura powietrza i średnie opady dla stolicy kraju wynoszą: w styczniu 16°C i 74 mm, w lipcu 8°C i 130 mm.

[edytuj] Wyspy

• Wyspa Północna,
• Wyspa Południowa,
• Wyspa Stewart,
• Wyspy Chatham,
• Wyspy Kermadec,
• Wyspy Antypodów,
• Wyspy Auckland.

[edytuj] Większe miasta

Wellington (stolica) Auckland Blenheim Christchurch Dunedin Gisborne Hamilton Hastings Invercargill

Lower Hutt Manukau Masterton Napier Nelson New Plymouth North Shore Palmerston North Porirua

Rotorua Tauranga Timaru Upper Hutt Waitakere Wanganui Whakatane Whangarei

Zobacz też: Miasta Nowej Zelandii

[edytuj] Gospodarka

Gospodarka Nowej Zelandii należy do najbardziej zróżnicowanych ze wszystkich państw Oceanii. Jej podstawą jest hodowla owiec i bydła oraz uprawa zbóż, warzyw i owoców. Duże znaczenie ma rybołówstwo i leśnictwo (NZ to jeden z większych eksporterów drewna miękkiego oraz miazgi i tarcicy na świecie). Najważniejszymi gałęziami produkcji są: przemysł spożywczy, maszynowy, metalowy, środków transportu, chemiczny, drzewny, papierniczy, włókienniczy. Państwo posiada również własny przemysł wydobywczy – z surowców naturalnych występują tu węgiel kamienny i gaz ziemny. Przy 32 proc. udziale eksportu w dochodach budżetu państwa, największymi atutami Nowej Zelandii w handlu zagranicznym są: mięso i przetwory mięsne, produkty mleczne oraz produkty gospodarki leśnej. Importowane są przede wszystkim maszyny i elektronika, samochody i ropa naftowa. Głównymi partnerami handlowymi Nowej Zelandii są: Australia, Japonia, Wielka Brytania i USA.

[edytuj] Kultura

Gwiazdą rozsławiającą Nową Zelandię na całym świecie jest z racji swego maoryskiego pochodzenia sopranistka Kiri Te Kanawa.

[edytuj] Komunikacja

[edytuj] Transport samochodowy

Dróg wielopasmowych jest mało, na ogół znajdują się tylko między dużymi miastami.

Istnieje dobrze rozbudowana sieć autobusowych połączeń miastowych i międzymiastowych.

Zasady ruchu:

• obowiązuje ruch lewostronny,
• ustępuje się pojazdom nadjeżdżającym z prawej strony,
• dopuszczalne prędkości: 100 km/h w terenie niezabudowanym, 50 km/h w zabudowanym.

W Dunedin znajdują się najbardziej strome ulice na świecie. Nachylenie Baldwin Sreet wynosi 38%.

[edytuj] Transport lotniczy

Nowa Zelandia ma bezpośrednie połączenia lotnicze z Wyspami Pacyfiku, wszystkimi wielkimi miastami Australii, wieloma we wschodniej Azji a także miastami w Ameryce Północnej i Europie.

Głównym portem lotniczym jest Auckland International Airport (Zobacz też: http://www.auckland-airport.co.nz/) w Mangere, 24 km na południowy zachód od centrum Auckland. Międzynarodowe lotnisko w Hamilton obsługuje przede wszystkim linie nowozelandzkie i połączenia z Australią. Lotnisko w stolicy kraju – Wellington – ma ograniczone możliwości przyjmowania samolotów odrzutowych ze względu na zbyt krótkie pasy startowe.

Nowozelandzkie linie lotnicze:

• Air New Zealand
• Freedom Air (tanie linie lotnicze)
• Origin Pacific Airways (przeloty krajowe)

W dużych miastach oraz w rejonach turystycznych dostępne są także helikoptery.

[edytuj] Transport wodny

Wyspy Północna i Południowa są skomunikowane nowoczesnymi połączeniami promowymi. Promy pływają między Wellington i Picton. Podróż trwa 2-3 godziny.

Nową Zelandię odwiedza wiele statków wycieczkowych, ale nie działają żadne regularne zagraniczne linie pasażerskie.

[edytuj] Zobacz też

• Wielka Brytania
• Brytyjska Wspólnota Narodów